www.szkolnictwo.pl

Autor: Beata Kahl

I. WSTĘP

     Program powstał w oparciu o podstawę programową oraz program nauczania chemii w gimnazjum. Dostosowany jest do pracy na poszczególnych etapach kształcenia w gimnazjum z uczniem zainteresowanym przedmiotem i uzdolnionym chemicznie.
     Układ programu pozwala na rozbudzanie, wzbogacanie i kształcenie indywidualnych uzdolnień uczniów, a jednocześnie dzięki zastosowaniu różnych form aktywności, na wszechstronny rozwój ich osobowości i wrażliwości.

II. CELE

1. Rozwijanie zdolności i zainteresowań prawidłowościami występującymi w świecie chemii.
2. Zdobycie ponadprogramowej wiedzy.
3. Korelacja umiejętności przedmiotowych z innymi obszarami działalności szkolnej i pozaszkolnej uczniów.
4. Uczenie samodzielnego myślenia i twórczego rozwiązywania problemów.
5. Wspieranie ucznia zdolnego w rozwoju i motywowanie do osiągania coraz wyższych celów.
6. Wdrożenie uczniów do samodzielnej i planowanej pracy.
7. Wyrabianie umiejętności:
   a. prawidłowego korzystania z różnych źródeł wiedzy oraz samodzielnego przyswajania i przetwarzania zdobywanych informacji
   b. dokonywania obserwacji i wyciągania właściwych wniosków
   c. wykorzystania zdobytej wiedzy w praktyce poprzez planowanie i przeprowadzanie eksperymentów
   d. przekazywania zdobytej wiedzy na forum publicznym
8. Przygotowanie młodzieży do uczestnictwa w konkursach przedmiotowych.
9. Podnoszenie jakości pracy szkoły.

III. ZADANIA

1. Poszukiwanie przez uczniów informacji na zadane tematy w różnych źródłach (literaturze naukowej i popularnonaukowej, programach multimedialnych i Internecie, podręcznikach i czasopismach), ich dokumentowanie, przedstawienie i przechowywanie.
2. Rozwiązywanie zadań rachunkowych i problemowych o różnym stopniu trudności z zakresu przewidzianego dla danego poziomu kształcenia.
3. Planowanie i przeprowadzanie doświadczeń związanych z tematyką zajęc lub zaproponowanych przez uczniów.
4. Przygotowanie uczniów do publicznej prezentacji umiejętności (np. w czasie szkolnego festiwalu nauki lub „Drzwi otwartych” organizowanych w naszej szkole).
5. Zorganizowanie i przeprowadzenie konkursu chemicznego dla uczniów gimnazjum.

IV. KRYTERIA SUKCESU
     O sukcesie programu świadczyc będzie osiągnięcie przez uczniów założonych wcześniej celów. Przewidywane osiągnięcia
Uczniowie:

• rozwijają swoje uzdolnienia i zainteresowanie chemią
• chętnie i aktywnie biorą udział w zajęciach koła chemicznego
• sprawnie korzystają z dostępnych źródeł wiedzy
• znajdują, wykorzystują i przetwarzają zdobyte informacje
• poprawnie rozwiązują zadania o wyższym stopniu trudności, z którymi nie spotykają się na lekcjach
• potrafią zaplanowac swoją pracę
• twórczo rozwiązują napotkane problemy
• bezpiecznie wykonują proste eksperymenty chemiczne
• potrafią zaprezentowac swoje umiejętności przed szerszą publicznością
• uczestniczą w konkursach chemicznych i odnoszą w nich sukcesy

V. TEMATYKA ZAJĘC W KLASIE I GIMNAZJUM

A – CZĘŚC TEORETYCZNA

1. Zasady bezpieczeństwa obowiązujące w pracowni chemicznej, ustalenie reguł obowiązujących na zajęciach koła chemicznego.
2. Substancje proste i złożone.
3. Mieszaniny substancji i sposoby ich rozdzielania.
4. Zagrożenia cywilizacyjne: dziura ozonowa, kwaśne deszcze, efekt cieplarniany.
5. Budowa atomu.
6. Izotopy pierwiastków. Szeregi promieniotwórcze.
7. Układ okresowy pierwiastków.
8. Rodzaje wiązań chemicznych.
9. Wzory sumaryczne i kreskowe związków chemicznych. Wartościowośc pierwiastków.
10. Podstawowe prawa chemiczne i ich twórcy.
11. Woda – właściwości i budowa cząsteczki.
12. Roztwory – podział, przykłady, właściwości.

B – CZĘŚC RACHUNKOWA

1. Obliczanie składu mieszanin.
2. Obliczanie ilości cząstek elementarnych w atomie.
3. Obliczanie średniej masy atomowej na podstawie ilości poszczególnych izotopów pierwiastka.
4. Obliczenie oparte na prawach chemicznych: zachowania masy i stałości składu związku chemicznego.
5. Obliczenia związane z rozpuszczalnością substancji.
6. Stężenie procentowe roztworów.

C – CZĘŚC DOŚWIADCZALNA

1. Badanie właściwości fizycznych i chemicznych wybranych substancji.
2. Sposoby rozdzielania mieszanin (chromatografia, destylacja).
3. Otrzymywanie tlenu i badanie jego właściwości.
4. Sprawdzanie, czy dwutlenek węgla jest gazem cieplarnianym.
5. Przygotowanie roztworu o zadanym stężeniu procentowym.

VI. TEMATYKA ZAJĘC W KLASIE II GIMNAZJUM

A – CZĘŚC TEORETYCZNA

1. Zasady bezpieczeństwa obowiązujące w pracowni chemicznej.
2. Przypomnienie podstawowych wiadomości z klasy I.
3. Kwasy – nazewnictwo, wzory sumaryczne i strukturalne.
4. Otrzymywanie kwasów
5. Kwaśne deszcze.
6. Właściwości kwasów.
7. Budowa i nazewnictwo wodorotlenków.
8. Wodorotlenki – różne sposoby otrzymywania
9. Nazwy zwyczajowe i systematyczne soli. Wzory sumaryczne i kreskowe soli.
10. Dysocjacja stopniowa kwasów i wodorotlenków. Wodoro- i hydroksysole.
11. Sposoby otrzymywania soli.
12. Właściwości soli.
13. Hydroliza soli.
14. Rozwiązywanie chemografów – podsumowanie wiadomości.

B – CZĘŚC RACHUNKOWA

1. Stężenie procentowe roztworów.
2. Obliczenia stechiometryczne.
3. Mol i masa molowa.

C – CZĘŚC DOŚWIADCZALNA

1. Otrzymywanie kwasów: siarkowego (IV) i fosforowego(V).
2. Badanie właściwości wybranych kwasów.
3. Otrzymywanie wodorotlenków metodą strącania osadów.
4. Badanie odczynu roztworów przy pomocy przygotowanych przez siebie wskaźników.
5. Otrzymywanie soli różnymi metodami.
6. Odczyn soli.
7. Czy reklamy kłamią? - sprawdzanie ilości fosforanów w wybranych proszkach do prania.

VII. TEMATYKA ZAJĘC W KLASIE III GIMNAZJUM

A – CZĘŚC TEORETYCZNA

1. Zasady bezpieczeństwa obowiązujące w pracowni chemicznej.
2. Przypomnienie podstawowych wiadomości z klasy I i II.
3. Węglowodory – podział, nazwy, wzory i właściwości.
4. Izomeria położeniowa i łańcuchowa węglowodorów.
5. Alkohole – nazewnictwo, wzory i właściwości.
6. Kwasy karboksylowe - nazwy, wzory i właściwości.
7. Inne pochodne węglowodorów (estry i aminy).
8. Tłuszcze – budowa, podział i właściwości.
9. Z czego zbudowane są białka? Wiązanie peptydowe. Sekwencja aminokwasów.
10. Cukry – podział, nazwy, właściwości.
11. Witaminy – występowanie i znaczenie dla człowieka.
12. Podsumowanie wiadomości – rozwiązywanie krzyżówek i chemografów.

B – CZĘŚC RACHUNKOWA

1. Stężenie procentowe roztworów.
2. Obliczenia stechiometryczne.
3. Mol i masa molowa, objętośc molowa gazów.
4. Obliczenia oparte na wzorach sumarycznych związków.

C – CZĘŚC DOŚWIADCZALNA

1. Badanie właściwości fizycznych i chemicznych wybranych węglowodorów.
2. Badanie i porównanie właściwości alkoholi.
3. Właściwości kwasów karboksylowych.
4. Rozpoznawanie pochodnych węglowodorów na podstawie ich właściwości.
5. Reakcje charakterystyczne białek. Denaturacja i koagulacja białek.
6. Wykrywanie obecności tłuszczu w ziarnach słonecznika lub soi.
7. Badanie właściwości cukrów.
8. Wykrywanie obecności witaminy C w wybranych produktach.

VIII. LITERATURA

Kulawik T., Litwin M. – „Program nauczania chemii w gimnazjum”. DKW-4014-95/99. Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 1999.

Kulawik T., Litwin M., Styka-Wlazło Sz. – „Zbiór zadań z chemii dla gimnazjum”. Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2001.

Ciszak G., Mikołajczyk R. – „Zbiór zadań z chemii dla uczniów gimnazjum 1-3”. Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2005.

Rygielska A. – „Zadania dla uczestników konkursów chemicznych”. Oficyna Edukacyjna K. Pazdro, Warszawa 1995.

Pazdro K., Koszmider M. – „Zadania od łatwych do trudnych”. Oficyna Edukacyjna K. Pazdro, Warszawa 2000.

Emsley J. – „Przewodnik po chemii życia codziennego”. Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 1996.

Rożnowska K. – „Witaminy i biopierwiastki”. Wydawnictwo Emilia, Kraków 1996.

Żukowski P. – „Zdrowa żywnośc a degradacja środowiska”. Wydawnictwo Fosze, Rzeszów 1994.

Sękowski S. – „Efektowna chemia”. Wydawnictwa naukowo-techniczne, Warszawa 1984.

Kostic Ż. – „Między zabawą a chemią”. Wydawnictwa naukowo-techniczne, Warszawa 1984.

IX. EWALUACJA

     Niniejszy program napisany został po kilku latach pracy z uczniami na zajęciach koła chemicznego. Wielokrotnie był zmieniany i na pewno jeszcze nie raz wprowadzane będą w nim poprawki. Powstał w wyniku obserwacji uczniów uzdolnionych w kierunku chemicznym i z założenia ma dalej rozwijac i ukierunkowywac te zdolności.
      Przez cały okres realizacji programu istotne jest stałe monitorowanie i ocenianie wysiłku uczniów, ich wkładu pracy w zdobywanie i przyswajanie nowej wiedzy oraz sposobu jej powiązania i wykorzystania w rozwiązywaniu sytuacji problemowych.
      W tym celu opracowana została tabela, w której po każdych zajęciach dopisywane są uczniom punkty odpowiadające ich zaangażowaniu w czasie zajęc.


Lp.

Nazwisko i imię

Klasa

Zajęcia nr

Suma pkt.



      Analiza punktacji pozwala nauczycielowi ocenic, jaki materiał należałoby powtórzyc lub opracowac i przedstawic w inny sposób tak, by był on jak najlepiej zrozumiany i przyswojony przez uczniów. Wyniki z tabeli mogą mieć również wymierne znaczenie dla uczniów (np. na koniec każdego semestru liczba punktów jest sumowana i dzięki temu wyłoniony zostaje najbardziej „aktywny chemik” każdego poziomu).
     Pod koniec każdego roku szkolnego przeprowadzana jest też wśród członków koła chemicznego anonimowa ankieta, zawierająca między innymi pytania o sposób prowadzenia zajęc, ich formę, stopień spełnienia oczekiwań uczniów, panującą na zajęciach atmosferę. Odpowiedzi uczniów pozwalają na wprowadzanie zmian w programie i polepszanie naszej współpracy. Realizacja niniejszego programu ma z całą pewnością wpływ na podniesienie jakości pracy szkoły, ponieważ stwarza warunki rozwoju uczniom zainteresowanym przedmiotem, pomaga zdobywac i systematyzowac wiedzę wykraczającą poza program nauczania oraz uczy samodzielnego myślenia i rozwiązywania problemów naukowych w twórczy sposób. Wyposaża więc młodzież w bagaż wiedzy i wielu bardzo przydatnych w przyszłym kształceniu umiejętności.