W nauczaniu histori bardzo ważnym elementem jest regionalizm . Dlatego też opracowałem pracę zawierającą materiały dotyczace słynnego historyka Polski Jana Długosza. Praca zawiera wiele dowodów na to iż ta słynna postać z historii Polski była sciśle związna z miejscowoscią Kłobuck i okolicami.
Opracował : Mariusz Kasprzak
Nauczyciel w Zespole
Szkolno –Przedszkolnym
w Kamyku
Związki Jana Długosza z Kłobuckiem
Na przełomie dwóch epok – średniowiecza i czasów nowożytnych – Ziemia Wieluńska , która obecnie należy do diecezji częstochowskiej wydała człowieka , który stanął w rzędzie najwybitniejszych ludzi tego czasu nie tylko w Polsce , ale w całej ówczesnej Europie . Człowiekiem tym był ks. Jan Długosz , który pochodzeniem i swoją działalnością był bardzo ściśle związany z okolicami Wielunia , Częstochowy i Kłobucka . 1
Gniazdem rodowym Długoszów była wieś Niedzielsko , leżąca tuż pod Wieluniem , którą jako własność posiadał ojciec ks. Jana Długosza wraz z położoną bardziej w kierunku zachodnim od Wielunia wsią Łyskornia . 2
Z życiem ks. Jana Długosza jest związana także miejscowość Brzeźnica nad Wartą , gdzie w 1415 roku urodził się w zamku królewskim późniejszy historyk . Zarząd w tym zamku otrzymał jego ojciec jako nagrodę za bohaterstwo w czasie bitwy pod Grunwaldem , w dniu 15 lipca 1410 roku . W tejże miejscowości Jan Długosz spędził najmłodsze lata swojego życia . 3
Był synem zapobiegliwego i bohaterskiego Jana Długosza z Niedzielska i Beaty córki Marcina z Borowna , oddalonego zaledwie kilkanaście kilometrów w kierunku wschodnim od Brzeźnicy , należącego także do dzielnicy wielkopolskiej . Jan był czwartym dzieckiem z kolei , a drugim z żyjących synów Długosza . Matka zmarła mu wcześnie a ojciec ożenił się po raz drugi . Następnym synom nadawano takie samo imię Jan . Ojciec zmarł mu w 1444 roku . 4
Pozostali synowie nie osiągnęli większej kariery ani kościelnej , ani państwowej , tylko jeden był kanonikiem krakowskim a drugi burgrabią na zamku królewskim w Krakowie. 5
Niedługo przebywał w mieście swego urodzenia Długosz , bowiem już w 6 roku życia przebywając w Nowym Korczynie uczęszczał do miejscowej szkoły parafialnej . Po kilku latach nauki w Nowym Korczynie , a potem w szkołach parafialnych w innych miejscowościach został oddany na dalsze studia do Akademii Krakowskiej , która w tym czasie przeżywała okres rozwoju.
W 1428 roku jako Jan Długosz z Niedzielska zapisał się na wydział sztuk wyzwolonych ( artium liberalium) Uniwersytetu Krakowskiego . Nie uwieńczył studiów jednak stopniem naukowym , bowiem już w 1431 roku jako szesnastoletni młodzieniec Jan Długosz wstąpił do służby kancelaryjnej na dworze biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego .
W służbie biskupiej młody Długosz odznaczał się nieposzlakowaną wiernością dla swojego biskupa , a równocześnie dużymi zdolnościami i ogromną pracowitością . Zalety te dostrzegł i docenił biskup Oleśnicki .
Jan Długosz szybko awansował ze stanowiska notariusza w przybocznej kancelarii biskupiej na urząd sekretarza osobistego biskupa Oleśnickiego , a później kanclerza . Biskup Oleśnicki oddał mu w zarząd swój dwór biskupi oraz kierowanie sprawami administracyjnymi w rozległych dobrach biskupich . 6
Wykazując duże zdolności w zakresie administracji biskupstwa , Długosz sporządził inwentarz jego dóbr w 1440 roku , który niestety zaginął , jako niezrównany dyplomata w poselstwach z ramienia biskupa doszedł do godności kanonika kapituły krakowskiej , zbierając przy tym wiele prebend . Oddany absolutnie Zbigniewowi Oleśnickiemu pod jego wpływem kształtował swój pogląd na wiele spraw , a także stosunek do Kazimierza Jagielończyka .
W okresie sporu o obsadę biskupstwa w Krakowie w 1461 roku znalazł się nawet w jawnej opozycji do króla .
Wnet jednak konflikt ustał . A Długosza spotykamy w poselstwach królewskich dla układów z Krzyżakami .
Po wojnie trzynastoletniej zaangażował go król na wychowawcę swoich synów . W 1471 roku , kiedy wychowanek Długosza Władysław Jagielończyk obejmował tron w Czechach , Długoszowi proponował godność ( której nie przyjął) arcybiskupa w Pradze . Zmarł 19 maja 1480 roku , ciężko chorują jedynie trzy dni , świeżo kreowany arcybiskupem lwowskim . 7
Do działalności dziejopisarskiej przystąpił Długosz najprawdopodobniej z inspiracji swego możnego protektora Zbigniewa Oleśnickiego . W 1455 roku rozpoczął on prace nad największym dziełem historiograficznym polskiego średniowiecza „Annales seu Cronicae indyti Regni Poloniae” ( Roczniki , czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego) , wydanym później pt. Historiae Polonicae libri XII . Obejmuje ona dwanaście ksiąg przedstawia dzieje Polski od czasów legendarnych do 1480 roku , zawiera też opis geograficzny ziem polskich .
Dzieło Długosza zaliczone do najwybitniejszych osiągnięć historiografii pragmatycznej , ukazuje związki przyczynowe między faktami , zawiera komentarz autorski w duchu patriotycznym . Jest pierwszą wybitną syntezą historiografii polskiej . Zostało wydane drukiem w całości dopiero w 1701-02 w Lipsku , a następnie w 1711we Frankfurcie , w 1768-76w Warszawie .
Długosz jest autorem także innych dzieł historycznych , jak opis herbów Królestwa Polskiego „Insygnia seu clenodia Regni Poloniae” , jego ziem oraz niektórych rodzin opis chorągwi krzyżackich „Banderia Prutenorum” zdobytych pod Grunwaldem i w paru innych bitwach , żywoty biskupów i świętych „Vita et miracula s. Stanislai” i „Vita b. Cunegudis”. Także jego Księga uposażeń diecezji krakowskiej , czyli tzw. „Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis”
zawiera informacje historyczne .8
Jan Długosz , któremu Kłobuck zawdzięcza ufundowanie klasztoru związany był licznymi więzami rodzinnymi z tamtejszymi stronami.9
Jak wspomniano wcześniej urodził się w położonej kilkanaście kilometrów na wschód od Kłobucka Brzeźnicy . Było to miasto założone w 1265 roku przez Leszka Czarnego księcia z sieradzkiego , a kiedy tenże książe Leszek Czarny został księciem krakowskim i sandomierskim przeniósł miasto na inne miejsce nadając mu nazwę Nowa Brzeźnica.10
Z samym Kłobuckiem źródłowo udowodniony kontakt rodzinny Długosza sięga początku XV wieku , kiedy to proboszczem kłobuckim był Bartłomiej herbu Wieniawa , kapelan królewski , stryj naszego dziejopisarza . Otrzymał on bogate probostwo w Kłobucku po zwycięstwie nad Krzyżakami w 1410 roku jako podarunek od króla za odprawienie Mszy św. pamiętnego dnia 15 lipca 1410 roku , w której uczestniczył także sam król polski . Przed swą śmiercią w 1434 roku odstąpił Bartłomiej Długosz beneficjum kłobuckie swemu zaledwie 19-letniemu bratankowi , który dopiero w dwa lata po objęciu tego beneficjum przyjął mniejsze święcenia , otrzymując godność kanonika krakowskiego z rąk Zbigniewa Oleśnickiego . Po 14 latach w 1448 roku Jan Długosz odstąpił probostwo kłobuckie swemu młodszemu bratu znanemu jako Jan Długosz junior . 11
Wydaje się , że z tej okazji wystarał się Długosz u biskupa krakowskiego kardynała Oleśnickiego o dokument potwierdzający uposażenie i dochody kościoła parafialnego .12
Prawdopodobnie już wtedy nosił się przyszły historyk z zamiarem , który doprowadził do skutków w roku 1454 ufundowania na znacznych dochodach parafii kłobuckiej klasztoru , aby jak sam mówi , zapewnić miastu stałą opiekę duszpasterską , jakiej nie mogli mu dać proboszczowie , księża świeccy nie rezydujący w parafii , lecz spełniający różne polityczne funkcje przy dworze królewskim lub biskupim .
Na prośby więc Jana Długosza starszego kardynał Oleśnicki obdarzył jego brata innym kościelnym beneficjum , a probostwo kłobuckie za zgodą jego patrona króla Kazimierza Jagielończyka potwierdzoną dokumentem wystawionym w Toruniu w roku 1454 ,13 nadał konwentowi kanoników regularnych lateraneńskich reguły św. Augustyna , który odtąd przez trzy i pół wieku prowadzili w parafii kłobuckiej i w okolicy ożywioną działalność duszpasterską wybudowawszy im obok kościoła drewniany
klasztor. 14
Od 1454 roku godność plebana kłobuckiego pełnił każdorazowo prepozyt klasztoru kłobuckiego . Do śmierci Długosza urząd ten kolejno pełnili : prepozyt Filip z Krakowa , magister Wawrzyniec i prepozyt Andrzej z Szadka .15
Życie zakonne na terenie obecnej diecezji częstochowskiej w świetle relacji Długosza 16 było bardzo ubogie . Istniały tutaj bowiem zaledwie następujące klasztory – pauliński na Jasnej Górze w Częst5ochowie , kanoników regularnych we Mstowie i Kłobucku .
Po 1454 roku Jan Długosz nadal żywo interesował się losami osadzonego przez siebie w Kłobucku klasztoru . Jeszcze przed rokiem 1466 z jego inicjatywy prowadzono roboty koło rozbudowy kościoła . Pożar , który w roku 1468 zniszczył całe miasto , nie oszczędził i kościoła . Zniszczenia jednak w kościele wywołane pożarem usunięto jeszcze w tym samym roku. W parę lat potem , znowu z inicjatywy Długosza , przystąpiono do przygotowań do rozbudowy kościoła . Już w roku 1473 został zgodzony przez klasztor murator Waniek do budowy wapiennika . W roku 1477 przysłał Długosz do Kłobucka na swój koszt robotników , którzy rozpoczęli natychmiast łamać kamienie i wyrabiać cegły , klasztor zaś z własnych funduszów pokrył koszt budowy cegielni . W roku 1479 w obecności Długosza zostały założone fundamenty pod kościół .Od stycznia 1480 roku kierował budową skierowany tam przez Długosza jego murator , mistrz Jan .17 Do dalszej realizacji tych planów stanęła na przeszkodzie śmierć Długosza w tymże roku.
Badania prowadzone przez historyków sztuki w latach 60 wykazały , że za czasów Długosza dokonano rozbudowy murów , jeszcze romańskich .
Z czasów Długosza pochodzi przede wszystkim wschodnia część kościoła i dwie zakrystie północne , jednopiętrowe o gotyckim układzie cegieł i długoszowskich drzwiach , związane z dwupiętrowym prezbiterium , w którym XV wieczne pochodzenie akcentują skarpy ceglane , okna późnogotyckie , jak również dziś nie istniejące sklepienie gwiaździste. Z Długoszem wiąże się również portal skarbca i okna w północnej ścianie w zakrystii i skarbca . Te ostatnie są zresztą nietypowe dla kościołów fundowanych przez kronikarza , gdyż we wszystkich , poza Kłobuckiem , są one ostro łukowe o kamiennych profilowanych obramieniach . Okna świątyni kłobuckiej są prostokątne , profilowane i zakończone do góry uskokowo . Charakterystyczną cechą budowli fundowanych przez dziejopisarza są tzw. „portale długoszowe” .
Gładkie u dołu przechodzą na pewnej wysokości ( 1/2 bądź 1/3 wysokości portalu) w ozdobne piramidki . W kościele kłobuckim jest to portal zakrystii , na którym widoczne są te cechy .
Budowle wznoszone przez Długosza miały swój znak w postaci herbu Wieniawa oraz tablic erekcyjnych w Kłobucku na północnej ścianie wieży .18
Z powodzi czasów i wypadków ocalały tylko szczątki z pamiątek długoszowych w kościele kłobuckim . Mianowicie są to XV wieczny ornat pięknej , bogatej roboty , prawdopodobnie którejś z żon Jagiełły z herbem Wieniawa , przedstawiający figuralną scenę ukrzyżowania z postaciami świętych u stóp krzyża i święty kielich srebrny z czasów Długosza lub jego poprzednika Bartłomieja Perstyny z herbem Wieniawa .19
Związki Długosza z Kłobuckiem nie trwały tylko przez 15 lat (w l. 1434 – 1449) , gdy proboszczem parafii Kłobuck był ks. Jan Długosz , ale przetrwały aż do 1480 roku czyli śmierci dziejopisarza . Były one związane ze sprawami kościoła i klasztoru , a pośrednio także i z miastem .
Zdumiewające i godne uznania jest to , że Długosz pełniąc rozliczne funkcje i obowiązki z energią i zaangażowaniem poświęcał się sprawom wielu takich miejscowości jak Kłobuck.
Przypisy :
1) J. Związek, Ks. Jan Długosz, kapłan , wielki Polak i
historyk , w: Częstochowskie studia teologiczne” , t. 7:1979
s.275.
2) R. Rosin , dz. cyt. , s. 111 , 121 .
3) Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów
słowiańskich , pod red. F. Sulimierskiego , t. I , Warszawa
1880 s.411.
4) Kalendarz Krakowski , w: Pomniki dziejowe Polski ,
wyd. A. Bielowski , t. II. , Warszawa 1961 s.910.
5) J. Związek , dz. cyt. , s. 279.
6) Tamże , s. 279-281
7) J. L. Wyrozumski , Historia Polski do 1505 r. , Warszawa
1985 s. 20 ; J. Mitkowski , Jan Długosz , Warszawa 1976
s. 6 – 52 .
8) Encyklopedia szkolna . Historia , Warszawa 1993 s. 169.
9) M. Bobrzyński , S. Smolka , Jan Długosz , jego życie i
stanowisko w piśmiennictwie , Kraków 1893 s. 3-4 .
10) Miasta Polskie w Tysiącleciu , t. II , Wrocław 1967 s. 39.
11) T. Kruszyński , Jak pięćset lat temu ks. J. Długosz
otrzymał probostwo w Kłobucku , w: „Kurier Lit. –
Naukowy” , nr 10 :1935.
12) Z. Perzanowski , dz. cyt. , s. 33.
13) J. Długosz , Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis ,
ed. A. Przeździecki , t. III , Kraków 1864 s. 164-166 .
14) Z. Perzanowski dz. cyt. , s. 33 .
15) W. Borek , Dzieje parafii i Kościoła Kłobuckiego ,
Częstochowa 1927 s. 7.
16) J. Długosz , dz. cyt. , t. III , s. 120 –172 .
17) Z. Perzanowski , dz. cyt. , s. 33-34.
18) Kartki z historii ... , s. 63-64 .
19) W . Borek , dz. cyt. , s. 5.
|
