Ponizszy artykuł jest wynikiem badania zachowań zdrowotnych uczniów Gimnazjum nr 1 . Pytania dotyczyły aktywności fizycznej, czasu poswiecanego na ogladanie telewizji oraz higieny. Badanie jest wstępem do opracowania programu działań prozdrowotnych.
Zdrowie nie jest stanem stałym, dlatego też we wszystkich okresach życia ważne jest upowszechnianie i promowanie zdrowego stylu życia. Niezbędne jest prowadzenie edukacji prozdrowotnej w szkołach. Wstępem do opracowania programu działań prozdrowotnych jest zdiagnozowanie zachowań zdrowotnych i stylu życia młodzieży uczęszczającej do szkół.
W Gimnazjum Nr 1 w Lesznie badaniami tymi objęto młodzież wszystkich klas. Próba badawcza objęła 510 osób w wieku 13-16 lat. Narzędziem badawczym była ankieta. Zawarte w niej pytania dotyczyły takich zachowań jak: aktywność fizyczna, czas przeznaczony na oglądanie telewizji i gry komputerowe, sposób odżywiania się, higiena jamy ustnej, palenie tytoniu i picie alkoholu, używanie środków psychoaktywnych. Uzyskane dane dostarczyły następujących wyników.
Aktywność ruchowa.
Prawie połowa badanych wykonuje ćwiczenia fizyczne 2-3 godz. tygodniowo. Można więc stwierdzić, że połowa badanych ćwiczy jedynie podczas zajęć wychowania fizycznego w szkole. Ruchową formą spędzania wolnego czasu interesuje się tylko 15% uczniów.
Aktywność fizyczna jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju psychicznego, fizycznego i społecznego młodzieży. Niepokojący jest więc fakt, że 13,4% badanych w ogóle nie podejmuje ćwiczeń fizycznych. Nasuwa się potrzeba zbadania przyczyn tego zjawiska. Być może ci uczniowie podejmują wysiłek fizyczny pomagając w gospodarstwie domowym. Nie rekompensuje to jednak zorganizowanych ćwiczeń. Należy się również zastanowić nad atrakcyjnością zajęć wychowania fizycznego w szkole, ponieważ znaczna część badanych w nich nie uczestniczy.
Sposób spędzania wolnego czasu. Ponad połowa młodzieży ogląda telewizję 2-3 godz. tygodniowo. Dla 27% badanych telewizja to główny sposób spędzania wolnego czasu. Ogólny czas przeznaczony na oglądanie telewizji (2-4 godz.) świadczy o braku innych zainteresowań. Wielogodzinny bezruch sprzyja wadom postawy. Jeśli chodzi o gry komputerowe, to 13,6% spędza przy nich 4 i więcej godzin tygodniowo.
Oprócz wpływu gier komputerowych na rozwój osobowości dziecka, nie bez znaczenia jest również czas spędzony przed komputerem. Czas ten wypełnia dziecku także "żeglowanie po Internecie". Obcowanie z komputerem niejednokrotnie wypełnia cały czas wolny dziecka.
Pojawiają się głosy osób dostrzegających w owym zjawisku elementy zagrożenia. Jako pierwsi zaczęli bić na alarm lekarze. Mówili o zagrożeniach dla zdrowia wynikających ze spędzenia w pozycji siedzącej kilkunastu godzin dziennie. Dzieci najpierw siedzą kilka godzin w ławach szkolnych, potem - kolejnych kilka - w domu przed komputerem. Dziecko mające do wyboru zabawę ruchową na świeżym powietrzu i "zabawę" komputerową wybiera zwykle tę drugą. Wzrasta więc liczba dzieci z wadami postawy, skrzywieniem kręgosłupa. Nasilają się także poważne wady wzroku oraz uszkodzenia nerwów odpowiedzialnych za ruchy nadgarstka i dłoni. Mówiąc o zdrowotnych konsekwencjach siedzenia wiele godzin przed komputerem nie można pominąć także ryzyka tzw. padaczki ekranowej. Intensywne bodźce świetlne, zwłaszcza płynące z kolorowych, nasyconych barwami, ekranów, mogą w poważnym stopniu naruszać sprawne funkcjonowanie mózgu.
Czy zjawisko "nadużywania" komputera to wyłącznie problem natury medycznej? Prócz konsekwencji zdrowotnych pojawia się - korespondujący z nimi - problem uzależnienia od komputera i Internetu.
W mentalności większości ludzi uzależnienie kojarzy się z alkoholizmem, narkomanią, nikotynizmem. Tymczasem liczba elementów, bodźców, substancji, od których uzależniają się ludzie, jest znacznie większa. Przedmiotem wnikliwych badań stają się: uzależnienie od pracy, od seksu, uzależnienie od telewizji, od grupy społecznej, od adrenaliny i wielu innych.
W ostatnich latach tę listę uzupełnia uzależnienie od komputera i Internetu.
Sprawdzenie skrzynki pocztowej staje się pretekstem do długotrwałej, często bezcelowej wędrówki po sieci. Pozbawieni dostępu do komputera przeżywają stany identyczne z zespołem abstynenckim, są pobudzeni, cierpią na zaburzenia snu, popadają w stany depresyjne, fantazjują na temat Internetu. W celu osiągania satysfakcji muszą spędzać na linii coraz więcej czasu. Nakłaniani przez innych do ograniczenia komputerowej aktywności łączą się z Internetem po kryjomu, włamują się na cudze konta lub w inny sposób zaspokajają swoją potrzebę "żeglowania" po Internecie. Dane wskazują, że "chorobą komputerową" dotkniętych jest około 10% wszystkich internautów.
Sposób odżywiania.
70% badanych uczniów zjadło pierwszy posiłek w dniu badania; bez śniadania przyszedł do szkoły co trzeci uczeń. Badania ogólnopolskie wykazują, że co piąty uczeń nie jada pierwszego porannego posiłku. 75,7% młodzieży nie spożywa pieczywa razowego, 75,6% nie je surowych warzyw, 47,6% - warzyw gotowanych, 24% - owoców, 54,8% nie pije mleka, a 42,8% nie jada żadnych produktów mlecznych. Utrwalenie złych nawyków żywieniowych może zaowocować przeniesieniem ich w dorosłe życie.
Higiena jamy ustnej.
Większość młodzieży częściej niż raz dziennie czyści zęby. A 8% chłopców i 0,3% dziewcząt wcale nie czyści zębów.
Palenie tytoniu.
Większość dorosłych palaczy rozpoczyna palenie między 13-15 rokiem życia. Im wcześniej podejmuje się palenie, tym gorsze są jego skutki. Badania wykazują, że połowa ludzi, którzy rozpoczynają palenie w wieku kilkunastu lat, umiera z powodu chorób tytoniozależnych. Palenie tytoniu zwiększa ryzyko zażywania narkotyków. Uważa się, że palenie tytoniu to "wrota do narkomanii".
Badania wykazały, że zdecydowana większość młodzieży nie pali, a 91 % młodzieży przyznało się do kontaktu z alkoholem. Aż 43,3% badanych spożywających alkohol przeżyło stan upojenia alkoholowego. Równym powodzeniem u badanych cieszy się wódka, wino i piwo. Wśród przyczyn wpływających na palenie papierosów jak i na picie alkoholu na plan pierwszy wysuwają się: wpływ kolegów, stres szkolny, problemy osobiste, ciekawość, "szpan".
Używanie środków psychoaktywnych.
8% młodzieży miało kontakt z narkotykami. Jest to sygnał do podjęcia środków zaradczych. Do najczęściej używanych substancji należy marihuana, haszysz, amfetamina, środki do wąchania.
Sposób spędzania czasu wolnego przez młodzież potwierdzają wypowiedzi ankietowe ich rodziców. Otóż 90% rodziców stwierdziło, że ich dzieci w dni wolne od nauki najczęściej przesiadują przed telewizorem i komputerem. Zdecydowana większość rodziców nie ma pojęcia, co robią ich dzieci po lekcjach do czasu, aż rodzice wrócą z pracy do domu. Niemal zupełnie zanikła wspólna rekreacja w rodzinie, choć niesie ona ze sobą wiele niezaprzeczalnych wartości.
Wspólna zabawa jest czynnikiem integrującym i pogłębiającym więzi rodzinne. Zaciera różnice wiekowe i tworzy układ o charakterze partnerskim. Stwarza też możliwości budowy rodzicielskiego autorytetu w naturalnych warunkach, zaspokaja potrzebę przebywania ze sobą rodziców i dzieci.
Na podkreślenie zasługuje możliwość wykorzystania rekreacji rodzinnej jako płaszczyzny służącej wychowaniu do rekreacji ruchowej, pod pojęciem której T. Wolańska (1985) rozumie "...kształtowanie postaw, przyzwyczajeń i nawyków, popularyzowanie wzorców, nauczanie różnych umiejętności oraz technik sportowych i turystycznych".
Wspólna rekreacja może być szczególnie w dzisiejszych, trudnych czasach, swoistym antidotum na uciążliwości dnia codziennego. Szkoda, że nadal czas wolny w rodzinie jest elementem niewłaściwie zorganizowanym. Przykład rodziców jest głównym czynnikiem kształtującym wzory spędzania czasu wolnego przez dzieci. Niestety, u rodziców zbyt wysoką praktyczną pozycję ma ciągle jeszcze wypoczynek bierny. Do zmiany tego mało aktywnego modelu spędzania czasu wolnego potrzebny jest rodzic świadomy, przekonany zarówno o potrzebach swoich, jak i dzieci w tym zakresie, rodzic aktywny, interesujący się swoim dzieckiem, poświęcający mu czas, pozytywnie nastawiony do jego własnych, spontanicznych zachowań rekreacyjnych.
W przeprowadzonych badaniach przyjęto za cel analizę opinii rodziców na temat wychowania do rekreacji ich dzieci. W zakresie omówionego powyżej problemu badawczego interesowały nas szczególnie zagadnienia zawarte w pytaniach:
l. Jakie jest znaczenie rekreacji ruchowej dla uczniów szkół podstawowych w opinii ich rodziców?
2. Czy dzieci korzystają z rekreacji ruchowej systematycznie i jakie to ma znaczenie?
3. Kto, zdaniem rodziców, powinien wychowywać ich dzieci do rekreacji?
Co do aktywnego uczestnictwa dzieci w rekreacji ruchowej zdecydowana większość (96%) rodziców uważa, że powinny one w niej uczestniczyć. W porównaniu z uczestnictwem w sporcie wyczynowym, gdzie połowa (50%) respondentów odpowiada pozytywnie i tyleż samo (50%) negatywnie, można wnioskować, że rodzice dostrzegają większe wartości dla swoich dzieci w realizacji właśnie rekreacji ruchowej. Spontaniczne gry i zabawy z rówieśnikami, imprezy rekreacyjno-sportowe oraz rekreacja w rodzinie to najczęściej stosowane formy rekreacyjne, preferowane przez dzieci i młodzież.
Zapytani o stanowisko w tej sprawie rodzice potwierdzają znajomość ulubionych zajęć rekreacyjnych swoich dzieci, podając tę samą kolejność na pytanie o najlepsze, ich zdaniem, formy organizacyjna rekreacji dla ich dzieci. Na spontaniczne gry i zabawy przypada 44% odpowiedzi, na imprezy rekreacyjno-sportowe - 40%. Symptomatyczny wydaje się być niski poziom odpowiedzi dotyczących rekreacji w rodzinie - tylko 16%.
Odpowiadając na pytanie dotyczące najlepszej formy wypoczynku dla swoich dzieci rodzice wymieniają na pierwszym miejscu wczasy rodzinne (28%), a następnie kolonie i zimowiska (26%). Z całości odpowiedzi wyłania się dążenie rodziców do organizacji wypoczynku dla swoich pociech poza miejscem stałego zamieszkania - tylko 5% badanych preferuje wypoczynek dzieci w domu. O pozytywnym nastawieniu rodziców do udziału ich dzieci w rekreacji ruchowej świadczyć może fakt, że 91 % respondentów stwierdziło konieczność ich uczestnictwa w zajęciach sportowo-rekreacyjnych, organizowanych przez szkołę po lekcjach.
Jednocześnie podobna grupa (39%) rodziców przyznaje, że dawka aktywności ruchowej ich dzieci jest zbyt mała. Natomiast ponad połowa (58%) uważa, że ich dzieci właściwie zaspokajają potrzeby aktywności ruchowej. Tylko nieliczni rodzice (3%) wyrazili pogląd, że ich dzieci mają zbyt dużo aktywności ruchowej. Zapytana o wpływ zajęć sportowo-rekreacyjnych na wyniki w nauce swoich pociech - połowa respondentów stwierdziła pozytywny wpływ, ale niewiele mniej (44%) podało, że nie mają wpływu, bądź nie mają zdania na ten temat. Nieliczni (2%) są zdania, że wywiera to negatywny wpływ na wyniki w nauce.
Opinie te są raczej intuicyjnym aniżeli fachowym podejściem rodziców do omawianego zagadnienia. Kontynuacją takiej interpretacji może być stanowisko rodziców dotyczące instytucji, która powinna wychowywać ich dzieci do rekreacji. Rodzice uważają, że obecnie decydujący wpływ na rozbudzanie i kształtowanie aktywności ruchowej dzieci mają: rodzina (32%), rówieśnicy zabaw (32%), szkoła (25%).
W niewielkiej mierze oddziałują na tę aktywność kluby sportowe (8%). W przyszłości, ich zdaniem, rolę tę powinna pełnić zdecydowanie szkoła (47%), następnie rodzina (24%), w mniejszym stopniu kluby sportowe (19%), a w znikomej części rówieśnicy zabaw.
Z powyższego można wnioskować, iż rodzice, mimo iż doceniają znaczenie rekreacji ruchowej w życiu swoich dzieci, a także orientują się w poziomie realizacji tego procesu, najchętniej przekazaliby całość problemu wychowania do rekreacji swoich dzieci w ręce instytucji (szkoła) mającej bardziej fachowe przygotowanie do realizacji tego procesu!
Wobec powyższych wyników badań - słabej aktywności ruchowej młodzieży, mało urozmaiconych form spędzania wolnego czasu, wzrastającej tendencji do zachowań ryzykownych oraz życzeń rodziców odnośnie realizacji przez szkołę zajęć sportowo-rekreacyjnych, ważny staje się problem zajęć pozalekcyjnych. Wiele szkół z powodu braku środków finansowych odeszło od prowadzenia tego typu zajęć.
Nie każdy rodzic ma pieniądze, aby zapewnić dziecku płatny udział w miejskich domach kultury, świetlicach osiedlowych z ciekawą ofertą zajęć, czy prywatnych przedsięwzięciach firm nastawionych na komercję w tym zakresie.
Młodzież ma potrzebę intensywnego przeżywania swoich doznań. Istnieje też chęć zaistnienia na forum grupy formalnej i nieformalnej. W związku z tym będzie szukał dróg i sposobów bycia akceptowanym. Nie zawsze jego próby idące w tym kierunku maja właściwe ujście. Uczeń będzie chciał balansować na granicy tego co wolno, a co nie wypada.
Takie postępowanie powodować będzie utrwalenie pewnych norm akceptowanych w grupie jednak odrzucanych przez nauczycieli i rodziców. Nie na darmo prasa alarmuje o młodocianych gangach budzących postrach na osiedlach i w szkołach, subkulturach typu dresiarze itp.
Szkoła, jak żadna instytucja, ma możliwość kształtowania zasad zdrowego życia. Może stosować różne metody i formy przekazywania informacji na temat: rozmowy indywidualne z uczniami i rodzicami; pogadanki, dyskusje, zajęcia warsztatowe; imprezy ogólno szkolne oraz środowiskowe; spotkania ze specjalistami zajmującymi się problematyka zdrowego stylu życia, wreszcie pozalekcyjne zajęcia różnego typu.
Uważam, że należy podjąć poważną dyskusję na szczeblu samorządowym, aby szkoły mogły w większym stopniu organizować zajęcia pozalekcyjne.
Jolanta Nowak, Gimnazjum nr 1 w Lesznie |
