www.szkolnictwo.pl

Po raz pierwszy termin dysleksja pojawił się w pracy Hinshelwooda w 1896 r. i dotyczył trudności w czytaniu o objawach opisanych przez Pringle Morgan ( 7. XI. 1896 r. ) , u 14 - letniego chłopca, który nie mógł nabyć umiejętności czytania pomimo prawidłowego rozwoju intelektualnego oraz niezaburzonych zmysłów słuchu i wzroku. Uczniowie dyslektyczni mają problem z uczeniem się czytania i pisania , mimo co najmniej przeciętnego poziomu rozwoju umysłowego, prawidłowego rozwoju fizycznego, właściwej motywacji, prawidłowej metody nauczania, sprzyjających warunków socjoekonomicznych.

DYSLEKSJA ROZWOJOWA

Pojęcie dysleksji

      Po raz pierwszy termin dysleksja pojawił się w pracy Hinshelwooda w 1896r. i dotyczył trudności w czytaniu o objawach opisanych przez Pringle Morgan (7 XI1896r. , u 14-letniego chłopca, który nie mógł nabyć umiejętności czytania pomimo prawidłowego rozwoju intelektualnego oraz niezaburzonych zmysłów wzroku i słuchu.)

     Uczniowie dyslektyczni mają problem z uczeniem się czytania i pisania, mimo co najmniej przeciętnego poziomu rozwoju umysłowego, prawidłowego rozwoju fizycznego, właściwej motywacji, prawidłowej metody nauczania, sprzyjających warunków socjoekonomicznych.

      Dysleksji towarzyszą:

• Dysgrafia-niski poziom graficzny pisma (brzydkie pismo)
• Dysleksja-trudności w czytaniu
• Dysortografia- trudność w opanowaniu poprawnej pisowni (w tym także błędy ortograficzne)

Przyczyny i mechanizmy powstawania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu

     Przyczyny dysleksji nie są do końca znane. W literaturze można znaleźć kilka koncepcji wyjaśniających etiologię zaburzeń w czytania i pisania:

• koncepcja organiczna-przyczyn dysleksji upatruje w mikrouszkodzeniach centralnego układu nerwowego, powstałych w okresie płodowym, podczas porodu lub we wczesnym dzieciństwie. Powodują je np. konserwanty, alkohol, przedłużający się poród, zamartwica. Mogą one spowodować uszkodzenie tych części mózgu, które realizują czynność czytania i pisania.
• Koncepcja genetyczna –badacze podają , że w około 20-30% jest ona uwarunkowana dziedzicznie
• Koncepcja hormonalna-wg której nadprodukcja testosteronu w okresie płodowym zaburza funkcjonowanie systemu immunologicznego organizmu i prowadzi do zablokowania rozwoju lewej półkuli mózgu odpowiedzialnej za czytanie, przy jednoczesnej kompensacji rozwoju półkuli prawej , objawiającej się ponadprzeciętnymi uzdolnieniami plastycznymi, muzycznymi, konstrukcyjnymi.

     W nauce czytania i pisania główną rolę odgrywają spostrzeżenia zmysłowe (wzrokowe, słuchowe, kinestetyczno-ruchowe). Wrażenia słuchowe i wzrokowe są przesyłane drogami neuronowymi do określonych okolic mózgu, gdzie dopiero są różnicowane. Pola mózgu złożone z wysoce wyspecjalizowanych neuronów, w których dokonuje się proces analizy i syntezy, nazywamy analizatorami. Podłożem dysleksji są nieprawidłowości w pracy analizatorów: wzrokowego, słuchowego, kinestetyczno-ruchowego.

SYMPTOMY RYZYKA DYSLEKSJI

     Obserwując małe dziecko, nietrudno dostrzec symptomy zapowiadające późniejsze trudności w czytaniu.

1. nie raczkuje lub mało raczkuje, ma problem z utrzymaniem równowagi, późno zaczyna chodzić, słabo biega
2. mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze :mycie rąk, ubieranie się, jedzenie, zapinanie guzików, z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym
3. opóźniony rozwój mowy : nie wypowiada pierwszych wyrazów w pierwszym roku życia prostych zdań w wieku dwóch lat, zdań złożonych w wieku trzech lat ,nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, wydłużony okres posługiwania się neologizmami, brak płynności wypowiedzi (wstawianie zastępczych słów typu: ten, tamten, no więc…), mylenie słów odnoszących się do bliskich zjawisk np. mówienie o śniadaniu gdy je kolację
4. nie próbują same rysować, nie naśladują lini w wieku dwóch lat, nie umieją namalować koła w wieku trzech lat
5. opóźniony rozwój lateralizacji- leworęczność, oburęczność, skrzyżowana
6. słaba koordynacja wzrokowo -ruchowa- dziecku sprawia trudność budowanie z klocków, rysuje niechętnie i prymitywnie, nie umie narysować kwadratu i krzyżyka jako czterolatek, trójkąta jako pięciolatek
7. opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni – ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała i określaniem prawe, lewe, nie umie określić kierunku na prawo na lewo, od siebie
8. trudność orientacji w czasie, np. .określanie pory roku, dnia, czasu na zegarze
9. trudność w zapamiętaniu wiersza, piosenki, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie, materiału uszeregowanego w serie i sekwencje (dni tygodnia, nazwy miesięcy, pór roku, kolejnych posiłków, liter alfabetu )
10. trudność w poprawnym czytaniu –czyta wolno, głosując, z trudem syntezując słowa lub szybko, ale z wieloma błędami
11. trudność z odróżnianiem liter o podobnych kształtach, np. m-n, l-t-ł, lub inaczej położonych w przestrzeni, np. b-p, b-d, p-g,
12. trudność w różnicowaniu głosek podobnie brzmiących z-s, b-p, k-g ,
13. trudność z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych :nad-pod, za-przed
14. trudność z rysowaniem rombu, złożonych figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków
15. trudności z pisaniem :opuszczanie wyrazów, stosowanie wielkich liter, zlewanie się liter w wyrazie
16. trudność z utrzymaniem długopisu z powodu nadmiernego napięcia mięśni i męczliwości
17. błędne porządkowanie sekwencyjne dźwięków charakterystyczne dla mowy przedszkolnej, np. somotol, dinozarł,kołdra
18. trudność w wykonywaniu dwóch lub więcej zadań jednocześnie
19. niekonsekwencja w pisaniu wyrazów wcześniej wyćwiczonych
20. niski poziom graficzny i estetyczny prac
21. mylenie i-j , l-r, e-ę ,
22. niewłaściwe stosowanie łącznej i rozdzielnej pisowni
23. brak lub niewłaściwe używanie interpunkcji
24. pomijanie drobnych elementów graficznych w tym ogonków przy ę,ą
25. nieprawidłowe rozmieszczanie pracy pisemnej na kartce,
26. niezdolność do zapamiętywania dyktowanych wyrazów
27. dodawanie, pomijanie, przestawianie liter, sylab, wyrazów
28. brak różnicowania w zmiękczaniu, np. słońce-słonice
29. tracenie wątku podczas opowiadania

ZAKRES SPECYFICZNYCH TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ DZIECI Z DYSLEKSJĄ

PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI W NAUCE JĘZYKÓW OBCYCH :

• opanowanie pamięciowe tekstów
• trudności w przyswajaniu materiału z gramatyki,
• mylenie liter podobnych graficznie :a-o, m-n, n-u
• rozumienie wypowiedzi i poleceń nauczyciela
• przepisywanie z błędami
• opuszczanie końcówek , zmyślanie
• przestawianie liter w wyrazach

PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI W NAUCE MATEMATYKI- DYSKALKULIA

• opanowanie pojęć , słownictwa z powodu koncentracji na technice czytania ,a nie rozumieniu tekstu
• rozumieniu problemów w zadaniach z treścią
• uczenie tabliczki mnożenia
• mylenie cyfr i liczb o podobnym kształcie: 2-5, 6-9, 69-96…..
• zachowywanie kierunkowości- zwłaszcza, gdy trzeba przeprowadzić operacje w odmiennych kierunkach ,np. dodawanie i odejmowanie zaczynają się od lewej strony, a dzielenie i mnożenie od prawej
• różnicowanie wzrokowe – pomyłki w znakach :<, >, +, -, =
• liczenie w pamięci
• mylenie :licznik i mianownik
• określania miejsca po przecinku oraz funkcji zera

Niektórzy dyslektycy lubią rozwiązywać zadania w pamięci i robią to szybko , ale ich odpowiedzi mogą być błędne. Mają kłopot z werbalizowaniem i wyjaśnianiem swoich odpowiedzi. Niektórzy z nich są zaś genialnymi matematykami.

PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI W NAUCE PRZYRODY

• wskazywanie na mapie kierunków świata
• czytanie mapy i planu miasta
• ustalanie kierunków w terenie

PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI W NAUCE HISTORII

• nauka chronologicznych układów,
• zapamiętywanie nazwisk, dat,
• rozumienie pojęć,
• zapamiętywanie obrazu graficznego liczb rzymskich ,
• trudność z ustalaniem wieku ,

PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI NA TECHNICE

• trudność w szyciu, majsterkowaniu, lepieniu, wykonywaniu modeli i konstrukcji
• trudność wykonaniem rysunku technicznego,
• brak umiejętności organizacji pracy,

PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI NA PLASTYCE

• zmienia kierunek rysowania ,
• przyciska ołówek zbyt mocno lub zbyt słabo ,
• ma trudność w rozplanowaniu rysunku i ustaleniu proporcji elementów ,
• rysunki ubogie ,
• w czasie rysowania występują synkinezje ,np. wysuwanie języka

PRZYKŁADY TRUDNOŚCI NA MUZYCE

• czytanie nut ,
• gra na instrumencie i czytanie nut ,
• śpiewanie i jednocześnie tańczenie
• zapamiętywanie tekstu piosenek
• niechęć do indywidualnych występów ,

PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI NA WYCHOWANIU FIZYCZNYM

• słaba orientacja swojego ciała
• nieudolność w grach i zabawach
• trudność z ocenianiem odległości ,np. w czasie rzucania do kosza, skoku przez skrzynię,
• trudność z rzucaniem do celu ,dwutaktem,

     Uczeń z problemem dysleksji na wszystkich przedmiotach ma : najczęściej niestaranne zeszyty, z licznymi przekreśleniami ,poprawkami, plamami. Z powodu złej orientacji w przestrzeni żle wykonuje tabelki, dokonuje niewłaściwego wyboru linijek, zapis w linijce rozpoczyna od środka, opuszcza strony.

DLACZEGO ROŚNIE LICZBA DZIECI Z DYSLEKSJĄ

1. prowadzimy niezdrowy tryb życia,
2. dzieci za szybko zaczynają chodzić (bez raczkowania)
3. karmimy je sztucznymi odżywkami
4. nieodparta chęć podrzucania dzieci do góry –prowadzi do mikrowylewów
5. tkwiące w środowisku nauczania : szkoła, programy , metody ,brak czasu na zabawy, ćwiczenia manualne

ZASADY POSTĘPOWANIA DYDAKTYCZNEGO Z UCZNIEM DYSLEKTYCZNYM

1. dziecko takie powinno siedzieć blisko nauczyciela , by można mu pomóc
2. nie należy odpytywać go z głośnego czytania przed całą klasą ,chyba że sobie tego życzy
3. lektury może czytać na zmianę z rodzicami. Może także korzystać z „książek mówionych”
4. nauczyciel powinien pisana tablicy i kontrolować, czy dziecko nadąża
5. wielokrotne przepisywanie wyrazów mija się z celem
6. na ławce dziecka powinien znajdować się słowniczek ortograficzny, a zadaniem n-la jest zachęcanie do korzystania z niego
7. nie wyrywać do natychmiastowej odpowiedzi , dać czas na zastanowienie
8. wymagania dostosować do możliwości ,przy ocenianiu wziąć pod uwagę wysiłek włożony w prace
9. przy ocenie opierać się głównie na wypowiedzi ustnej
10. ocena prac pisemnych powinna dotyczyć głównie treści, kompozycji i stylu
11. dyktanda w klasach młodszych zastąpić pisaniem z pamięci , a w starszych uzupełnianiem luk w tekście –wyrazami z trudnością ortograficzną
12. ocena poprawności powinna mieć charakter opisowy
13. zeszyty nie powinny być zbyt rygorystycznie oceniane pod względem estetyki
14. w przypadku nasilonej dysgrafii należy zgodzić się na prace pisane na komputerze….
15. nauczanie języków obcych powinno mieć charakter praktycznej nauki w sytuacjach codziennych
16. podczas zajęć sportowych, techniki i sztuki konieczna jest indywidualizacja nauczania i wymagań ;należy uwzględnić też wieku rozwoju ruchowego, który w przypadku dzieci z zaburzeniami dyslektycznymi może być obniżony o2-3 lat
17. dziecko z problemem dysleksji ma prawo do wydłużonego limitu czasu na pisanie jakichkolwiek sprawdzianów
18. dziecko z problemem dysleksji ma prawo do nauczania opartego na emocjach pozytywnych: zainteresowaniu, zaciekawieniu, przeżyciu sukcesu, poczuciu kompetencji, siły i własnych możliwości

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ

1. pisanie twórczych opowiadań
2. dobieranie synonimów synonimów antonimów
3. tworzenie rymów
4. tworzenie rebusów ,anagramów, nowych wyrazów przez dodanie sylab
5. tworzenie rodziny wyrazów
6. podawanie przykładów na niezwykłe wykorzystanie np. butelka, szklanka,
7. dopełnianie tekstu poprzez wybieranie określeń podanych na marginesie
8. redagowanie planu wypowiedzi kontrolowanie powiązań logicznych
9. tworzenie list wyrazów dotyczących jednego problemu ortograficznego ,np.- ówka w zakończeniach rzeczowników
10. objaśnianie wyrazów- kojarzenie z desygnatem lub użycie w kontekście
11. wizualizacja ,czyli plastyczne wyobrażenie sobie procesu pisania trudnego wyrazu
12. prowadzenie osobistych słowniczków ort. gdzie w odpowiednich rubrykach mogłoby się znaleźć skojarzenia, tłumaczenia danego wyrazu
13. wymyślanie obrazków lub wierszyków dla wyrazów pozbawionych reguł ort. np. pisz ó jaskółka wszak w locie robi kółka
14. angażowanie jak najwięcej zmysłów ,czemu służy metoda dramy
15. pismo biblioteczne

OPRACOWANO NA PODSTAWIE :

1. Biblioteczki nauczyciela nr 1 styczeń 2002 „O dysleksji prawie wszystko „
2. Refleksje marzec 2003 „Symptomy dysleksji . Opieka nad dzieckiem z problemem dysleksji „

Opracowała : Ewa Radecka