www.szkolnictwo.pl

Poznawanie własnego regionu, jego historii, kultury, tradycji i języka odbywa się od wczesnego dzieciństwa. Rozpoczyna się w domu rodzinnym a kontynuowany jest poprzez nauczanie i wychowanie w przedszkolu i szkole. W dzisiejszych czasach ważne jest aby młodzi ludzie mieli poczucie własnej tożsamości i wartości. Będzie to możliwe wtedy, gdy będą znali swoje korzenie, pochodzenie, kultywowali tradycje rodzinne i regionalne. Identyfikacja z ich „małą ojczyzną” powinna przebiegać w sposób naturalny, poprzez różne doświadczenia, obserwacje, przeżycia i związki emocjonalne z rodziną, szkołą, miejscem zamieszkania, regionem. Pomoże im w tym uczestnictwo w  programie „Poznaj swoje korzenie”.
 PROGRAM EDUKACJI REGIONALNEJ DLA KLAS I – III
Opracowany przez Gabrielę Kozyrę
nauczyciela kształcenia zintegrowanego
Szkoły Podstawowej nr 3 w Tychach

„Wierność swoim korzeniom oznacza nade wszystko umiejętność budowania organicznej więzi między odwiecznymi wartościami, które tyle razy sprawdziły się w historii a wyzwaniami współczesnego świata ...."

Jan Paweł

1. Charakterystyka programu

     Program ten został opracowany na podstawie kilkuletnich doświadczeń związanych z przybliżaniem najmłodszym uczniom miejsca ich pochodzenia. Ma charakter wspomagający realizowany w SP-3 „Program nauczania dla I etapu – edukacji wczesnoszkolnej” dopuszczony do użytku szkolnego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej / DKW-4014-149/99 /.Może być realizowany podczas zajęć szkolnych, wycieczek i imprez oraz zajęć kółka regionalnego.

W myśl zasady „od tego co bliskie do tego co dalekie”, program podzielono na kręgi tematyczne:

1. Szkoła, ja i moja rodzina.
2. Tychy - moje miasto.
3. Śląsk - miejsce bliskie memu sercu.

     Realizacja haseł programu może odbywać się niezależnie od podręczników z jakimi pracują dzieci, gdyż do realizacji programu edukacji regionalnej należy przeznaczać osobne zajęcia. Aby treści zawarte w programie zostały przyswojone, konieczne są aktywne formy pracy oraz odwoływanie się do osobistych wiadomości i przeżyć uczniów. Przewidywane efekty obejmują zdobycie umiejętności, wiedzy, wzmocnienie więzi oraz aktywny udział w życiu rodziny, szkoły, miasta i regionu.

2. Cele programu
Cele główne:

• wyposażenie ucznia w zasób podstawowych informacji o historii, kulturze, tradycji i języku regionu Górnego Śląska
• kultywowanie wartości rodzinnych związanych z wartościami kulturowymi regionu
• rozwijanie postaw patriotycznych i społecznych związanych z własną miejscowością, regionem i krajem

Cele szczegółowe:

• poznanie środowiska najbliższego dziecku
• wzmocnienie aktywnego udziału dziecka w życiu rodziny, szkoły, miasta i regionu
• umocnienie więzi rodzinnych i środowiskowych
• poznanie swojej miejscowości, jej historii i kultury
• kształtowanie postaw szacunku dla swojego regionu i jego osiągnięć
• kształcenie poczucia odpowiedzialności za pielęgnowanie tradycji, zwyczajów i obrzędów
• poznanie sylwetek osób ważnych dla regionu, dawniej i dziś
• kształcenie podwójnej kompetencji językowej
• uwrażliwienie na piękno okolicy i kształtowanie wrażliwości ekologicznej
• wdrożenie do korzystania z różnych źródeł wiedzy

3. Metody i formy pracy

Realizacja programu będzie opierała się na aktywnych metodach i formach zdobywania wiedzy, gdyż taki sposób pracy sprzyja lepszemu przyswajaniu nowych treści. Uczenie się przez działanie, przeżywanie i zabawę w klasach młodszych przynosi najlepszy efekt.
Metody pracy:

• obserwacja
• opowiadanie
• działalność praktyczna
• wycieczki
• konkursy
• prezentacje
• scenki i sytuacje improwizowane
• wywiady
• zabawy i gry dydaktyczne

Formy pracy:

• indywidualna
• grupowa
• zbiorowa

4. Ewaluacja

     Ewaluacja realizacji zagadnień zawartych w programie „Poznaj swoje korzenie” będzie odbywać się na bieżąco poprzez :

• obserwację zaangażowania uczniów podczas zajęć
• udział i sukcesy w konkursach szkolnych i pozaszkolnych
• obserwację zachowania uczniów podczas uroczystości szkolnych i środowiskowych
• obserwację zachowania uczniów w miejscach publicznych
• poszanowanie wspólnej własności
• zaangażowanie rodziców, dziadków i innych członków społeczności lokalnej podczas imprez szkolnych i środowiskowych

Krąg tematyczny: Szkoła, ja i moja rodzina.
Zagadnienia	Treści	Sposoby realizacji
Szkoła dawniej i dziś.	Historia powstania szkoły SP-3 w Tychach. Patron szkoły – Jan Kochanowski. Kronika szkolna jako źródło historyczne. Szkoła naszych rodziców i dziadków. Najstarsze szkoły w naszej miejscowości – SP-1, SP-10. Uroczystości szkolne dawniej i dziś. Znaczenie szkoły w środowisku. Dawna śląska szkoła.	Rozmowy z pracownikami szkoły. Spotkanie z nauczycielem emerytem. Lekcja w bibliotece szkolnej – przeglądanie kroniki szkoły. Rozmowy z rodzicami i dziadkami. Przygotowanie wystawki zdjęć. Organizowanie imprez środowiskowych, integrujących rodzinę, środowisko lokalne i szkołę (Jasełka, spotkania z okazji Dnia Babci i Dziadka, Matki i Ojca, festyn rodzinny, Dzień śląski) Wycieczka do skansenu w Chorzowie – lekcja w starej, drewnianej szkole. Wycieczka do najstarszej szkoły w Tychach (SP-1) , oglądanie starej kroniki szkoły.
Jestem uczniem.	Dziecko jako członek społeczności szkolnej – jego prawa i obowiązki. Dawne zwyczaje uczniowskie. Szkoła jako jedna, wielka rodzina.	Uroczystość pasowania na ucznia z elementami starych tradycji. Prowadzenie kroniki klasy. Rozmowy z rodzicami, dziadkami i byłymi uczniami szkoły. Wywiad z dyrektorem szkoły. Udział w pracach samorządu szkolnego.
Moja rodzina.	Struktura rodziny i jej pochodzenie, stopień pokrewieństwa. Historia w mojej rodzinie. Legendy rodzinne. Pamiątki rodzinne. Strój naszych przodków. Uroczystości rodzinne – tradycyjne obrzędy związane z narodzinami, komunią, ślubem itp., Śląskie zwyczaje rodzinnych spotkań przy świątecznym stole ( potrawy regionalne, zwyczaj kolędowania). Ulubione zabawy moich dziadków i rodziców.	Rozmowy z najstarszymi członkami rodziny. Wykonanie drzewa genealogicznego Wykonanie albumu rodzinnego. Opisywanie i nazywanie członków rodziny. Wprowadzenie gwarowych nazw członków rodziny. Wyszukiwanie i przedstawianie znaczących pamiątek rodzinnych. Wykonanie kącika regionalnego. Zwiedzanie wystaw dawnych strojów w Muzeum Miejskim w Tychach, prezentacja śląskiego stroju przez członków zespołu folklorystycznego „Pioskowianie”, wykonanie modeli męskiego i kobiecego stroju śląskiego. Wyszukiwanie artykułów w dawnej prasie. Wymiana rodzinnych przepisów kulinarnych. Pisanie swobodnych tekstów i życzeń dla członków swojej rodziny z okazji różnych świat i rocznic. Przygotowanie własnoręcznie wykonanych prezentów, kartek świątecznych itp. Oglądanie fotografii związanych z uroczystościami w rodzinie: urodziny, chrzest, roczek, komunia, wesele, pogrzeb. Poznanie starych , zapomnianych zabaw: np. ślepa babka, palant. Zabawy ze śpiewem: Owczareczek, Litery, Poszło dziewczę itp. Nauka starych wyliczanek. Wykonanie słowniczka gwary wokół tematu rodzina.
Mój dom rodzinny.	Różne rodzaje domów mieszkalnych – blok, familok, kamienica, dom jednorodzinny. Mieszkanie jako miejsce pracy i wypoczynku. Wyposażenie mieszkania dawniej i dziś. Gwarowe nazwy sprzętów i urządzeń domowych. Porządek wokół domu. Rośliny i zwierzęta domowe. Hodowanie gołębi i królików. Uprawianie roślin na ogródkach działkowych.	Konkurs plastyczny pt. „Mój dom rodzinny”. Wprowadzenie terminów: muzeum regionalne, skansen, zabytek, izba regionalna, eksponat. Wycieczka do izby regionalnej w sąsiedniej szkole SP-1. Wyposażenie kącika regionalnego w stare przedmioty domowego użytku znalezione w domach i na strychach. Porządki wiosenne – obserwacja zachowania mieszkańców. Rozmowa na temat konieczności dbania o porządek i estetykę najbliższego otoczenia. Tradycja sobotniego sprzątania podwórka. Udział w akcji „Sprzątanie świata” – porządkowanie terenów wokół szkoły i domu. Nauka piosenki pt. „Starzyk”- wykonanie inscenizacji przedstawiającej tradycję hodowli gołębi i królików. Założenie klasowego zielnika.
Moje podwórko i sąsiedzi.	Śląski zwyczaj spotkań sąsiedzkich np. : szkubanie pierza, kolędowanie. Dawne, zapomniane już zabawy z rówieśnikami. Zwyczaj spotkań sąsiedzkich przy wspólnym śpiewie – śląskie pieśni ludowe.	Prezentacja starych zwyczajów przez uczniów z kółka regionalnego. Przygotowanie Jasełek. Wywiad z dziadkiem i babcią. Przygotowanie występów na akademiach i uroczystościach szkolnych oraz udział w konkursie „Śląskie śpiewanie”.
Krąg tematyczny : Tychy – moje miasto.
Zagadnienia	Treści	Sposoby realizacji
Moje osiedle.	Charakterystyczne cechy budownictwa na osiedlu A. Historia powstania osiedla A jako tzw. Nowe Tychy.	Spacer po najbliższej okolicy. Wykonanie makiety osiedla. Zwiedzanie wystawy „Sto lat z życia miasta” w Muzeum Miejskim. Oglądanie zdjęć budowy. Wyszukiwanie informacji związanych z osiedlem A w albumie wydanym z okazji powstania muzeum w Tychach.
Dzieje Tychów w legendzie i historii.	Pochodzenie nazwy i herbu Tychów. Legendy związane z nazwami dzielnic Tychów: Wilkowyje, Mąkołowiec, Żwaków. Podania związane z miejscami szczególnymi w Tychach , takich jak kapliczka przy ulicy Nowokościelnej, Suble i inne. Najważniejsze daty z historii . Ludzie zasłużeni dla miasta: ks. Jan Kapica, Kazimierz i Hanna Wejhertowie i inni. Zabytki i miejsca związane z historią Tychów: Browar Książęcy, pałac i park przy browarze, Huta Paprocka, Zameczek w Promnicach, kościół p.w. Św. Marii Magdaleny, stara poczta, młyn, pomnik Powstańców Śląskich, groby powstańców i żołnierzy na cmentarzu przy kościele.	Wysłuchanie czytanych przez nauczyciela starych legend i podań Przygotowanie inscenizacji legendy związanej z pochodzeniem nazwy Tychy. Wykonanie herbu miasta. Wycieczki po mieście – zwiedzanie zabytków. Konkurs fotograficzny pt. „Zabytki mojego miasta” Zwiedzanie wystawy „Sto lat z życia miasta. Tychy i tyszanie w XX wieku” w Muzeum Miejskim. Wywiad z nauczycielem historii. Prace porządkowe na grobach powstańców i żołnierzy, złożenie kwiatów i zapalenie zniczy pod pomnikiem Powstańców Śląskich.
Moje miasto w czasach współczesnych.	Usytuowanie Tychów na mapie województwa i kraju. Najważniejsze urzędy, instytucje i zakłady pracy, np. fabryka samochodów „Fiat”, Browar Tyski, kopalnie itp. Zajęcia mieszkańców. Elementy krajobrazu. Najciekawsze osobliwości przyrodnicze, takie jak Jezioro Paprocańskie oraz architektoniczne np. Brama Słońca. Ochrona środowiska, parki, łąki i lasy otaczające miasto.	Wycieczki tematyczne np. do Urzędu Miasta, na pocztę, do piekarni, do Gazety Wyborczej. Rozmowy z rodzicami na temat ich zakładów pracy. Dzielenie się zebranymi informacjami z innymi uczniami. Porównywanie dawnych i obecnych zawodów mieszkańców miejscowości. Uzupełnienie słowniczka gwary terminami związanymi z różnymi zawodami. Scenki dramowe przedstawiające pracę mieszkańców miasta. Spotkanie z górnikiem. Gromadzenie informacji na temat Tychów na podstawie folderów i albumów. Wykonanie gazetki klasowej. Rajd pieszy po okolicach miasta. Lekcje otwarte w parku i lesie. Sprzątanie wybranych terenów. Udział w akcji „Dzień Ziemi”. Dokarmianie ptaków. Wykonanie karmników .
Tychy – moja mała ojczyzna.	Poczucie dumy i szacunku wobec swojego miejsca urodzenia. Poczucie przynależności do społeczności lokalnej.	Szukanie odpowiedzi na pytanie: Dlaczego powinienem być dumny z swojego miasta? Co mogę jako uczeń uczynić dla jego piękna? Wykonanie albumu z ilustracjami miasta. Pisanie swobodnych tekstów i wierszy na temat Tychów. Wymyślanie reklam i haseł promujących miasto.
Krąg tematyczny : Śląsk – miejsce bliskie memu sercu.
Zagadnienia	Treści	Sposoby realizacji
Moje miasto na Ziemi Pszczyńskiej.	Krajobraz najbliższej okolicy. Osobliwości przyrodnicze: Jezioro Paprocańskie, Rezerwat żubrów w Jankowicach, zabytkowy park zamkowy w Pszczynie, lasy kobiórskie. Zabytki : Pałac myśliwski w Promnicach, Zamek w Pszczynie, skansen, Smolarnia w Kobiórze, drewniany kościółek pw. Św. Walentego Walentego Bieruniu i inne. Miejscowości sąsiadujące z Tychami. Życie ludzi w mieście i na wsi. Zajęcia ludności. Dawny strój pszczyński, pański i chłopski.	Spacery i wycieczki po okolicy. Wycieczka autokarowa do Pszczyny. Zwiedzanie zamku, parku , muzeum prasy. Zajęcia w skansenie. Oglądanie dawnych budynków gospodarskich i mieszkalnych: stodoły, kuźni, wozowni, Chałupy. Ogladanie dawnych narzedzi rolniczych, pojazdów, uprzęży, mebli, sprzętu domowego i ubrań chłopskich. Wizyta w izbie regionalnej w starej smolarni w Kobiórze. Oglądanie zdjęć i albumów przedstawiających piękno Ziemi Pszczyńskiej. Oglądanie i przymierzanie stroju pszczyńskiego. Wyklejanie stroju ludowego. Dalsze ubogacanie kącika regionalnego. Odczytywanie na mapie nazw miejscowości sąsiadujących z Tychami. Opowiadanie legend z nimi związanych.
Mój region – Górny Śląsk.	Górny Śląsk na mapie Polski dawniej i dziś. Zmiana granic terytorium Śląska na przestrzeni wieków. Katowice stolicą województwa śląskiego. Miejsca szczególne: Muzeum Śląskie, Katedra Chrystusa Króla, Pomnik Powstańców Śląskich, „Spodek”. Najważniejsze miasta regionu. Przemysłowy charakter krajobrazu Górnego Śląska. Degradacja a ochrona środowiska. Górnictwo jako główne źródło utrzymania i tradycja Ślązaków. Barbórka – święto górnicze. Sylwetki ludzi, którzy rozsławiają nasz region.	Wskazywanie na mapie Polski województwa śląskiego i opolskiego jako obecnego terytorium Górnego Śląska. Oglądanie starych map. Wycieczka do Katowic. Wizyta w Muzeum Śląskim. Oglądanie śląskiego krajobrazu. Przeglądanie albumów i opracowań na temat Górnego Śląska znajdujących się w bibliotece szkolnej. Lekcja na temat zanieczyszczenia powietrza i wody i konieczności ochrony naszego środowiska. Przygotowanie akademii z okazji Dnia Górnika. Zaproszenie ojców górników do naszej szkoły. Zorganizowanie Dnia Śląskiego. Wywiad z nauczycielem historii i nauczycielem polonistą. Lekcja biblioteczna. Przeglądanie albumów, czasopism i literatury zgromadzonej w bibliotece szkolnej. Wizyta w Muzeum Miejskim w Tychach i Muzeum Śląskim. Wyszukiwanie nazw ulic związanych z wybitnymi osobami naszego regionu.
Śląskie tradycje, zwyczaje i obrzędy.	Święta religijne: Boże Narodzenie, Wielkanoc, Boże Ciało, odpust parafialny. Zachowane tradycje: Marzanna i gaik, Mikołaj, Kolędnicy, Śmigus Dyngus. Wierzenia i wróżby: andrzejkowe, noworoczne i wielkanocne. Przysłowia związane z kalendarzem i pogodą. Pieśni, przyśpiewki i opowiesci. Tańce regionalne: np. miotlorz, trojok, litery, owczareczek. Elementy gwary śląskiej.	Przygotowanie klasowej wigilii zgodnie ze śląska tradycją. Nauka kolęd. Strojenie choinki własnoręcznie wykonanymi ozdobami. Rozmowa na temat zwyczajów wielkanocnych. Przygotowanie koszyczka wielkanocnego. Wykonanie prac na miejski konkurs „Wielkanocna pisanka”. Wykonanie Marzanny i gaika. Przygotowanie inscenizacji pożegnania zimy. Klasowe mikołajki. Udział w szkolnym konkursie „Kolędy i pastorałki”. Zabawa andrzejkowa. Andrzejkowe wróżby. Spotkanie z babciami i dziadkami – słuchanie bajek i wspomnień. Zapoznanie się ze zwyczajami opisanymi w starych egzemplarzach „Echa” i „Dziennika Zachodniego”. Udział w koncercie pieśni ludowych w wykonaniu zespołów folklorystycznych z regionu np. „Czułowianie”, „Pioskowianie”. Przygotowanie zespołu do udziału w konkursie „Śląskie śpiewanie”. Słuchanie i oglądanie występów zespołu „Sląsk”. Wizyta w Koszęcinie – siedzibie zespołu. Nauka tańców śląskich. Występy na Dniu Śląskim i akademiach szkolnych. Opracowanie słowniczka gwary. Wpisywanie zwrotów już dziś rzadko używanych. Tworzenie teatrzyków gwarowych. Przygotowanie inscenizacji na konkurs „Bery i bojki śląskie”. Eliminacje szkolne i udzial w miejskim konkursie „Terozki se pogodomy”.