Czynność mówienia jest rzeczą bardzo trudną. Ruchy narządów artykulacyjnych głosek muszą być bardzo szybkie. Niekorzystnym następstwem opóźnionego rozwoju mowy są trudności w nauce czytania i pisania. Tym artykułem chciałam przybliżyć rozwój mowy u dzieci, który przebiega wyraźnie zaznaczonymi etapami.
Opóźniony rozwój mowy
Rozwój mowy u małego dziecka przebiega wyraźnie zaznaczonymi etapami. Sześciomiesięczne dziecko powinno gaworzyć, czyli produkować dźwięki mowy, nie układające się w sensowną wypowiedź. Mając 12 miesięcy, dziecko winno wypowiadać kilka znaczących słów, a w wieku 24 miesięcy powinno wypowiedzieć proste dwuczłonowe zdanie. Mając cztery lata winno umieć opowiedzieć bajkę. Nie zawsze to jest zgodne z rzeczywistością. Przyczyn opóźnionego rozwoju mowy mamy wiele. Badacze zajmujący się tą problematyką (Jastrzębowska 2000) proponują następującą klasyfikację.
1. Samoistne opóźnienie rozwoju mowy – które jest „Konsekwencją zakłócenia rozwoju”
2. Niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy, które jest konsekwencją zaburzeń rozwoju.
Według T. Zaleskiego przyczyny opóźnionego rozwoju mowy można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne.
Wśród przyczyn zewnętrznych należy wymienić rodzinę, otoczenie, które jest mało zainteresowane niemowlęciem. Są matki mało mówiące, które nie pobudzają dziecka do rozwoju mowy.
Do przyczyn wewnętrznych zaliczyć można zaburzenia słuchu, które w zależności od stopnia ich głębokości izolują dziecko od mówiącego otoczenia. Ważną przeszkodą w rozwoju mowy stanowi upośledzenie umysłowe. Podobny wpływ mają organiczne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Duży wpływ na rozwój mowy mogą wywierać zaburzenia metabolizmu, jak fenyloketonuria czy histydynemia. Zaburzenia te wiążą się z czynnością ośrodkowego układu nerwowego. Zmieniona przemiana materii wywiera blokujące działanie na rozwój komórek nerwowych, i w ten sposób uszkodzony jest substrat, na którym w przyszłości rozwinąć się powinna mowa.
Podobne działanie ma niedoczynność układu wewnątrzwydzielniczego, głównie tarczycy i przysadki mózgowej. Nieco skomplikowany wpływ na rozwój mowy wywiera padaczka. Napady stanowią okresowe przerwanie czynności komórek układu nerwowego. Towarzyszące napadom niedotlenienie mózgu, czasem dość długotrwałe, ma niszczący wpływ na OUN.
Innymi przyczynami opóźnień w rozwoju mowy są wady narządów głosowo-artykulacyjnych. Wymienić należy rozszczepy warg i podniebienia. Zbliżony mechanizm przeszkód w prawidłowym rozwoju mowy wykazują uszkodzenia mięśniowo-nerwowe w mózgowym porażeniu dziecięcym. Zupełnie z innego kręgu zaburzeń pochodzi opóźnienie rozwoju mowy wynikające z autyzmu wczesnodziecięcego. Nieprawidłowy rozwój mowy w tym przypadku wynika z rozerwania więzów emocjonalnych pomiędzy dzieckiem a otoczeniem. Brak tych związków powoduje wycofanie się z prób nawiązania kontaktów słownych. Mowa jest opóźniona przez brak motywacji do pokonania trudności związanych z wypracowywaniem wypowiedzi słownych. Są to bardzo trudne przypadki do rehabilitacji.
Zespół opóźnienia mowy czynnej jest nazywany również prostyna opóźnieniem rozwoju mowy.
Dotyczy zwykle dzieci w wieku 3 lub 4 lat. Są to najczęściej chłopcy. Dziecko z opóźnieniem albo mało mówi, albo wcale. Słyszy doskonale i prawidłowo spełnia polecenia słowne. Potrafi wymówić w izolacji prawie wszystkie głoski mowy, nawet sylaby, nie jest natomiast w stanie złożyć ich w słowo i wypowiedzieć ich gładko, w odpowiednim tempie. Poziom umysłowy tych dzieci – badany testami bezsłownymi – jest prawidłowy, zgodny z wiekiem.
Czynność mówienia jest rzeczą bardzo trudną.
Wypowiedź słowna to szybkie następstwo precyzyjnych ruchów mięśni oddechowo-głosowo-artykulacyjnych. Ruchy narządów artykulacyjnych głosek muszą być bardzo szybkie. Przejście od jednej głoski do następnej łączy się z dużą zmianą pozycji mięśni. „Precyzja tych ruchów musi być bardzo dokładna, inaczej wypowiadana głoska będzie miała nieprawidłową budową akustyczną i rozumienie jej będzie trudne lub niemożliwe”. (Zaleski 1992).
Istnieje kilka rodzajów nerwów ruchowych, które przewodzą bodźce powodujące skurcz odpowiednich mięśni. Nerwy szybko przewodzące, by mogły właściwie pracować, muszą być zaopatrzone w otoczkę tłuszczową, tzw. osłonkę mielinową. Jest to rodzaj izolacji. „Otoczka mielinowa pojawia się w toku rozwoju dość późno, w niektórych nerwach ruchowych dopiero w 3 lub 4 roku życia. Prawdopodobnie mięśnie artykularne w przypadku zespołu opóźnienia rozwoju mowy czynnej mielinizują się z pewnym opóźnieniem i stąd trudności w wykonywaniu szybkich, precyzyjnych ruchów „ (Zaleski, 1992).
Niekorzystnym następstwem opóźnionego rozwoju mowy są trudności w nauce czytania i pisania.
Dziecko z opóźnionym rozwojem mowy czynnej musi być pod stałą kontrolą lekarza foniatry lub logopedy.
Praca z dzieckiem powinna odbywać się w atmosferze swobodnej, bez przymusu, oczywiście z udziałem rodziców.
Ustalenie rozpoznania i odpowiednie postępowanie wyrównawcze pozwala stworzyć warunki, w których dzieci te mogą dorównać rówieśnikom w tej trudnej czynności, jaką jest mówienie (Zaleski 1992).
Opracowała: ELŻBIETA KOZIOŁ
