Artykuł ten to wprowadzenie w obszerny temat zaburzeń osobowosci dziecka, przyczyn i objawów. Zapraszam.
Temat: Zaburzenia zachowania i osobowości dziecka
Osobowość pełni funkcję centralnego systemu regulacji zachowania. Zdaniem J. Reykowskiego w skład tego systemu wchodzą podsystemy, które są ze sobą sprzężone i mają określoną hierarchię. Są to:
- podstawowe struktury regulacyjne – mechanizmy popędowo-emocjonalne, czyli system popędów i potrzeb biologicznych oraz związanych z nimi emocji;
- wyższe formy regulacji – sieć poznawcza, czyli wiedza o sobie i otoczeniu, a także system jej wartości (sieć wartości) oraz operowania nią (sieć operacyjna). Ważnym elementem tej sieci jest struktura ja, czyli obszar osobowości opisujący i wartościujący siebie samego.
Problem zaburzeń osobowości dziecka jest bardzo złożony.
M. Chłopkiewicz uważa, iż najpoważniejszym problemem psychopatologii dziecięcej są zaburzenia samego procesu rozwoju osobowości, które w późniejszym okresie mogą przybrać postać nerwicy, socjopatii (gdy przyczyny tkwią w środowisku społecznym, np. zerwanie lub brak kontaktu z matką, kary fizyczne), charakteropatii (podłożem jest uszkodzenie c. u. n.). typowe objawy nieprawidłowego rozwoju tego podsystemu osobowości, bez względu na etiologię, to: wybuchy złości, gniewu, impulsywność reakcji, nadpobudliwość psychoruchowa, słabe postępy w rozwoju uczuć wyższych, przejawy patologicznych potrzeb, tj. dążenie do zadawania cierpień innym (agresja) lub sobie (autoagresja), działania destrukcyjne itp.
Nieprawidłowy rozwój osobowości w kierunku socjopatii cechują, zdaniem H. Spionek, zaburzenia procesów emocjonalno-motorycznych w połączeniu z zaburzeniami charakteru jednej ze struktur sieci poznawczej (trwałe postawy wobec samego siebie, innych ludzi, norm, zasad przyjętych w danym społeczeństwie). Objawem jest nieprawidłowy stosunek dziecka do ludzi (nieufność, wrogość, dążenie do dominowania), do zadań (brak wytrwałości, samodzielności, niedbałość), do rzeczy (brak poszanowania cudzej własności, zachłanność, wandalizm), do siebie samego (zbyt wysoka samoocena), do norm (opóźnienie procesu przyswajania norm społecznych czyli kształtowania się "sumienia"). Przykładem skutków nieprawidłowego rozwoju tych struktur osobowości jest także kłamstwo i kradzież.
Rozwój osobowości w kierunku nerwicy następuje wskutek nadmiernej rozbudowy dynamizmu "interakcyjnych potrzeb psychicznych", co blokuje rozwój pozostałych dynamizmów regulacji i uruchamia dynamizmy ochronne. Dochodzi do tego wskutek nieprawidłowych postaw rodzicielskich nacechowanych nadmierną koncentracją na dziecku. Postawa nadmiernego wymagania bywa przyczyną braku wiary we własne siły, lękliwości i uległości. Postawa nadmiernie chroniąca może spowodować zależność dziecka od matki, bierność, niesamodzielność, lub nadmierną pewność siebie.
Zaburzenia w rozwoju struktury ja, należącej do sieci poznawczej objawiają się między innymi nieprawidłową samooceną, co prowadzi zazwyczaj do nieprawidłowego poziomu samoakceptacji, czyli ogólnego stosunku do samego siebie. Powoduje to silne napięcie emocjonalne i motywacyjne, wywołuje uczucie bezradności i braku szans powodzenia w działaniu, poczucie niepełnowartościowości. Dziecko funkcjonuje poniżej swoich możliwości.
Jeżeli natomiast "stopień zadowolenia z siebie i zgody na siebie" jest zbyt wysoki, to poziom aspiracji jest niski. Dziecko nie dąży do ideałów, które stanowiłyby cel jego aktywności, nie dokonuje zmian w swoim zachowaniu. Skrajnie wysoki poziom samoakceptacji (w psychopatii), jak też zdecydowanie niski (w nerwicach) czy brak samoakceptacji (w przypadku prób samobójczych) za charakterystyczne dla głębszych zaburzeń psychicznych, w późniejszych okresach życia.
Inne nieprawidłowości w rozwoju struktury ja, wynikające m.in. ze słabego wyodrębnienia się tej struktury, to bierność – gotowość do działania tylko pod czyimś kierunkiem oraz potrzeba zależności – domaganie się ciągłej opieki, obecności matki. Te cechy zachowania typowe dla okresu wczesnego dzieciństwa zaczynają wyraźnie znikać w okresie przedszkolnym, na rzecz większej samodzielności w działaniu i autonomii emocjonalnej. Nadmierne rozbudowanie struktury ja nie jest wskazane, gdyż powoduje, iż większość działań dziecka skierowana zostaje na ochronę siebie, dbanie o własne interesy, skupienie na sobie uwagi otoczenia. Sprzyjają temu oddziaływania wychowawcze, które operują głównie karami, naganami, rywalizacją, stwarzając poczucie zagrożenia.
Profilaktyka zaburzeń osobowości jest domeną działania rodziców i nauczycieli. Jej celem jest wszechstronny rozwój osobowości. Odpowiednie zorganizowanie środowiska, systematyczne dostarczanie dziecku różnorodnych informacji i zachęcanie do samodzielności stwarzają korzystne warunki, w których dziecko ma okazję do samodzielnego sprawdzenia swych możliwości. Dochodzi do tego nie przez narzucanie mu pożądanych sposobów zachowań, które następnie mechanicznie powiela, lecz na drodze własnych doświadczeń.
Osobowość tak wykształconą cechuje zdolność do kontroli wewnętrznej, nieegocentrycznych kontaktów z ludźmi opartych na ich rozumieniu, a także wysoki poziom inteligencji i twórcza postawa wobec świata. Osobowość to wysoce złożona struktura, dlatego jej zaburzenia mogą mieć wiele źródeł, różny patomechanizm, rozmaita może być symptomatologia (forma, stopień, zakres zaburzenia).
Zaburzenia osobowości należy traktować jako efekt patologizacji procesu rozwoju dziecka.
Zaburzenia zachowania są najczęściej wynikiem niepowodzenia dziecka w osiągnięciu społecznie akceptowanych norm zachowania. Wyrażają się one zachowaniami antyspołecznymi. Zaburzenie zachowania rozpoznaje się wtedy, gdy są one trwałe i nieznośne dla otoczenia.
Przyczyn zaburzeń można doszukać się w rodzinie, gdzie brakuje trwałych i zwartych postaci rodzicielskich, z którymi dziecko mogło by się identyfikować. Istotne są również czynniki osobnicze dziecka. Niektóre dzieci są łatwiejsze, inne trudniejsze do wychowania. Te pierwsze łatwo dają się nakłonić do przyjęcia dostosowanego zachowania. Niemniej jednak środowisko jest tu bardzo ważne. Im bardziej stała, dająca poczucie bezpieczeństwa, akceptująca i trwała jest rodzina, tym dziecko ma większe szanse na identyfikacje z rodzicami i także zachowywanie się, jakiego sobie życzą i jak sami postępują. Zwykle pożądane zachowanie jest w ramach rodziny pochwalane w sposób werbalny lub inny, a zachowania niepożądane są potępiane lub karane. Czasami rodzice używają metod bardziej rygorystycznych, łącznie z karami cielesnymi. Im mniejsze dziecko im bardziej ważna wydaje się być niezwłoczność i stałość reakcji. Istotny jest także rodzaj nagrody. Zwykle skutecznymi sposobami wzmocnienia zachowań jest uwaga i pochwała ze strony wychowawców czy rodziców.
Jej brak ma skutek odwrotny. Objawy zaburzeń zachowania pojawiają się najczęściej najpierw w grupie rodzinnej. Do wczesnych objawów mogą należeć tendencje do kradzieży kłamliwość, nieposłuszeństwo i wyrażone werbalnie lub fizycznie agresywne zachowania w stosunku do innych członków rodziny. W miarę nasilania się takiego stanu objawy mogą się rozszerzać i przejawiać poza rodzina, zwłaszcza w szkole.
Częste objawy zaburzeń zachowania to:
- wagarowanie, jako silna chęć robienia czego innego;
- kradzież, gdy jest nasilona i trwała (znaczna większość dzieci zabiera cudza własność w tym czy innym okresie, jednakże stały brak respektu dla cudzej własności, jest sygnałem, że rozwój psychiczny nie postępuje prawidłowo);
- zachowanie agresywne, zwykle występujące razem z innymi zaburzeniami zachowania;
- niepożądane zachowania seksualne, przejawiające się w społecznie nieakceptowany sposób lub we wczesnym wieku;
- przestępczość nieletnich, jako cięższa postać zaburzeń zachowania, występuje wtedy, gdy dokonane są akty sprzeczne z prawem, mogące doprowadzić do kolizji z prawem i interwencji policji;
- wandalizm, polegający na bezsensownym niszczycielstwie i uszkadzanie cudzej własności (jest to zwykle środek wyrażenia wrogich i agresywnych odczuć w stosunku do świata dorosłych);
- rozpalanie ognia i podpalanie, jako wyrażanie głęboko leżących uczuć agresywnych.
Zaburzenia zachowania, jako reakcja na nieszczęśliwe i niekorzystne warunki środowiska społecznego a zwłaszcza rodzinnego powinny być leczone przez zmianę w/w środowisk. Problem więc leży bardziej w pracy socjalnej z rodziną a nie w leczeniu dziecka. Przez diagnostyczne sformułowanie problemu oraz zmobilizowanie i doradzenie wychowawcom lub rodzicom sposobów postępowania wobec dziecka z zaburzeniami zachowań można pomóc dziecku. Powyższa diagnoza musi uwzględnić stabilność rodziny jako całości, postawy rodziców w stosunku do dziecka, standardy rodzinne, możliwości zmiany rodziny, rolę czynników konstytucjonalnych i edukacyjnych dziecka oraz nasilenie i czas trwania problemu. Następną podstawową kwestią jest zasięg możliwej aktywnej współpracy ze strony rodziny. Ważny jest również dotychczasowy rozwój osobowości dziecka oraz rodzaj jego związków czy identyfikacji z innymi.
Propozycje rozwiązywania poszczególnych problemów w każdym przypadku wypływają ze specyficznej sytuacji dziecka (deprywacja emocjonalna, poziom rozwoju psychofizycznego itp.).
LITERATURA:
- M. Bogdanowicz, Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym;
- M. Chłopkiewicz, Osobowość dzieci i młodzieży;
- J. Reykowski, O rozwoju osobowości;
- H. Spionek, Zaburzenia psychoruchowego rozwoju;
- P. Barker, Podstawy psychiatrii dziecięcej;
- Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne,
Pawlicka Monika
|
