www.szkolnictwo.pl

Wycieczki należą do najbardziej wszechstronnych organizacyjnych form pracy dydaktyczno-wychowawczej i działalności turystyczno - wychowawczej w szkole. Służą przede wszystkim wzbogacaniu wiadomości, zdobywaniu umiejętności i nawyków kulturalnego spędzania czasu, pomagają w kształtowaniu poglądu na świat, w wychowaniu politechnicznym, estetycznym i zdrowotnym młodzieży. Rozbudzają u wychowanków zainteresowanie innym, ciekawszym stylem życia.
Dużą wagę do wycieczek przywiązywali m. in. Tadeusz Czacki - twórca Liceum Krzemienieckiego. Wojciech Jastrzębowski prof. nauk przyrodniczych z Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Jerzy Michejda - pedagog na Śląsku Cieszyńskim. Wyznawali zasadę, że poznanie ziemi ojczystej jest obowiązkiem każdego Polaka. To oni dowiedli, że wśród wielu czynników kształtujących charakter i stosunek młodzieży do ojczystej ziemi dużą rolę odgrywają wycieczki. Sprzyjają przybliżeniu rzeczywistości społecznej i kulturowej.
Adam Antoni Kryński w swoim "Słowniku" pod hasłem "wycieczka" rozumiał dłuższy spacer w okolicę, podróż turystyczną umyślnie a mimochodem skądś zrobioną. W roku 1869 za Stanisławem Sobieskim przez wycieczkę rozumiano przechadzki uczniów, lecz nie wszystkich klas wspólnie, nie na cały dzień, lecz jak to bywa po południu. Jednak pojęcie wycieczki nie jest jednolite i jednoznaczne. Lidia Chmielewska nazwą tą obdarza "kilkudniowe wyjazdy, czasem na drugi koniec Polski, i jednogodzinne wyjście ze szkoły w najbliższy teren". Idąc tymi wskazaniami S.Szumski definiuje wycieczkę jako "każdorazowe wyjście poza budynek szkolny, niezależnie od czasu trwania, w pewnym określonym celu, z góry ustalonym, a zaplanowanym".
Profesor Kazimierz Sosnicki stara się określić zadania i funkcje wycieczki. Według niego są dwa rodzaje wycieczek szkolnych:
- nazywane lekcjami poza terenem szkolnym,
- wycieczki o charakterze wypoczynkowo - rekreacyjnym, rozrywkowo-poznawczym.
Wycieczki naukowe zdaniem prof. K.Sośnickiego dzielą się na dwa typy:
- wycieczki typu humanistycznego - do muzeów, bibliotek, na wystawy i koncerty, przedstawienia teatralne, zwiedzanie zabytków i pomników kultury narodowej,
- wycieczki przyrodnicze - do różnego rodzaju zakładów produkcyjnych, ogrodów, gospodarstw, sadów, parków.

Maria Jackowska wymienia kilka rodzajów wycieczek związanych z celami, których osiągnięciu mają służyć. Są to:
- wycieczki rozpoznawcze - służące rozszerzeniu doświadczeń uczniów,
- wycieczki poznawcze - systematyzujące nowe doświadczenia,
- wycieczki pogłębiające - likwidujące luki w jakości doświadczeń,
- wycieczki porównawcze - podsumowujące realizację odpowiedniej tematyki.

Ze względu na liczbę uczestników Mirosław Kaliński rozróżnia wycieczki indywidualne i zbiorowe. Mając na uwadze zagadnienia poznawcze, rozróżnia wycieczki historyczne, geograficzne, biologiczne itd.
Ze względu na tematykę wycieczki dzieli na:
- dotyczące dziejów politycznych,
- dotyczące kultury (architektura, malarstwo, rzeźba itd.)
- dotyczące zagadnień społeczno-gospodarczych.
Podział wycieczek można też dokonać ze względu na środek lokomocji. Wycieczki dzielimy wówczas na piesze, autokarowe, kolejowe, rowerowe. W zależności od miejsca zamieszkania uczestników, można mówić o wycieczkach bliższych i dalszych.
Wycieczki odgrywają ważną rolę w kształtowaniu postaw młodzieży oraz w działalności dydaktyczno-wychowawczej. M.Kaliński tak widzi rolę wycieczek szkolnych:
- wycieczki zaspokajają różne potrzeby młodzieży (biologiczne),
- wycieczki stwarzają warunki do zaspokajania potrzeb psychicznych (kontakty towarzyskie, cisza),
- wycieczki zaspokajają potrzeby kulturalne (piękna, przeżycia przyrody, zabaw, rozrywek),
- wycieczki doskonalą zjawiska psychiczne (wrażenia, spostrzeżenia, uczucia, procesy myślenia, pamięć, uwagę),
- wycieczki stwarzają okazję do rozwoju właściwości umysłu (krytycyzm, samodzielność myślenia, otwartość, uczciwość intelektualna).
Ponadto wycieczki mają korzystny wpływ na zdrowie ludzkie, ponieważ skłaniają uczniów do dbałości o własny rozwój fizyczny, higienę.
W czasie nauki szkolnej uczniowie zdobywają wiedzę czasami suchą i monotonną, a wiedzę zdobywaną na wycieczkach systematyzują i zabarwiają uczuciowo. "Efekty wycieczki są nie porównanie większe niż z lekcji szkolnej, chodź na bieżąco mniej uchwytne i ewidentne; są jednak bardziej wszechstronne i głębsze. Przeżycia bezpośrednie w zetknięciu się z morzem, życiem lasu, górami, rzekami, ruchem wielkomiejskim, tempem pracy fabryki, z krajobrazem, z bogactwem pamiątek i pomników kultury, z różnymi ludźmi, są bez porównania pełniejsze, bogatsze, żywsze i trwalsze aniżeli wiadomości zdobyte w izbie szkolnej podczas lekcji". Wycieczka szkolna to również sprzyjające warunki do pogłębienia wychowania zespołowego, a to stwarza możliwość do wspólnego przeżywania tego samego, w zupełnie różny sposób, przez każdego uczestnika wycieczki.
K. Staszewski w refleksjach nad wycieczką stwierdza, że "wycieczka szkolna sprzyja przede wszystkim budzeniu i pogłębianiu naukowych zainteresowań i to w szczególny sposób, w każdym indywidualne". Wycieczki przyczyniają się do poznania najbliższej okolicy, uczą ponadto szacunku do pracy rąk i umysłów, wyrabiają aktywną postawę uczniów wobec ukształtowania estetyki otoczenia i ochrony zabytków. Wycieczka posiada "właściwości kształcące, bowiem rozwija inicjatywę, budzi zainteresowania, uczt patrzeć na zjawiska (...), kształtuje postawę badawczą, upodabnia proces nauczania do procesu badania".
Helena Gutowska uważa, że wycieczka "jest źródłem wrażeń i spostrzeżeń niezbędnych do pracy myślowej, tworzenia wyobrażeń rozwijania mowy. Dostarcza ona także wielu różnorodnych przeżyć, umożliwia nawiązanie kontaktów z ludźmi, kształtuje nastawienie emocjonalne wobec otoczenia, przybliża wzory postępowania w różnych sytuacjach, sprzyja kształtowaniu więzi społecznych, tak w zespole klasowym, jak i wśród spotykanych ludzi.
W nauczaniu początkowym wycieczka jest podstawą poznania otoczenia, zdobywania informacji, bogacenia słownictwa, myślenia, wyrabiania wrażliwości na piękno umiejętności zachowania się. Znaczenie wycieczki uświadomili nauczycielom tacy pedagodzy jak L.Jeleńska, M.Falski, W.Suchomliński, K.Czajkowski, T.Wróbel.
M.Falski mówi, że "już od klasy I wzmóc należałoby znacznie kontakt bezpośredni dzieci z przyrodą i kulturą poza ławką szkolną i podręcznikiem, i ten kontakt utrzymać w całej pełni w klasach dalszych we wszystkich wypadkach, kiedy w otoczeniu mieć można odpowiedni materiał".
Tadeusz Wróbel zwraca uwagę na zadania dydaktyczno-wychowawcze, które mogą być realizowane podczas wycieczek:
- zetknięcie ucznia z faktami przyrodniczymi w warunkach naturalnych, w licznych wzajemnych powiązaniach, w całej różnorodności i bogactwie okazów, w ścisłej łączności z pracą ludzi i życiem społecznym;
- wyrabianie spostrzegawczości i orientacji w otoczeniu, pogłębianie zainteresowań, pobudzanie inicjatywy i samodzielności;
- kształtowanie uczuć patriotycznych, estetycznych;
- pogłębianie współżycia i współdziałania wśród uczniów, wyrabianie dyscypliny i kształtowanie odpowiednich form zachowania.

W. Suchomliński potrzebę odbywania wycieczek uzasadnił pracą myślową, która u dzieci wymaga dużej ilości wrażeń i spostrzeżeń - "Jeżeli dziecko izolowane jest od przyrody, jeżeli od pierwszych dni nauki odbiera tylko słowa, komórki mózgowe szybko się męczą i nie mogą sprostać pracy, której wymaga nauczyciel".
H. Gutowska stwierdza, że "konieczność stosowania wycieczki wynika - z przyjętego przez nas założenia, że proces poznawania rzeczywistości przebiega na drodze bezpośredniego spostrzegania, przez umysłowe przetwarzanie prowadzące do uogólnień, aż do zastosowania i sprawdzenia wiedzy w praktyce". Realizacja programu klas I-III wymaga przeprowadzenia około 30 wycieczek o różnym charakterze. W klasie II program przewiduje zwiedzanie najbliższych okolic, a także wycieczkę na budowę, do fabryki, do ogrodu warzywnego, do sadu, do gospodarstwa hodowlanego, na łąkę, do miasta i na wieś.
Każda wycieczka powinna być wielostronnie wykorzystana, a spostrzeżenia przetworzone, uporządkowane, uogólnione i utrwalone. Bezpośrednie obcowanie z przyrodą nie doprowadzi samo przez się do zrozumienia przyczyn zjawisk, związków, zależności i niektórych praw przyrody. Wymagałoby to długiego postępowania badawczego. Ważne jest, że obcowanie z przyrodą nasuwa dziecku szereg pytań o przyczyny, o źródła, o skutki, o zależności".
Wycieczka w procesie dydaktyczno-wychowawczym spełnia różnorodne funkcje: poznawczą, wychowawczą i motywacyjną oraz kształcącą. Z określonymi funkcjami wycieczki wiążą się także różne działania uczniów. Perspektywa wycieczki skłania uczniów do zainteresowania się określoną tematyką, do poszukiwania, czytania, zbierania widokówek, rozmów z rodzicami. Wycieczki pozwalają na aktywizowanie uczniów w różnych kierunkach, uczeń może bowiem odbierać różnorodne wrażenia, spostrzeżenia i wyobrażenia. Obserwacje i doświadczenia zdobyte na wycieczkach mogą być wykorzystane do ćwiczeń w mówieniu oraz do ćwiczeń w pisaniu.
Twórczy charakter wypowiadania się polega na tym, że mówiący sam wykonuje wszystkie umysłowe czynności, które składają na proces mówienia, a więc:
- sam obserwuje wycinek rzeczywistości;
- wyróżnia w niej właściwe składniki, czyli analizuje i dobiera określeniowe słownictwo;
- tekst wypowiada we właściwych zdaniach lub ich zespołach"
"Wycieczka jest lekcją patrzenia, słuchania myślenia, mówienia, przeżywania (...). Każda wycieczka to otwieranie okna na świat, przygotowanie do samodzielnych wypraw w celu zaspokojenia ciekawości, swoich potrzeb intelektualnych, estetycznych i zdrowotnych."