Zapobieganie agresji
Czy istnieje skuteczna metoda eliminowania wybuchów gniewu i agresji u dzieci i młodzieży? Jeśli ustępstwo nie jest taką metodą i jeżeli brak ustępstwa też nie jest wskazany, to co mają robić rodzice, nauczyciele, wychowawcy, aby zapobiec agresji? Tradycyjną metodą było stosowanie rożnego rodzaju kar. Ich funkcja "polega na wytworzeniu lęku przed karą mającego przeciwdziałać ponownemu wystąpieniu agresji"1. Stosując kary, należy jednak pamiętać o tym, że: "Kara fizyczna stanowi wzór agresywnego zachowania ze strony karzącego mimo jego słusznych intencji.(...) Podobnie odebrane mogą być szybko podejmowane decyzje o pozbawieniu przyjemności, co powoduje blokadę potrzeby i niesie za sobą następny ładunek agresji. Kara fizyczna ma jeszcze jeden, chyba najważniejszy mankament. Ileż razy dziecko musiałoby być bite, aby zdobyć na takiej zasadzie pełne doświadczenie (...). Kara odwołująca się do uczuć karanego poprzez uświadomienie mu, ze wyrządził przykrość karzącemu, jest momentem pozytywnym i służy do budowy kontroli wewnętrznej, która z czasem może eliminować kontrolę zewnętrzną.(...) Zasadnicze znaczenie ma jednak nie częstotliwość stosowania kar. Podstawą skuteczności kary jest pewien stopień wykształcenia u dziecka kontroli wewnętrznej. System nakazowo-zakazowy powinien zatem być z czasem normą wewnętrzną dziecka. W przeciwnym razie pozostanie jedynie bezpośrednią dolegliwością fizyczną która nie spełni zamierzonego celu"?2
Zdaniem Z. Skornego kara nie może być uznana za podstawowy środek przeciwdziałający powstawaniu agresywnego zachowania się, gdyż "warunkiem skutecznego zapobiegania i terapii agresji jest (...) uwzględnienie mechanizmów jej powstania oraz dostosowania doń środków oddziaływania pedagogicznego. Wymaga to dokonania diagnozy oraz określenie genezy agresywnego zachowania się występującego u danej osoby pozwalające na zaklasyfikowanie jej do jednego z (...) rodzajów agresji".3 Chcąc zapobiec agresji frustracyjnej, musimy przede wszystkim ustalić i usunąć źródło frustracji. Ważnym czynnikiem przeciwdziałającym powstawaniu agresji frustracyjnej w relacjach społecznych jest "stworzenie środowiska dającego dziecku poczucie bezpieczeństwa.
Do tego należy również pełna akceptacja dzieci zaburzonych i przeszkadzających wyrażona w relacji wychowawca dziecko. To nie oznacza, że powinny być akceptowane agresywne zachowania, gdyż to prowadzi do wzmacniania agresywności. Przekazanie tym dzieciom, że się je lubi, nawet wtedy, gdy nie potrafią zapanować nad swoim zachowaniem, jest dla większości z nich nowym i ważnym doświadczeniem".4
W redukowaniu agresji pomocne są też rożne techniki, podnoszące tolerancję na frustrację "cenny jest trening asertywności, podczas którego dziecko uczy się wyrażania swoich emocji, także negatywnych, bez szkodzenia osobie, ku której są wyrażone".5 W zapobieganiu agresji naśladowczej najistotniejszym czynnikiem jest zabezpieczenie dzieci przed wpływem modeli agresywnego zachowania się. Dlatego też dzieciom agresywnym należy ograniczyć dostęp do telewizji, filmów video a jednocześnie zmobilizować rodziców "do kontrolowania, co dzieci oglądają i do doboru programów dla dzieci (np. nie oglądanie reklam, filmów dla dorosłych, a oglądanie programów przyrodniczych i edukacyjnych), oglądania programów razem z dziećmi i do dyskusji na temat sensu zawierających wzorce zachowań niepożądanych społecznie lub silną perswazją".6 Jeśli modele agresji występują w otoczeniu najbliższym dziecku należy je również izolować od zachowujących się agresywnie kolegów, znajomych, sąsiadów. Zdaniem Z. Skomego nawet w przypadkach niekorzystnego wpływu rodziny "gdzie stale zachodzą w niej różne kłótnie i bójki, zaś domownicy jawnie przejawiają wrogie postawy, zarówno wobec siebie jak też otoczenia społecznego, może wystąpić potrzeba umieszczenia dziecka w zakładzie wychowawczym lub przynajmniej częściowego izolowania go od niekorzystnych wpływów rodziny. Można to osiągnąć przez dłuższy pobyt w świetlicy szkolnej, korzystanie z półinternatu czy nawiązanie kontaktów z dziećmi nie przejawiającymi skłonności agresywnych".7 Agresja naśladowcza to swoista forma nawyku. Silnie utrwalone nawyki stają się "drugą naturą, sąd też bardzo trudno je zmienić.
Środkiem zapobiegającym agresji instrumentalnej może być wykazanie Jej nieskuteczności, agresja "powinna zawsze pozostać bez sukcesu i powinna prowadzić do przykrości, niepowodzeń, strat".8 W tym przypadku dziecko musi się przekonać, że napadami złości i gniewu nic nie uzyska. Zapobieganiu agresji instrumentalnej sprzyja też, zdaniem Z. Skornego, "wytwarzanie właściwych postaw społecznych oraz związanie z nimi hierarchii wartości. W tym celu postawie cwaniactwa, kultu siły i "przepychania się przez życie" należy przeciwstawiać postawę koleżeństwa, życzliwości, zgodnej współpracy, pomocy słabszym. Wymaga to zarówno ukazania pozytywnych modeli społecznego zachowania się, jak też oddziaływania za pomocą słownego przekonywania zmierzającego do ukształtowania pożądanych postaw i ocen moralnych".9 W przypadku agresji patologicznej powinno zapewnić się jednostce właściwą opiekę lekarską, gdyż sarno oddziaływanie lekarskie nie przynosi wtedy pożądanych rezultatów. Często też zachodzi konieczność umieszczenia chorej osoby w zamkniętym zakładzie leczniczym w celu zapewnienia bezpieczeństwa otoczeniu chorej osoby.
W procesie reedukacji dzieci agresywnych wykorzystywane są także techniki psychoterapii m.in. terapia psychoanalityczna, behawioralna, humanistyczna. W terapii behawioralnej używa się rożnych technik, do których należy między innymi: odgrywanie ról, techniki werbalne, techniki samoinstruowania się.
Terapia humanistyczna jest oparta na założeniach psychologii humanistycznej. Terapia ta zakłada, że "podstawą zmian w zachowaniu człowieka stanowi jego własna zdolność do wzrostu i rozwoju, zdolność uczenia się opartego na własnych doświadczeniach. Nie można nikogo zmienić, nie można przekazać mu gotowych doświadczeń (...). Można natomiast stworzyć atmosferę szczególnie sprzyjającą rozwojowi człowieka, konstruktywnym zmianom w jego zachowaniu, w jego osobowości (...). Psychoterapeuta nie może być ekspertem wiedzącym lepiej, co powinien robić pacjent, zalecającym zmiany dla dobra pacjenta, lecz facilitatorem".10
Do terapii zorientowanych humanistycznie nalezą: terapia rogerowska, aksjologiczna, decentracja interpersonalna.
Do technik wspomagających reedukację dzieci agresywnych zaliczyć możemy również psychorysunek, psychogimnastykę, muzykoterapię.
LITERATURA:
- Z. Skorny, Proces socjalizacji dzieci i młodzieży. Warszawa 1987, 224.
- K. KJ, Iberska-Gaca, A. Gaca, Profilaktyka niedostosowania spolecznego w szkole, Warszawa 1986, s. 4344.
- J. Makowska, Dzieci trudne do kochania, s. 72.
- Z. Skorny, Proces..., s. 223.
- H. Filipczuk, Rodzice i dzieci w młodszym wieku wieku szkolnym, Warszawa 1985, s.250
- Encyklopedia pedagogiczna, s. 8. 2
- L. Kirwill, Wplyw..., s. 22.
- J. Grochulska, Agresja..., s. 76-77.
- Z. Skomy, Proces..., s. 226.
- Z. Skorny, Proces..., s. 222.
Opracowała mgr Barbara Nowakowska
