www.szkolnictwo.pl

Często, w różnych sytuacjach życiowych podsumowujemy rozmowę przytoczeniem popularnego przysłowia. Jest ono bardzo przydatne, zastępuje bowiem wiele słów potrzebnych do opisania danego stanu rzeczy.
Co się kryje pod pojęciem „przysłowie”?

Wyraz ten – jako przekład łacińskiego „provebium” – wprowadził do języka polskiego w r. 1658 Andrzej Maksymilian Fredro.
Przysłowie jest swoistym utworem literackim z pogranicza literatury i języka.

Z reguły wyraża się w jednym zdaniu, lub czasami stanowi układ najwięcej czterech zdań.(1)

Treść przysłowia wyróżnia je spomiędzy innych zdań kilkoma właściwościami:

• ma charakter metaforyczny, ma dwa znaczenia - dosłowne i przenośne, przy czym drugie góruje nad pierws np. „Cicha woda brzegi rwie.”
• jest obrazowe, wyraża obrazami o prostej, ale dobitnej wymowie artystycznej, stosunki międzyludzkie, społeczne, polityczne, religijne i.t.d. np.„Kto bliźniego nienawidzi ten i w słońcu plamy widzi.”
• ma charakter dydaktyczny; np. „Co nagle to po diable.” uczy nas, że przesadny pośpiech powoduje kłopoty.
• mała zmienność, w tej samej postaci występują one przez wiele wieków; np. ulubione porzekadło Władysława Jagiełły „Bogu służ, a diabła nie gniewaj.”(2)
• powszechność międzynarodowa, np. przysłowie znane w kilku językach:

„Dobre imię więcej warte niż bogactwo.”

„A good name is better than riches.”
,,?o??a? c???? ?????? ?????????.”(3)

Suma tych właściwości, czyli alegoryczność, obrazowość, dydaktyzm, trwałość i powszechność sprawia, że uznaje się przysłowie za zjawisko nie tylko językowe, ale również literackie.

Obok tworów językowych posiadających wszystkie wymienione wyżej cechy – czyli przysłów właściwych – spotykamy zdania uznawane za przysłowia, ale pozbawione alegoryczności i obrazowości. Należą do nich gnomy, aforyzmy, anegdoty.(1)

Przeglądając czterotomowe dzieło stworzone pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego pt. „Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich” nasuwa stwierdzenie: przysłowia – to wielowiekowa skarbnica wskazówek i porad na różne okoliczności życia.

Jakie jest źródło ponad 250 tysięcy przysłów i zwrotów przysłowiowych drukowanych i rękopiśmiennych?


Jedne z nich powstały anonimowo, tak jak pieśń ludowa, bajka, czy zagadka i pochodzą z dawnych obyczajów, wierzeń, zabobonów, z zapomnianych formułek prawniczych i medycznych, z obserwacji przyrodniczych i meteorologicznych, z praktyki różnych zawodów, z anegdot i dowcipów sławnych ludzi; inne rodzą się pod piórem wybitnych pisarzy i myślicieli.
Przysłowia znane były i cenione od niepamiętnych czasów we wszystkich niemal językach świata. Są tak stare, jak nasz język. Pierwsze ich rękopisy pochodzą z piętnastowiecznych kazań.

Żywiołowy rozwój paremiografii polskiej, czyli przysłowioznawstwa drukowanego, datuje się od lat dwudziestych XVI wieku, gdy język polski wyzwolony spod hegemonii łaciny, zaczął wywalczać należne sobie miejsce w literaturze narodowej. Pierwszym polskim paremiografem nazwać można Biernata z Lublina, autora najwcześniejszych książek drukowanych w języku polskim. Największe zasługi w upowszechnianiu przysłów polskich XVI wieku mają dwaj najwybitniejsi pisarze tych czasów – Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Ich twórczość jest mocno nasycona przysłowiami staropolskimi, ponadto część drobnych utworów, jak „Fraszki”, „Figliki”, ze względu na swa zwięzłą, lapidarną formę i charakter dydaktyczny, wzbogaciła z czasem zasób przysłów polskich zwanych przypowieściami.

Dorobek przysłowioznawstwa polskiego wieku XV i XVI zebrał dworzanin Krzysztofa Radziwiłła , Salomon Rysiński i wydał do w 1618 roku w zbiorze obejmującym około 1850 przysłów i zwrotów przysłowiowych.
„Proverbia” Rysińskiego spotkały się z gorącym przyjęciem wśród społeczeństwa. Paremiografia stała się ulubioną dziedziną naszej literatury.
Nieoceniony wkład do przysłowioznawstwa polskiego wniósł Wacław Potocki, niesłychanie płodny pisarz drugiej połowy XVII wieku. W swoich utworach zawarł kilka tysięcy przysłów opartych nawet na rubasznej polszczyźnie wszystkich stanów. Pierwsza polowa XVIII wieku – czasy największego upadku kultury polskiej – była i dla przysłów czasem zastoju. Ożywienie na tym polu przyniosło dopiero bajkopisarstwo Ignacego Krasickiego, które wzbogaciło naszą paremiografię o kilkadziesiąt nowych przysłów.

W latach trzydziestych XIX wieku obok paremiografii czyli zbieractwa przysłów pojawiła się nowa dziedzina – paremiologia, nauka o przysłowiach. Zapoczątkował ją w Warszawie Kazimierz Władysław Wójcicki serią prac w rodzaju: „Przysłowia narodowe, z wyjaśnieniem źródła, początku oraz sposobu ich użycia”(1830r.), „Starożytne przypowieści XV, XVI, i XVII wieku”(1836r.), „Przysłowia polskie czyli nauka starych a rozumnych naszych ludzi”(1862r.)

Przysłowia stały się w owe czasy bardzo popularne, a nawet modne i weszły na stałe do literatury romantycznej. Dla przykładu warto podać, że „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza zawiera ponad 300 przysłów i zwrotów przysłowiowych, a to samo można by powiedzieć o „Beniowskim” czy „Balladynie” Juliusza Słowackiego.(1)

Wszystkie opublikowane w ciągu wieków zbiory przysłów ogólnonarodowych czy regionalnych, jak również przysłowia rozsiane w literaturze pięknej domagały się generalnego opracowania. Próbę taką podjął w latach siedemdziesiątych XIX wieku Józef Konopka. Zgromadził poważny zbiór rękopiśmienny , obejmujący ponad 8 tysięcy przysłów polskich i drugie tyle obcych. Niestety, przedwczesna śmierć udaremniła te zamiary. Dzieła tego dokonał dopiero Samuel Adelberg (1865 – 1939), który po dziesięcioletniej pracy wydał w Warszawie w latach 1889 – 1894 „Księgę przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich”, obejmującą 30 tysięcy zapisów głównych i około 40 tysięcy wariantów.
Monumentalny zbiór przysłów Adalberga nie zamknął jednak dziejów przysłowioznawstwa polskiego. Na przełomie wieku XIX i XX rozpoczął się bujny okres gromadzenia licznych uzupełnień do drugiego, kompletnego wydania „Księgi”. Ale nie doszło do tego z powodu I wojny światowej. Do zrealizowania zamierzenia powrócono dopiero w 1954 roku.
W Państwowym Instytucie Wydawniczym powstał specjalny zespół redakcyjny „Nowej księgi przysłów polskich”. Redaktorem naczelnym został profesor Julian Krzyżanowski. Opracowano ponad półmilionową kartotekę, która była podstawą nowego dzieła.


Czy wszystkie przysłowia można uznać za „mądrość narodów”?
- z pewnością nie. Wśród bardzo wartościowych znajdują się frazesy i pustosłowia, ale tych ostatnich jest niewiele.


Jaką rolę pełnią przysłowia?
Część z nich „podpowiada”, co warto czynić, inne – czego unikać, aby wieść pomyślny żywot. Niektóre przysłowia zawierają w sobie słowa aprobaty, inne mają charakter przestrogi.
„Kto dobrze orze, ma chleb w oborze.” – XVII w.
„Nie żądaj złego nikomu, byś tego nie doznał w domu.” – VII w.
„Kto gra w karty, miewa łeb obdarty.” – XVIII w.
„Kto nie broi, ten się milicji nie boi.” – XX w.
Treść przysłów odnosi się do wszelkich aspektów funkcjonowania człowieka – nauki, pracy, domu i.t.p.

Dziedzina życia	Treść przysłowia	Data druku
Nauka	„Na naukę nigdy nie jest za późno.”	XX w.
Praca	„Kto pracować się nie leni, znajdzie zawsze grosz w kieszeni.”	XIX w.
Rodzina	„Nie ma domu bez gonomu, nie ma chatki bez zwadki.”	XX w.
Religia	„Nieba za pieniądze nie kupisz.”	XVIII w.
Rozrywka	„Kto śpiewa, dwa razy się modli.”	XVIII w.
Zdrowie	„Zdrowie i dobre sumienie waż sobie nad dobre mienie.”	XVII w.

Odbiorcami przysłów są wszyscy ludzie, w każdym wieku, z różnych grup społecznych, wszystkich zawodów.

Płeć	Treść przysłowia	Data druku
Kobiety	„Jaka pani, taka koszula na niej.”	XX w.
Mężczyźni	„Mężczyźni mówią do rozumu, niewiasty do serca.”	XVIII w.

Okres w życiu człowieka	Treść przysłowia	Data druku
Dzieciństwo	„Wodę czerpie przetakiem, kto bez ksiąg chce być żakiem.”	XVII
Młodość	Dawna to przypowieść, a nader prawdziwa: na koniu wiosna, a w pannie ślub wady odkrywa."	XVII
Wiek dojrzały	Gdy rodzina żyje w zgodzie to jej bieda nie dobodzie".	XIX
Starość	„Starość nie sama przychodzi, kupę z sobą chorób wodzi.”	XVII

Grupa społeczna	Treść przysłowia	Data druku
Inteligencja	„Znał kto kiedy poetę trzeźwego?- nie czynił taki nic dobrego.” Jan Kochanowski	XVI w.
Robotnicy	„Jaka robota taka nagroda.”	XIX w.
Rzemieślnicy	„W jakim cechu siędzisz, takim sam będziesz.” Mikołaj Rej	XVI w.
Chłopi	„Lepiej być dobrym chlopem, niż złym popem.”	XVI w.

Nazwa zawodu	Treść przysłowia	Data druku
Garncarz	„Garncarz z błota narobi złota.”	XX w.
Krawiec	„Tak krawiec kraje, jak mu materiału staje.” Franciszek Zabłocki	XVIII w.
Literat	„U literata pusta chata.”	XIX w.
Piekarz	„Najlepszemu piekarzowi czasem chleb się nie uda.”	XVIII w.
Sędzia	„Sędzia sprawiedliwy nie ma być skwapliwy.”	XVII w.

Przysłowia są wdzięczne dla ucha, niezwykle sugestywne i łatwe do zapamiętania. Dlatego chętnie używa się ich zarówno w mowie żywej, jak i pisanej. Stały się swoistą skarbnicą wskazówek i porad na różne okoliczności życia. Przysłowia powstały przed wiekami i powstają obecnie, bo takie jest prawo języka, wiecznie żywego i wiecznie reagującego na wszelkie przemiany.
Bibliografia

1. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, pod red. J.Krzyżanowskiego, od 1976 Cz. Hernasa. PWN, Wa – wa 1985

1. Mały słownik języka pod red. E. Sobol. PWN, WA – wa 1999

1. Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, pod red. J.Krzyżanowskiego, t. I – II. PIW Wa – wa 1969, 1970, 1972, 197

1. W. Kopaliński: Koty w worku czyli z dziejów pojęć i rzeczy. Wiedza Powszechna, Wa – wa 1993

1. D. A. Świerczyńscy: Przysłowia w sześciu językach. PWN, Wa – wa 1995
2. Quiz o przysłowiach - GRANNA

Wiele czasu poświęciłam na gromadzenie przysłów, szczególnie ważnych w rozwiązywaniu problemów wychowawczych.
Zebrane przysłowia podzieliłam na poziom klasy I, II, III, odpowiednio w kolorach.
Klasa 1

1. Wyszło szydło z worka. 2
2. Zgoda buduje, niezgoda rujnuje. 3
3. Co się stało, to się nie odstanie. 3
4. Kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi. 4
5. Kto z kim przestaje takim się staje. 8
6. Nie wszystko złoto, co się świeci. 10
7. Nie śmiej się dziadku z cudzego upadku. 10
8. Nie od razu Kraków zbudowano. 13
9. Nie suknia zdobi człowieka, ale człowiek suknię. 17
10. Kuj żelazo, póki gorące.17
11. Co za dużo, to nie zdrowo. 19
12. Wyskoczył jak Filip z konopi. 22
13. Co dwie głowy, to nie jedna.23
14. Nie ma róży bez kolców.24
15. Na złodzieju czapka gore. 27
16. Kruk krukowi oka nie wykole. 28
17. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie. 29
18. Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść.33
19. Dzieci i ryby głosu nie mają. 34
20. Kto mieczem wojuje, od miecza ginie. 36
21. Ten się śmieje, kto się śmieje ostatni. 37
22. Gość w dom, Bóg w dom. 38
23. I wilk syty i owca cała. 39
24. Indyk myślał o niedzieli, a w sobotę łeb ucięli.40
25. Nie to ładne, co ładne, ale co się komu podoba.41
26. Fortuna kołem się toczy.42
27. Do trzech razy sztuka. 45
28. Co kraj, to obyczaj. 46
29. Małe dzieci – mały kłopot, duże dzieci – duży kłopot. 46
30. Miłe złego początki, lecz koniec żałosny. 47
31. Pokorne cielę dwie matki ssie.49
32. Co nagle, to po diable. 50
33. Kto pierwszy ten lepszy. 51
34. Co się odwlecze, to nie uciecze.51
35. Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie.52
36. Apetyt rośnie w miarę jedzenia. 53
37. Nie wywołuj wilka z lasu. 55
38. Z wielkiej chmury mały deszcz 56
39. Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz. 57
40. Złej tanecznicy przeszkadza i rąbek u spódnicy. 57
41. Pieczone gołąbki nie lecą same do gąbki. 59
42. Paluszek i główka to szkolna wymówka. 59
43. Strach ma wielkie oczy. 60
44. Złość piękności szkodzi.61
45. Mądry Polak po szkodzie. 62
46. Póty dzban wodę nosi, póki się ucho nie urwie. 65
47. Jak cię widzą, tak cię piszą.68
48. Nie chwal dnia przed zachodem slonca.69
49. Dobrymi chęciami piekło wybrukowane. 69
50. Prawda w oczy kole. 70
51. Niedaleko pada jabłko od jabłoni.71
52. Nie czyń drugiemu, co tobie niemiło. 71
53. Myszy tańcują, gdy kota nie czują. 72
54. Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał.77
55. Krowa, która dużo ryczy, mało mleka daje.81
56. Lepiej z mądrym zgubić niż z głupim znaleźć. 86
57. Kto pyta, nie błądzi. 87
58. Biednemu zawsze wiatr w oczy wieje. 87
59. Prawda jak oliwa na wierzch wypływa. 88
60. Kto się na gorącym sparzył, ten na zimne dmucha. 89

Klasa 2

1. Natura ciągnie wilka do lasu. 2
2. Od przybytku głowa nie boli. 5
3. Czas leczy rany. 5
4. Kto się lubi, ten się czubi. 6
5. Nie mów HOP, póki nie przeskoczysz. 8
6. Kto szuka ten znajdzie. 9
7. Nie taki diabeł straszny, jak go malują. 11
8. Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło. 12
9. Cudze chwalicie, swego nie znacie, sami nie wiecie, co posiadacie. 12
10. Ten się nie myli, kto nic nie robi. 13
11. Góra z górą się nie zejdzie, ale człowiek z człowiekiem zawsze. 14
12. Trafiła kosa na kamień. 16
13. Jeszcze się taki nie urodził, co by wszystkim dogodził. 16
14. Nie święci garnki lepią.22
15. Słyszał, że dzwonią, ale nie wie, w którym kościele. 23
16. Jaka praca, taka płaca. 25
17. Koń ma cztery nogi i też się potknie. 25
18. Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. 26
19. Gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą. 28
20. Dwa razy daje, kto prędko daje 30
21. Każdy sobie rzepkę skrobie. 30
22. Mądry głupiemu zawsze ustępuje.32
23. Tak krawiec kraje, jak mu materii staje. 33
24. Na pochyłe drzewo i kozy skaczą.34
25. Tonący brzytwy się chwyta. 35
26. Pies szczeka, karawana idzie dalej. 35
27. Gdzie diabeł nie może, tam babę pośle. 36
28. Człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi. 37
29. Powiedziały jaskółki, że niedobre jaskółki.38
30. Gdzie cienko, tam się rwie. 39
31. Słowo wyleci wróblem, a wraca wołem.40
32. Daj kurze grzędę, a ona: wyżej siędę.41
33. Każdy święty ma swoje wykręty. 42
34. Każdy ma swojego mola, co go gryzie. 43
35. Wybiera się jak sójka za morze. 44
36. Co ma piernik do wiatraka. 47
37. Baba z wozu, koniom lżej.48
38. Cel uświęca środki. 53
39. Co z oczu, to i z serca. 58
40. Czego oko nie widzi, tego sercu nie żal. 60
41. Z tej mąki chleba nie będzie.61
42. O wilku mowa, a wilk tu. 62
43. Przyszła koza do woza. 63
44. Wiara góry przenosi. 64
45. Trafić z deszczu pod rynnę.64
46. Nie ma reguły bez wyjątków. 66
47. Nauka nie poszła w las.70
48. Uczył Marcin Marcina. 72
49. Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje. 76
50. Ciekawość to pierwszy stopień do piekła. 77
51. Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada.78
52. Jedna jaskółka nie czyni wiosny.79
53. Co ma wisieć, nie utonie. 79
54. Gdyby kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała. 80
55. Im dalej w las, tym więcej drzew. 81
56. Kłamstwo ma krótkie nogi.83
57. Szewc bez butów chodzi. 85
58. Lepszy rydz niż nic. 85
59. Nie przyszła góra do Mahometa, przyszedł Mahomet do góry. 89
60. Nie kładź palca między drzwi. 90

Klasa 3

1. Nikt nie jest prorokiem we własnym kraju. 1
2. Sobota spod niedzieli wygląda 1
3. Nie wie lewica, co czyni prawica. 4
4. Lepiej późno niż wcale. 6
5. Przyzwyczajenie jest druga naturą człowieka. 7
6. Głodnemu chleb na myśli. 7
7. Nie poznała babka swojej wnuczki w tańcu. 9
8. Zastaw się , a postaw się. 11
9. Wszystko dobre, co się dobrze kończy. 14
10. Trafiło się ślepej kurze ziarno. 15
11. Góra porodziła mysz. 15
12. Robota nie zając, nie ucieknie. 18
13. Zjesz beczkę soli, nim poznasz do woli. 18
14. Jak trwoga, to do Boga. 19
15. Lekko przyszło, lekko poszło. 20
16. Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek. 20
17. Cicha woda brzegi rwie. 21
18. Ręka rękę myje.21
19. Wart Pac pałaca, a pałac Paca. 24
20. Pańskie oko konia tuczy.26
21. Dla towarzystwa dał się Cygan powiesić.27
22. Serce nie sługa, nie wie co to pany. 29
23. Szkoda czasu i atlasu.31
24. Nosił wilk razy kilka, ponieśli i wilka.31
25. Uderz w stół, a nożyce się odezwą.32
26. Dzieci z nim chrzcić nie będę. 43
27. Gość nie w porę gorszy Tatarzyna. 44
28. Murzyn zrobił swoje, Murzyn może odejść. 45
29. Nieszczęścia chodzą parami.48
30. Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby. 49
31. Każdy kij ma dwa końce.50
32. Konia kują, żaba nogę podstawia. 52
33. Zapomniał wół, że cielęciem był.54
34. Ściany mają uszy. 54
35. I w Paryżu nie zrobią z owsa ryżu. 55
36. Łaska pańska na pstrym koniu jeździ.56
37. Gdzie Rzym, gdzie Krym.58
38. Czym chata bogata, tym rada.63
39. Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma.65
40. Zły ptak, co własne gniazdo kala. 66
41. Lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu. 67
42. Nie ma dymu bez ognia. 67
43. Na bezrybiu i rak ryba. 68
44. Kiedy wejdziesz między wrony, musisz krakać jak i one.73
45. Bez pracy nie ma kołaczy. 73
46. Okazja czyni złodzieja. 74
47. Wiedzą sąsiedzi, jak kto siedzi. 74
48. Jaki pan, taki kram. 75
49. Nie czas żałować róż, gdy płoną lasy.75
50. Nie miała baba kłopotu, kupiła sobie prosię.76
51. Mądrej głowie dość dwie słowie. 78
52. Wstąpił do piekieł, po drodze mu było. 80
53. Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu. 82
54. Jak się nie ma, co się lubi, to się lubi, co się ma. 82
55. Gdyby ciocia miała wąsy, to by był wujaszek.83
56. Przyganiał kocioł garnkowi, a sam smoli. 84
57. Kot łowny, chłop mowny, nigdzie nie zginą. 84
58. Zamienił stryjek siekierkę na kijek.86
59. Moja babka jego babce gruszki podawała. 88
60. Z pustego i Salomon nie naleje.90

Przysłowia w pracy wychowawczej
Przysłowia – to wielowiekowa skarbnica wskazówek i porad na różne okoliczności życia.

Problem wychowawczy	Treść przysłowia
prawda	wychodzi na jaw	1.Wyszło szydło z worka. 2 2.Prawda jak oliwa na wierzch wypływa. 88 3.Kłamstwo ma krótkie nogi.83 4.Głodnemu chleb na myśli. 7 5.Zjesz beczkę soli, nim poznasz do woli. 18 6.Uderz w stół, a nożyce się odezwą.32 7.Jaki pan, taki kram. 75
szczera prawda	Prawda w oczy kole. 70
nieprawdopodobna	Nie poznała babka swojej wnuczki w tańcu. 9
kłótnia - zgoda	1.Zgoda buduje, niezgoda rujnuje. 3 2. Dzieci z nim chrzcić nie będę. 43 3.Kiedy wejdziesz między wrony, musisz krakać jak i one.73 4.Gdyby ciocia miała wąsy, to by był wujaszek.83
skutek	1.Co się stało, to się nie odstanie. 3 2.Co ma wisieć, nie utonie. 79 3.Nie ma dymu bez ognia. 67
niepunktualność, spóźnianie	1.Kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi. 4 2. Kto pierwszy ten lepszy. 51
upodobnienie do kogoś	1.Kto z kim przestaje takim się staje. 8 2.Niedaleko pada jabłko od jabłoni.71
złudzenie	1.Nie wszystko złoto, co się świeci. 10 2.Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma.65
kpina	Nie śmiej się dziadku z cudzego upadku. 10
czas	praca	1.Nie od razu Kraków zbudowano.13 2.Kuj żelazo, póki gorące.17 3.Indyk myślał o niedzieli, a w sobotę łeb ucięli.40 4. Co się odwlecze, to nie uciecze.51 5. Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje. 76 6. Lepiej późno niż wcale. 6 7.Robota nie zając, nie ucieknie. 18
„lekarz”	Czas leczy rany. 5
osobowość - wygląd	1.Nie suknia zdobi człowieka, ale człowiek suknię. 17 2.Jak cię widzą, tak cię piszą.68
umiar, przesada (wygórowane ambicje)	1.Co za dużo, to nie zdrowo. 19 2.Daj kurze grzędę, a ona: wyżej siędę.41 3. Konia kują, żaba nogę podstawia. 52 4.Nie miała baba kłopotu, kupiła sobie prosię.76
mówienie bez sensu, nie w porę	Wyskoczył jak Filip z konopi. 22
współpraca	1.Co dwie głowy, to nie jedna.23 2.Powiedziały jaskółki, że niedobre jaskółki.38
przyjemność, która ma złe strony	1.Nie ma róży bez kolców.24 2.Gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą. 28
złe zachowanie można rozpoznać	Na złodzieju czapka gore. 27
bliscy nie robią sobie krzywdy	1.Kruk krukowi oka nie wykole. 28 2.Zły ptak, co własne gniazdo kala. 66
pokrewieństwo	Moja babka jego babce gruszki podawała. 88
traktowanie innych	1.Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie. 29 2. Nie czyń drugiemu, co tobie niemiło. 71 3.Nie przyszła góra do Mahometa, przyszedł Mahomet do góry. 89 4.Każdy kij ma dwa końce.50
zbiorowa odpowiedzialność (unikanie odpowiedzialności)	1.Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść.33 2.Każdy święty ma swoje wykręty. 42
zachowanie dzieci wobec dorosłych i odwrotnie	Dzieci i ryby głosu nie mają. 34 Zapomniał wół, że cielęciem był.54
intryga	1.Kto mieczem wojuje, od miecza ginie. 36 2.Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada.78 Nosił wilk razy kilka, ponieśli i wilka.31
nie można cieszyć się za wcześnie, dopiero po realizacji zamierzeń ( trudno coś przewidzieć)	1.Ten się śmieje, kto się śmieje ostatni. 37 2.Nie chwal dnia przed zachodem slonca.69 3. Nie mów HOP, póki nie przeskoczysz. 8 4.Człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi. 37 5Jedna jaskółka nie czyni wiosny.79
gościnność	1.Gość w dom, Bóg w dom. 38 2.Gość nie w porę gorszy Tatarzyna. 44 3.Czym chata bogata, tym rada.63
„złoty środek”	I wilk syty i owca cała. 39
pewność siebie	1.Indyk myślał o niedzieli, a w sobotę łeb ucięli.40 2.Koń ma cztery nogi i też się potknie. 25
gust	Nie to ładne, co ładne, ale co się komu podoba.41
los	zmienny	Fortuna kołem się toczy.42
człowieka	1.Każdy ma swojego mola, co go gryzie. 43 2.Trafiło się ślepej kurze ziarno. 15
nie należy zniechęcać się	Do trzech razy sztuka. 45
inność, tolerancja	1.Co kraj, to obyczaj. 46 2.Cudze chwalicie, swego nie znacie, sami nie wiecie, co posiadacie. 12 3.Jeszcze się taki nie urodził, co by wszystkim dogodził. 16
problem	z dziećmi	Małe dzieci – mały kłopot, duże dzieci – duży kłopot. 46
rozwiązany	Baba z wozu, koniom lżej.48
beznadziejny	1.Z tej mąki chleba nie będzie.61 2.Szkoda czasu i atlasu.31 3.Nieszczęścia chodzą parami.48 4.I w Paryżu nie zrobią z owsa ryżu. 55
	Im dalej w las, tym więcej drzew. 81
skutek	złe zakończenie	1.Miłe złego początki, lecz koniec żałosny. 47 2.Góra porodziła mysz. 15
pomyślne zakończenie	1.Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło. 12 2.Cel uświęca środki. 53 3. Wszystko dobre, co się dobrze kończy. 14 Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu. 82
pokora	Pokorne cielę dwie matki ssie.49
pośpiech	Co nagle, to po diable. 50
powolność, zwlekanie	Wybiera się jak sójka za morze. 44
przyjaźń	1.Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie.52 2.Kto się lubi, ten się czubi. 6 3.Dzieci z nim chrzcić nie będę. 43
chciwość, pazerność	Apetyt rośnie w miarę jedzenia. 53
prowokacja złego	Nie wywołuj wilka z lasu. 55
poważna sprawa zamieniła się w błahą	Z wielkiej chmury mały deszcz 56
sukces	licz na siebie,	1.Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz. 57 2.Pańskie oko konia tuczy.26 3.Bez pracy nie ma kołaczy. 73
trzeba się starać, aby coś osiągnąć	Pieczone gołąbki nie lecą same do gąbki. 59
szybki cel	Kto pyta, nie błądzi. 87
im szybciej, tym lepiej	Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał.77
wytrwałość	1.Kto szuka ten znajdzie. 9 2.Nie święci garnki lepią.22
dzięki nauce	Nauka nie poszła w las.70
usprawiedliwienie swoje złej pracy	Złej tanecznicy przeszkadza i rąbek u spódnicy. 57
Lenistwo – pretekst, wymówki	Paluszek i główka to szkolna wymówka. 59
martwienie na zapas	1.Strach ma wielkie oczy. 60 2.Nie taki diabeł straszny, jak go malują. 11
złość bez powodu	Złość piękności szkodzi.61
nauka	na błędach	1.Mądry Polak po szkodzie. 62 2.Ten się nie myli, kto nic nie robi. 13
korzyść z niej	Nauka nie poszła w las.70
nauczyciel	1.Uczył Marcin Marcina. 72 2.Przyganiał kocioł garnkowi, a sam smoli. 84
wszystko ma granice, dzieje się do czasu	Póty dzban wodę nosi, póki się ucho nie urwie. 65
dobre chęci, dotrzymanie słowa	Dobrymi chęciami piekło wybrukowane. 69
nadzór, kontrola	Myszy tańcują, gdy kota nie czują. 72
mówienie	dużo	Krowa, która dużo ryczy, mało mleka daje.81
o kimś	O wilku mowa, a wilk tu. 62
mądrość	1.Lepiej z mądrym zgubić niż z głupim znaleźć. 86 2.Mądry głupiemu zawsze ustępuje.32 Mądrej głowie dość dwie słowie. 78
biedny ma kłopoty (ktoś, kto ma zmartwienia)	1.Biednemu zawsze wiatr w oczy wieje. 87 2.Na pochyłe drzewo i kozy skaczą.34
przykre doświadczenia	przezorność, ostrożność,	Kto się na gorącym sparzył, ten na zimne dmucha. 89
Zła zamiana	1.Trafić z deszczu pod rynnę.64 2.Zamienił stryjek siekierkę na kijek.86
cechy wrodzone	Natura ciągnie wilka do lasu. 2
upór	Trafiła kosa na kamień. 16
spotkanie nieplanowane	Góra z górą się nie zejdzie, ale człowiek z człowiekiem zawsze. 14
plotka	1.Słyszał, że dzwonią, ale nie wie, w którym kościele. 23 2.Słowo wyleci wróblem, a wraca wołem.40
sprawiedliwa zapłata	Jaka praca, taka płaca. 25
spryt	Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. 26
pomoc	szybka	Dwa razy daje, kto prędko daje 30
odrzucona	Przyszła koza do woza. 63
niestała	Łaska pańska na pstrym koniu jeździ.56
egoista	Każdy sobie rzepkę skrobie. 30
możliwości (dużo – mało)	1.Tak krawiec kraje, jak mu materii staje. 33 2.Od przybytku głowa nie boli. 5 3.Gdzie cienko, tam się rwie. 39 4.Lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu. 67
ryzyko	1.Tonący brzytwy się chwyta. 35 2.Gdyby kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała. 80
nie przejmować się	Pies szczeka, karawana idzie dalej. 35
kobieta	Gdzie diabeł nie może, tam babę pośle. 36
nic wspólnego ze sobą	1.Co ma piernik do wiatraka. 47 2.Gdzie Rzym, gdzie Krym.58
zapomnieć	Co z oczu, to i z serca. 58
nie żal	1.Czego oko nie widzi, tego sercu nie żal. 60 2.Nie czas żałować róż, gdy płoną lasy.75
wiara	Wiara góry przenosi. 64
uogólnianie	Nie ma reguły bez wyjątków. 66
ciekawość, wścibskość	1.Ciekawość to pierwszy stopień do piekła. 77 2.Nie kładź palca między drzwi. 90 3. Ściany mają uszy. 54 Wiedzą sąsiedzi, jak kto siedzi. 74
	Szewc bez butów chodzi. 85
radość z małych rzeczy	1.Lepszy rydz niż nic. 85 2.Lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu. 67 3.Na bezrybiu i rak ryba. 68 4.Jak się nie ma, co się lubi, to się lubi, co się ma. 82
uznanie	Nikt nie jest prorokiem we własnym kraju. 1
brak uznania	Murzyn zrobił swoje, Murzyn może odejść. 45
ubranie	Sobota spod niedzieli wygląda 1
złe rządy	Nie wie lewica, co czyni prawica. 4
nawyki	Przyzwyczajenie jest druga naturą człowieka. 7
imponować	Zastaw się , a postaw się. 11
pocieszenie	Jak trwoga, to do Boga. 19
pieniądze	1.Lekko przyszło, lekko poszło. 20 2.Z pustego i Salomon nie naleje.90
dogadzać wszystkim	Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek. 20
cechy charakteru spokój	Cicha woda brzegi rwie. 21
wspólny problem łączy	1.Ręka rękę myje.21 2.Wart Pac pałaca, a pałac Paca. 24
towarzystwo za wszelką cenę	Dla towarzystwa dał się Cygan powiesić.27
serce - uczucie	Serce nie sługa, nie wie co to pany. 29
prezent	Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby. 49
okazja	Okazja czyni złodzieja. 74
okrężna droga	1.Wstąpił do piekieł, po drodze mu było. 80 2.Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu. 82
talent	Kot łowny, chłop mowny, nigdzie nie zginą. 84

Praca wychowawcza z wykorzystaniem przysłów sprawia mi i dzieciom wiele przyjemności.
Wciąż szukam nowych pomysłów. Zachęcam do współpracy.

Agnieszka Kaczmarczyk