Jednym z największych zagrożeń ładu światowego na przełomie XX/XXI wieku jest terroryzm, stąd pomysł na przeprowadzenie zajęć dydaktycznych na ten temat w liceum ogólnokształcącym na lekcjach WOS- u. Zagadnienie te znajdują się również w programie nauczania tego przedmiotu. Przedstawiam Państwu krótki materiał o terroryzmie, który posłużył jako wstęp do dyskusji wśród licealistów.
Termin "terroryzm" wywodzi się od łacińskiego terror, - oris- strach, trwoga, przerażenie; "straszne słowo, straszna wieść" i pochodnego czasownika łacińskiego terreo- "wywoływać przerażenie, straszyć". Na tej podstawie można bardzo ogólnie zdefiniować terroryzm jako sianie strachu i grozy. Bardziej szczegółowo terroryzm można zdefiniować roboczo jako "nieuzasadnione lub bezprawne użycie siły bądź przemocy wobec osób lub mienia, aby zastraszyć lub wywrzeć przymus na rząd, ludność cywilną lub ich część, co zmierza do promocji celów politycznych lub społecznych".
Istotą terroryzmu jest to, że przedmiotem działania terrorystycznego są osoby, które nie mają bezpośredniego wpływu na realizację celów jakie chcą osiągnąć organizacje terrorystyczne. Zatem działania terrorystyczne muszą się charakteryzować: znacznym efektem psychologicznym i potencjalnie dużym "efektem’’ społecznym i medialnym. Jednak tego typu definicje są zbyt ogólnikowe i nie pozwalają stwierdzić co jest, a co nie jest terroryzmem i kogo możemy określić terrorystą.
Kłopoty z określeniem co jest, a co nie jest terroryzmem, wynikają w dużej mierze z silnych związków tej tematyki z polityką. Przykładem może być baskijska ETA. Dla niektórych ludzi o lewicowych poglądach jest to organizacja narodowowyzwoleńcza, która walczy z rządem hiszpańskim o wolność kraju Basków. Natomiast dla zwolenników prawicowej hiszpańskiej Partii Ludowej jest to organizacja terrorystyczna, która zajmuje się głównie mordowaniem i wymuszaniem pieniędzy.
Można wyróżnić dwa
rodzaje terroryzmu: terroryzm polityczny i kryminalny. Ten pierwszy ma na celu zmianę ekipy rządzącej, zmianę systemu politycznego, wymuszenie wprowadzenia pewnych rozwiązań prawnych, bądź oderwanie części terytorium od danego państwa i założenie nowego państwa lub przyłączenie go do już istniejącego. Terrorysta kryminalny działa z pobudek materialnych i do podstawowego zestawu tego typu działań należą porwania dla okupu, niszczenie mienia, sabotaż oraz szantaż.
Ze względu na to, czy przedmiotem ataku terrorystycznego jest konkretna osoba czy też przypadkowa zbiorowość możemy podzielić terroryzm na indywidualny i zbiorowy.
Ze względu na ideologię terroryzm można podzielić na: islamski, etniczny (IRA, ETA, Tamilskie Tygrysy, Front Wyzwolenia Narodowego Kostaryki, Partia Pracy Kurdystanu) i lewacki (Czerwone Brygady, Świetlisty Szlak, japońska Czerwona Armia, niemiecka Frakcja Czerwonej Armii).
Rzut oka na
historię terroryzmu pozwala zauważyć, że coraz więcej aktów terroru to przykłady terroryzmu zbiorowego. Przyczyna tkwi zapewne zarówno w rozwoju techniki (jeden zamachowiec może zabić wiele osób) jak i w tym, że w coraz większej liczbie krajów system rządów opiera się na demokracji przedstawicielskiej, co oznacza, że zabicie nawet kilku funkcjonariuszy państwowych nie powoduje większych perturbacji w funkcjonowaniu całego aparatu władzy.
Terroryzm był używany (oczywiście nie pod tą nazwą) od początków historii ludzkości. O stosowaniu terroryzmu można mówić np. w przypadku antycznej Grecji. Zabójca tyrana w starożytnej Grecji cieszył się mianem bohatera. Wtedy też Platon, Arystoteles i inni myśliciele pisali na temat terroryzmu. Rządy tyranów uznawali za przestępstwo, a ich zabójstwo za usprawiedliwione. Seneka wprost stwierdził, że nie dla bogów nie ma milszej ofiary, niż krew tyrana.
W okresie od XI do XIII wieku na Bliskim Wschodzie przerażenie wywoływali asasyni- skrajny odłam muzułmanów ismalitów (ugrupowanie religijne i polityczne w islamie szyickim; wywodzą się ze środowisk krytykujących tempo i kierunek przemian niezgodnych ich zdaniem z nauką Koranu) specjalizujący się w skrytobójczych zamach. Mieli zwyczaj zażywania haszyszu w celu wprowadzenia się w trans przed dokonaniem morderstw, którymi terroryzowali kalifat Abbasydów w XII- XIII.
W średniowieczu powszechna była akceptacja zabójstwa złego władcy. Nawet w kręgach katolickich zdarzali się zwolennicy takich rozwiązań. Jednym z nich był Tomasz z Akwenu, który dzielił rządzących na tyranów legalnych i nielegalnych. Tych drugich mógł zabić każdy, pierwszych można było zgładzić tylko na podstawie wyroku sądowego. Z kolei Jan z Salisbury stworzył pierwszą średniowieczną teorię uzasadniającą zabójstwo tyrana. Pogląd ten ewoluował, aż w XVI w został zaakceptowany również przez kręgi kościelne z zastrzeżeniem, iż zabić można władcę, którego rządy sprzeczne są z prawem boskim.
Podczas rewolucji francuskiej okres rządów Komitetu Bezpieczeństwa Publicznego został nazwany "terrorem, a zasiadających w komitecie jakobinów zwano terrorystami.
Zamachowcy z XIX w podczas prób dokonania zamachów brali pod uwagę postronne ofiary. Właśnie z obawy przed zabiciem lub zranieniem osób niewinnych rosyjscy radykałowie kilkakrotnie odwołali zamachy na cara Aleksandra II. Jednak z czasem celem terrorystów przestali być indywidualni politycy, a stało się nim społeczeństwo lub określone jego grupy (urzędnicy państwowi, kapitaliści itp.). Celem ataków na społeczeństwo miało być wywołanie niechęci do rządu.
Przełom XIX/ XX to okres, w którym prym wiedli jeszcze zamachowcy celujący w głowy państwa. W 1903r. anarchista zastrzelił prezydenta USA McKinleya. Zamach na życie następcy tronu Austro-Węgirer arcyksięcia Franciszka Ferdynanda stał się bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej.
Lata 30-te i 40- te XX wieku to okres rozwoju państw, które są najczęściej przytaczane jako kraje, w których rządzono terrorem: hitlerowskie Niemcy i stalinowski ZSRR.
Po II wojnie światowej zjawisko terroryzmu zaczęło osiągać kształty obecne. W 1958r. powstała ETA. W latach 60-tych pojawiło się zjawisko określane mianem islamskiego terroryzmu. Lata 70-te i 80-te to rozwój skrajnie lewicowych organizacji w Europie Zachodniej (RAF, Baader- Meinhoff, Czerwone Brygady). Intensyfikacji uległa działalność ETA i IRA. W tym okresie pojawiło się także zjawisko sponsorowania terroryzmu przez niektóre państwa, jako swego rodzaju ersatz (zastępnik) wojny. W latach 80-tych pojawił się nowy rodzaj zamachowców- samobójcy. Na początku lat 90-tych przez krótki czas wydawało się , że terroryzm jest w odwrocie. Jednak intensyfikacja konfliktu palestyńsko- izraelskiego oraz rozpoczęcie przez Al- Kaidę walki przeciwko USA rozbiło te złudzenia.
Charakterystyka wybranych grup terrorystycznych.
- Czerwone Brygady- najsłynniejsze włoskie ugrupowanie terrorystyczne, utworzone 20 października 1970r. przez Renato Curcio, Margheritę Cagol, Franco Triano, Georgio Sumeria, Corado Simoni w związku z brakiem (według nich) skuteczności działania mniej radykalnych organizacji lewicowych. Ich dziełem było między innymi porwanie i zamordowanie byłego premiera Włoch Aldo Moro.
- ETA- Kraj Basków i Wolności (EUZKADI TA ASKATASUNA) założona przez radykalnych działaczy Baskijskiej Partii Nacjonalistycznej (PNV) w 1958r. (działalność rozpoczęła w1959r.). Jest to separatystyczna organizacja działająca na północy Hiszpanii i w południowo- zachodnich prowincjach Francji. Jej celem jest stworzenie niepodległego państwa Basków (Baskowie to naród mieszkający po obu stronach Pirenejów nad Zatoką Biskajską). Działalność ETA sprowadza się do zamachów, egzekucji, pobierania "podatków rewolucyjnych" od właścicieli przedsiębiorstw, porwań dla okupu, eliminowania byłych członków organizacji lub jej współpracowników uznanych za zdrajców. Ataki ETA koncentrują się głównie na hiszpańskich funkcjonariuszach i instytucjach państwowych. W odpowiedzi na francuskie operacje skierowane przeciwko ETA, atakowane są również cele francuskie. Organizacja ma zwolenników w Algierii, Argentynie, Belgii, na Kubie, w Republice Dominikany, Ekwadorze, Niemczech, Holandii, Włoszech, Meksyku, Panamie, Urugwaju, Wenezueli. Charakterystyczną cechą działalności ETA jest to, iż zawsze uprzedzają o mających nastąpić wybuchach, co pozwalało uniknąć ofiar śmiertelnych.
- Dżihad egipski- znany też jako al.- Jihad, Grupa Jihad, Jihad Islamski; organizacja ekstremistów islamskich, działająca od końca lat 70-tych w Egipcie, silnie antyamerykańska i antyizraelska; za swojego duchowego przywódcę uważa szejka Omara Abel Rahmana; celem organizacji jest ustanowienie w Egipcie islamskiego państwa wyznaniowego; głównym wrogiem jest rząd egipski
- Hezbollah- Partia Boga- znany też jako Jihad Islamski- Islamska Święta Wojna, Organizacja Sprawiedliwości Rewolucyjnej, Jihad Islamski na Rzecz Wyzwolenia Palestyny, Rewolucyjna Organizacja w Obronie Sprawiedliwości, Islamski Opór; została założona po inwazji izraelskiej na Liban w 1982r.; skupia wiele radykalnych organizacji szyickich (szyici- odłam muzułmański, uznający jedynie Koran, a odrzucający tradycję- sunnę); celem jest utworzenie republiki islamskiej na wzór irańskiej w Libanie oraz wyeliminowanie wszystkich wpływów nie islamskich w strefie; walka Hezbollahu z Irakiem ma na celu odzyskanie Palestyny dla islamu; jest to organizacja antyzachodnia i antyizraelska; od momentu powstania utrzymywała ścisłe związki z Iranem, który finansował i szkolił jej bojowników; najbardziej znanym zamachem przypisywanym Hezbollahowi jest wysadzenie ambasady Izraela w Buenos Aires w 1992r.
- Hamas- organizacja wzięła nazwę od pierwszych liter arabskich słów "Harakat al.- Muqawama al.- Islamiya" (Islamski Ruch Oporu), przy czym sam wyraz Hamas tłumaczyć trzeba jako "zapał", "entuzjazm"; jest to fundamentalistyczne ugrupowanie palestyńskie, które powstało na początku pierwszej intifady palestyńskiej w 1987r.; założyła je radykalna frakcja OWP (Organizacja Wyzwolenia Palestyny) oraz część członków Ruchu Braterstwa Muzułmańskiego (organizacji założonej w latach 20-tych XX wieku w Egipcie dla obrony wartości islamskich przed wpływami zagranicznymi); Hamas od początku uznawał Palestynę za ziemię arabską i odmawiał Izraelowi prawa do istnienia; domaga się powstania wolnego islamskiego państwa palestyńskiego ze stolicą w Jerozolimie; sprzeciwia się jakiemukolwiek porozumieniu z Izraelem i z tego powodu rywalizuje z Fatah; członkowie Hamas podejmują takie działania jak: porwania i mordowanie izraelskich żołnierzy, zamachy przy użyciu broni palnej, zamachy bombowe (podkładanie ładunków w miejscach publicznych, stosowanie samochodów- pułapek i ataków samobójczych)
- Fatah- palestyńska grupa narodowowyzwoleńcza założona w 1957r. przez Jassira Arafatka; celem grupy było uzyskanie pełnej niepodległości Palestyny; organizacja ta dążyła do konfrontacji zbrojnej z Izraelem; większe znaczenie uzyskała w latach 60-ty, w rezultacie uzyskując w 1969r. pełną kontrolę nad OWP; w tamtym okresie rozpoczęła działania partyzanckie na terytorium Izraela, a obecnie jej polityka uległa zmianie w kierunku zaprowadzenia w Palestynie rządów zbliżonych do demokratycznych
- Front Wyzwolenia Palestyny (PLF)- Frakcja Abu Abbas- narodziła się w 1977r. w wyniku rozpadu FWP (Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny); uległa podziałowi na 4 frakcje w latach 1983-1984; w roku 1989 2 z tych frakcji dokonały zjednoczenia, a po rozpoczęciu procesu pokojowego włączyły się do OWP (zachowując odrębność jako FWP) FWP zaprzestały ataków terrorystycznych na Izrael; FWP działał na terenie Libanu ale otrzymywał pomoc z Iraku; grupa odpowiedzialna jest między innymi za porwanie włoskiego statku wycieczkowego Achilles Lauro, z ponad 700 zakładnikami na pokładzie, w 1985r. w Egipcie
- Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny (FWP)- został założony w 1967r.; jest to najstarsza polityczno- militarna organizacja palestyńska; ma charakter świecki, łączy ideologię marksistowsko-leninowską z arabskim nacjonalizmem; na arenie międzynarodowej utrzymuje najściślejsze związki z Syrią; FWP współtworzył OWP; przedstawiciele frontu zasiadali w jej komitecie wykonawczym, w którym najczęściej pozostawali w opozycji do J. Arafatka; front kilkakrotnie zawieszał swą działalność w OWP w proteście przeciwko jej polityce, określanej jako zbyt ugodowej względem Izraela; w 2001r. FWP zastrzelił Rehawama Zeewiego, ministra turystyki w rządzie Ariela Szalona, w uzasadnieniu podając że jest to odwet za śmierć Abu Alego Mustafy (jeden z przywódców FWP), zabitego w sierpniu 2001r. przez izraelską armię
- Libijska Grupa Islamska- powstała w początkach lat 90-tych w dużej mierze rekrutując Libijczyków, którzy walczyli z wojskami sowieckimi w Afganistanie; działa na terenie Libanu, ale jej zwolennicy znajdują się również w różnych krajach azjatyckich, azjatyckich Zatoce Perskiej, Afryce, Europie, szczególnie w Wielkiej Brytanii; jest częścią światowej siatki terroryzmu islamskiego i jako taka powiązana jest ściśle z Al.- Kaidą
- Al.- Kaida- organizacja islamska stworzona przez Osamę bin Ladena w 1988r.; początkowo miała na celu przeciwstawić się radzieckiej inwazji na Afganistan, następnie przekształciła się w panislamskie ugrupowanie zwalczające USA i szeroko pojęty Zachód; organizacja współpracuje z wieloma organizacjami fundamentalistów islamskich; jej charakterystyczną cechą jest luźna, zdecentralizowana struktura zabezpieczająca przed zniszczeniem z chwilą rozbicia którejkolwiek jej części; przypisuje się jej między innymi: eksplozję furgonetki- bomby w podziemnym garażu World Trade Centem w 1993r.;zamach na amerykańskie ambasady w Nairobi (Kenii) i Dar es Salaam (Tanzania) w 1998r.- po tych zamachach Amerykanie dokonali ataków rakietowych na bazy Al.-Kaidy i wymusili na władzach w Chartumie wydalenie bin Ladena, który udał się do Afganistanu, gdzie wspierał talibów; uszkodzenie w Jemenie amerykańskiego niszczyciela USS Cole w 2000r.; zamach na World Trade Centem i Pentagon 11 września 2001r.; zamach na pociągi pasażerskie w Madrycie 11 marca 2004r.; zamachy w metrze i komunikacji miejskiej w Londynie 7 lipca 2005r. podczas szczytu państw G-8 w Gleneagles; zamach bombowy w egipskim kurorcie Szarm El- Szejk 24 lipca 2005r.;zamachy bombowe w hotelach Jordanii Ammanie 9 listopada 2005r.
- IRA- Irlandzka Armia Republikańska założona w 1969r. jako zbrojne ramię ruchu Sinn Fein, dążącego do wyzwolenia Irlandii Północnej spod zależności brytyjskiej i połączenia jej z Republiką Irlandii; w latach 60-tych i 70-tych cieszyła się poparciem wśród irlandzkich katolików; uzbrojenie i instruktaż otrzymywała z Libii i OWP, środki finansowe od środowisk irlandzkich w USA
- Świetlisty Szlak- znany też jako Sendero Luminoso, Komunistyczna Partia Peru- działa na terenie Peru; została założona przez profesora uniwersyteckiego Abimaela Guzmana w końcu lat 60-tych; celem jest zastąpienie "burżuazyjnych" instytucji peruwiańskich chłopskimi rządami komunistyczno- rewolucyjnymi- miało to nastąpić w wyniku "wojny ludowej" (działania powinny rozpocząć się na wsi, by następnie przenieść do miast i zakończyć się przejęciem władzy przez lud); po aresztowaniu Guzmana w 1992r. w ręce policji wpadli niemal wszyscy pozostali członkowie kierownictwa, kolejnymi ciosami zadanymi grupie stały się masowe dezercje i program prezydenta Fujimori amnestii dla skruszonych terrorystów
- Tamilskie Tygrysy- znana też jako Tygrysy Wyzwolenia Tamilskiego Islamu, Światowa Organizacja Kamilów; organizacja ta powstała w 1976r. na Sri Lance (obecnie Cejlon); dąży ona do utworzenia na części Sri Lanki zamieszkałej przez Kamilów niepodległego państwa
- Grupa 17 listopada- grecka organizacja terrorystyczna, która wzięła nazwę od dnia, w którym rządząca junta wojskowa zdławiła studencką rewoltę w 1973r.; członkowie tej organizacji są ultranacjonalistami ultranacjonalistami chcą, aby Grecja odcięła się od USA, Turcji i NATO
Katarzyna Liszniańska
