www.szkolnictwo.pl

Rodzina towarzyszy człowiekowi przez całe życie wywierając istotny wpływ na jego zachowanie, stosunek do innych osób, systemu norm i wartości. Rodzina jest niezastąpionym środowiskiem wychowawczym, umożliwia aktywność ukierunkowaną na zaspokojenie potrzeb, zarówno tych materialnych jak i psychologiczno – emocjonalnych.

Rodzina szczególnie dla małych dzieci jest miejscem intensywnego oddziaływania wychowawczego. Kieruje ona, bowiem procesem poznawania zjawisk i faktów, uczy zrozumienia norm i wartościowania. W okresie dzieciństwa poprzez naśladownictwo zachowania osób dla dziecka znaczących, matki, ojca, domowników, przejmuje ono styl bycia, sposób wartościowania i zachowania. Identyfikacja z rodzicami ułatwia dziecku trwałe i głębokie przyswajanie norm oraz zasad postępowania.

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż opieka rodzinna to nie tylko te działania służące zachowaniu życia i rozwoju fizycznego, ale także te, których celem jest prawidłowe psychospołeczne funkcjonowanie, stwarzanie optymalnych możliwości wychowawczych. Tak, więc aktywność opiekuńcza w rodzinie to organizowanie normalnych warunków dla wszechstronnego rozwoju dzieci oraz likwidacja sytuacji zagrażających ich prawidłowemu rozwojowi.

Różne aspekty opiekuńczej działalności w rodzinie omawia S. Katula od podstawowej, polegającej na organizowaniu członkom rodziny warunków niezbędnych do normalnego rozwoju, poprzez stymulacyjną, asekuracyjną do kompensacyjnej przejawiającej się w wyrównywaniu zauważalnych braków w prawidłowym rozwoju dzieci, np. poprzez wyrównywanie braków dzieci w nauce szkolnej powstałych na skutek absencji chorobowej przez zorganizowanie korepetycji.

Dzięki zaspokajaniu przez rodzinę różnorodnych potrzeb opiekę rodzinną czyni się synonimem opieki najkorzystniejszej, optymalnej. Dlatego traktując rodzinę jako środowisko opiekuńcze należy podkreślić jej wpływ na prawidłową wymianę uczuć i stałość we wszystkich jej wymiarach.

Uogólnienie to nie wyklucza wyjątków – ujemnych odchyleń – będących w skali kraju problemem społecznym.

Niedostatki rodziny jako środowiska opiekuńczego mogą powodować wszelkie zmiany w jej strukturze, np. rozpad rodziny, a także w stosunkach między rodzicami a dzieckiem. Napięta atmosfera, częste konflikty, wzajemna niechęć i dezaprobata nie tylko wytrąca ich w określonym stopniu ze sprawowania opieki rodzinnej, ale także stanowi dla dzieci permanentne źródło zagrożenia, destabilizacji i braku oparcia emocjonalnego, ze wszystkimi dalszymi konsekwencjami dla rozwoju emocjonalnego. Najczęściej rodzina określana jest jako środowisko wychowania naturalnego. Układ rodziny, w którym przeważają więzi osobiste (charakteryzujące się dużym stopniem trwałości), jest niezastąpiony z wychowawczego punktu widzenia. Analizując rolę rodziny należy zwrócić uwagę na fakt, że występowania w środowisku rodzinnym wpływów spontanicznych, niezamierzonych wychowawczo, działań świadomie skierowanych na dziecko, przy czym występuje wyraźna przewaga ubocznych skutków różnych działań nieobjętych wychowawczo. Takie oddziaływania wynikające z całokształtu życia rodziny mają wielokierunkowy wpływ na kształtowanie osobowości dziecka. Przykładem mogą być polecenia kierowane przez rodziców do dzieci dla spełnienia różnych czynności o celu nie tylko wychowawczym, np. kłótnie rodziców w obecności dzieci.

Występujące w rodzinie zamierzone oddziaływania wychowawcze rodziców zorientowane są także na kształtowanie społecznie pożądanych postaw, stwarzanie dzieciom właściwych warunków rozwoju. Jest to także dobór pozarodzinnych wpływów docierających do dzieci z różnych źródeł, np. z filmów, imprez sportowych i kulturalnych.

Wraz z rozwojem psychicznym dziecka funkcję motywów społecznego zachowania się zaczynają spełniać procesy intelektualne, normy i zasady postępowania, aprobowany system wartości, aspiracje i ideały. Ich wpływ zaznacza się wyraźnie dopiero w wieku szkolnym, gdy zachowanie oraz kontakty społeczne dziecka w coraz większym stopniu uzależniają się od wytworzonych pod wpływem wychowania norm i zasad postępowania.

W tym czasie procesy uczuciowe wykazują dużą zmienność. Ważną rolę odgrywa uczucie życzliwości i współczucia. Życzliwość może być przejawiana przez dziecko zarówno w odniesieniu do osób z najbliższego otoczenia, jak też zwierząt, roślin i przedmiotów martwych. Uczucie współczucia pojawia się u dzieci przy końcu wieku poniemowlęcego, a rozwijają się bardziej intensywnie w wieku szkolnym, gdy dziecko spotyka się z różnymi formami zachowań u swoich kolegów poniemowlęcego koleżanek z klasy, szkoły, itp. Bywa ono wywołane bólem, przykrością lub krzywdą doznaną przez inne dziecko, pobiciem zwierzęcia, itp. Współczucie wyrażane jest słownie, jak też za pośrednictwem odpowiednich objawów mimicznych. Może ono także wywołać wystąpienie pocieszania, pomagania, ostrzegania przed istniejącym zagrożeniem.

Dom rodzinny jest pierwszym środowiskiem, środowiskiem, w którym dziecko przebywa niemal wyłącznie aż do czasu wstąpienia do szkoły. Dom właśnie decyduje przez układ swoich stosunków, przez poziom i atmosferę, jaką reprezentuje, przez opiekę, jakiej udziela dziecku, o jego dobrym lub niewystarczającym przygotowaniu do szkoły, a w szczególności o takim stopniu i poziomie jego uspołeczniania, które pozwolą mu na włączenie się w pracę zespołu dzieci w klasie I i dalszych klasach szkoły podstawowej.

Stosunek dziecka do szkoły, do nauczycieli, jego samopoczucie w grupie rówieśników w dużej mierze (zwłaszcza u progu szkoły) zależą od cech charakteru, postaw i nawyków obcowania z ludźmi, zaszczepionych dziecku przez jego dom rodzinny. Mimo, iż w życie dziecka wkraczają nauczyciele i zespoły rówieśnicze, to jednak rola domu we wszechstronnym rozwoju dziecka pozostaje nadal olbrzymia. Jeśli małemu dziecku zabraknie opieki rodziny, załamie się ono w szkole tak pod względem rozwoju fizycznego, przyswajania wiedzy szkolnej, jak i pod względem rozwoju społecznego. Szczególną rolę odgrywa dom rodzinny w sprawach kształtowania postaw moralnych i wprowadzenia w sprawy płci.

Specyficzną funkcją rodziny w stosunku do dzieci, mającą ogromne znaczenie dla ich ogólnego samopoczucia i rozwoju uczuciowego, jest zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa i oparcia uczuciowego w sytuacjach nowych i trudnych.

Dziecko, które przeżywa rozterki szkolne, nie umie się odnaleźć w szkole powinno być otoczone przez rodziców szczególną troską i miłością. Musi mieć świadomość, że jest kochane dla niego samego, a nie dla stopni, czy postępów w nauce. Pod żadnym pozorem rodzice nie powinni wyręczać swojego dziecka w jego zmaganiach szkolnych. Rola rodziców powinna sprowadzać się do ukierunkowania jego dążeń, łagodnego ich umotywowania, zmuszającego do pokonywania trudności. Dziecko, które ma za sobą wsparcie najbliższych łatwiej adaptuje się do wymogów szkoły, przezwycięża trudności, rozumie stawiane mu wymagania. Trzeba dziecku wytłumaczyć, że nie wszystko zawsze się udaje, dorośli także nie zawsze umieją postąpić słusznie. Najważniejsze jest, aby nie zniechęcić go do szkoły i nauki. To kolejny etap jego jakże ważnej drogi życiowej, ale przecież nie ostatni. Rodzice powinni stać na stanowisku raczej gotowości niesienia pomocy, nie gotowości wyręczania.

Maria Montessori, wspaniały pedagog i wychowawca dzieci, działalność dziecka i rozwój jego osobowości w działaniu, ujęła słowami „Pomóż mi to zrobić samemu” i tak właśnie powinni zachowywać się rodzice dzieci nie tylko w wieku szkolnym, ale w każdym wieku.

Ważną sprawą, zasługującą na uwagę jest również atmosfera w rodzinie. Jest to pojęcie szerokie. Rozumiemy przez nią zarówno współżycie rodziców, jak i ich stosunki z dziećmi, stosunki między rodzeństwem, stosunek do innych domowników.

Rodzice zwłaszcza dzieci w wieku młodoszkolnym muszą mieć świadomość intensywności ich rozwoju tak fizycznego, jak i psychicznego, psychicznego także społecznego. Dziecko w tym wieku pochłonięte jest nauką, ale dużo miejsca zajmuje mu także zabawa i coraz częstsze kontakty rówieśnicze. Ważne jest, więc odpowiednie wypośrodkowanie czasu poświęconego na każdą z tych form aktywności. Niedopuszczalne jest żeby funkcję wychowawczą rodziny przejął komputer, czy telewizja.

Psycholodzy i pedagodzy na całym świecie zaniepokojeni SA wpływem telewizji i komputera (zwłaszcza gier komputerowych niosących ze sobą agresję) na rozwój dzieci. Należy przy tym pamiętać, że wiek 7 – 10 lat to czas dużej plastyczności i szybkiego przystosowywania się do różnych sytuacji, nie zawsze korzystnych dla dziecka.

Rodzice powinni umiejętnie „dobierać” dzieciom w tym wieku programy telewizyjne i pamiętać, że telewizja nie zastąpi nam ciepła rodzinnego, wspólnych spacerów i dyskusji rodzinnych, które są jakże ważnym źródłem socjalizacji każdej rodziny.

Dotychczas przeprowadzone badania wskazują, że dzieci, zwłaszcza tych młodszych, spędzających przed ekranem telewizora, czy komputera zbyt wiele czasu mogą pojawiać się lęki, niepokój i różne napięcia prowadzące do zaburzeń emocjonalnych. Poza tym stwierdzono, że częste oglądanie przez dzieci scen przepojonych agresją i przemocą, a zwłaszcza okrucieństwem (takie sceny oferują gry komputerowe, mające na celu zabicie i pokonanie przeciwnika) prowadzi do „odwrażliwienia”, polegającego na obniżeniu zdolności do reakcji empatycznych wobec osób cierpiących, kształtowania zniekształconego obrazu świata, w którym agresja i przemoc są czymś normalnym i usprawiedliwionym, jak również uczenia się zachowań obserwowanych na ekranie.

Należyte wypełnianie ról rodzicielskich, zapewnienie dziecku warunków wszechstronnego rozwoju decyduje o wysokiej wartości rodzinnego środowiska wychowawczego. Mogą w nim rozwijać się i wzrastać wartościowi ludzie, bez zahamowań i uprzedzeń, radośni i otwarci na świat.

Wychowanie dziecka odbywa się w dużej części w pierwszych latach jego życia, o wiele wcześniej zanim przestąpi ono próg szkoły. Wszystko, czego dziecko się nauczy zarówno w domu rodzinnym, jak i w szkole kształtuje w dobrym, lub złym kierunku jego postawy i jego osobowość. Ważna jest, więc koordynacja i uzupełnianie się wymogów, jakie niesie ze sobą szkoła i dom rodzinny. To współdziałanie szkoły z domem jest działaniem priorytetowym, bez którego nie może być mowy o prawidłowym rozwoju osobowości dziecka.

Jednakże w procesie wychowania społecznego, rola szkoły jest raczej ograniczona, natomiast wpływ rodziny i środowiska rodzinnego jest dominujący.

Szkoła wyposaża dziecko w system wartości, rozwija umysł, natomiast społeczną osobowość dziecka, jego motywację, w znacznej mierze kształtuje rodzina. To dzięki rodzinie dziecko rozwija swoje siły fizyczne i koordynację motoryczną. Prawidłowo funkcjonująca umożliwia i rozwija jego wydolność umysłową, poprzez poszerzanie zasięgu jego kontaktów z przedmiotami i otoczeniem.

Należy pamiętać, że środowisko reprezentowane najpierw przez rodziców, rodziców potem przez cały świat poza domem, wskazuje dziecku coraz więcej celów do osiągnięcia, które stawia przed nim także szkoła.

Rodzina jest pierwszym środowiskiem wychowawczym, z którym dziecko styka się w swym życiu. Tutaj zdobywa pierwsze doświadczenia i nawiązuje pierwsze kontakty społeczne. Stają się one podwaliną rozwoju społecznego małego dziecka. W rodzinie dziecko powinno mieć zaspokojone wszystkie potrzeby, a zwłaszcza potrzebę bezpieczeństwa, miłości i akceptacji. Zaspokojenie tych potrzeb jest konieczne dla prawidłowego rozwoju życia uczuciowego dziecka.