Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Twórczość fortepianowa Józefa Elsnera

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 2743 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

Celem mojej publikacji jest zapoznanie odbiorcy muzyką fortepianową Józefa Elsnera. Podjęłam tę tematykę, ponieważ twórczość fortepianowa Józefa Elsnera jest  zapomniana i nieznana. Nie doczekała się nawet drugiego wydania (poza II sonatą D-dur wydaną w zbiorze „Sonaty polskie” zeszyt II, 1965 PWM) pozostając w XIX-wiecznych drukach zachowanych w różnych bibliotekach w Polsce i za granicą. Muzyka fortepianowa Elsnera zupełnie nie funkcjonuje w szkolnictwie muzycznym. Twórczość ta zasługuje jednak na uwagę ze względu na fakt, że Elsner był nauczycielem F. Chopina. Wczesne kompozycje Chopina wyraźnie mają swoje korzenie w utworach Elsnera, co widoczne jest w polonezach młodzieńczych wzorowanych na polonezach Elsnera. Józef Elsner odegrał ponadto ogromne znaczenie dla polskiej kultury przełomu XVIII i XIX wieku. Twórca pochodzenia niemieckiego świadomie spolonizował się i podjął, ważną dla przyszłego rozwoju polskiej muzyki fortepianowej, problematykę stylu narodowego.

Józef Elsner (1769 Grodków, Opolskie – 1854 Warszawa), kompozytor, pedagog i działacz kultury muzycznej. Wcześnie zaczął komponować, w 1792 r. wykonany został jego motet „Ave Maria gratiae plena”. Dysponując pięknym głosem odnosił sukcesy jako solista, muzykował też jako skrzypek kameralista. W 1791 r. był skrzypkiem w orkiestrze teatralnej w Brnie, w 1792 r. objął stanowisko kapelmistrza teatru we Lwowie. Od 1795 r. był współpracownikiem W. Bogusławskiego, komponował opery do jego tekstów. W 1799 r. osiadł na stałe w Warszawie, gdzie ponad pół wieku rozwijał szeroką i wszechstronną działalność. Prowadził operę w Teatrze Narodowym, miał własną sztycharnię nut, wydawał pierwszy w Polsce miesięcznik nutowy, był członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, działał w Resursie Muzycznej, pisywał recenzje i artykuły do czasopism polskich. Prowadził działalność pedagogiczną, ucząc śpiewu w Szkole Dramatycznej Bogusławskiego, wykładał teorię i kompozycję. W Szkole Głównej Muzyki uczył F. Chopina. Uniwersalizm zainteresowań Elsnera wyraził się także w żywym stosunku do zagadnień polskiego folkloru. Elsner reprezentuje w muzyce polskiej styl klasyczny doby przedchopinowskiej, wykształcony z połączenia środków formalnych i wyrazowych charakterystycznych dla muzyki klasyków wiedeńskich z elementami polskiej muzyki ludowej.
Najważniejsze miejsce w twórczości Elsnera zajmuje muzyka religijna                i operowa co wiąże się z charakterem działalności muzycznej i kulturalnej kompozytora. Muzyka fortepianowa na tle całokształtu twórczości Elsnera stanowi tylko niewielką jego część. Ten dział twórczości zasługuje jednak na uwagę, ze względu na fakt, że Elsner był nauczycielem Chopina. Wczesna twórczość Chopina wyraźnie ma swoje korzenie  w utworach Elsnera, co widoczne jest w polonezach młodzieńczych wzorowanych na polonezach Elsnera. Wpływy nauczyciela na ucznia przejawiają się w takiej samej strukturze tańców ( ABA, da capo ), identycznych zwrotach kadencyjnych, podobnej fakturze fortepianowej i motywice linii melodycznej oraz                    w charakterze ekspresji.
Ponadto argumentem podkreślającym zasadność podjęcia tematyki twórczości Elsnera jest ogromne znaczenie tego twórcy dla polskiej kultury przełomu XVIII i XIX wieku. J. Elsner to postać bezprecedensowa w historii muzyki polskiej tego okresu. Działali wówczas w Polsce inni Niemcy jak np. J. D. Holland, Czesi i Słowacy (J. Stefani, M. Kamieński), ale dla całości kultury muzycznej  w Polsce największe zasługi miał Elsner. W dobie rozbiorów twórca pochodzenia niemieckiego z własnej woli spolonizował się, co więcej walczył   o zyskanie tytułu kompozytora narodowego.
Kolejnym argumentem przemawiającym za podjęciem tej tematyki jest dbałość o dziedzictwo spuścizny kultury narodowej poprzez odkrywanie nieznanej           i zapomnianej literatury fortepianowej oraz potrzeba poszerzania i wzbogacania materiału dydaktycznego w szkolnictwie muzycznym.
Twórczość fortepianowa J. Elsnera jest dziś zupełnie zapomniana. Nie doczekała się nawet drugiego wydania  ( poza II sonatą D-dur wydaną w zbiorze
Sonaty polskie, z. II, 1965 PWM) pozostając w XIX-wiecznych drukach.
Utwory fortepianowe Elsnera ukazywały się w miesięczniku „Wybór Pięknych Dzieł Muzycznych i Pieśni Polskich” drukowanym w sztycharni Elsnera            w Warszawie oraz wydawane były  w drukarniach L. Letronne, A. Płacheckiego i I. Cybulskiego, I. Klukowskiego również w Warszawie. Druki późniejsze pochodzą z wydawnictw Lentza w Paryżu, Andre w Offenbachu, Kuhnela         w Lipsku.Utwory fortepianowe Elsnera wybiórczo zachowane są w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, Bibliotece Czartoryskich w Krakowie, Bibliotece Narodowej i Bibliotece Publicznej w Warszawie, Bibliotece Seminarium Duchownego w Sandomierzu, Bibliotece PAN w Kórniku oraz za granicą          w bibliotekach w Paryżu, Wiedniu, Lipsku, Bernie Morawskim, Dreźnie.
Najwcześniejsze utwory fortepianowe Elsnera pochodzą z 1796 r.(3 sonaty),  ostatnie zaś z 1831 r..
Zachowana twórczość fortepianowa Elsnera obejmuje:
-3 sonaty : B, D, F
-wariacje B-dur na temat marsza z opery  „Przerwana ofiara” Piotra Wintera
-2 ronda a’ la mazurek: g, C
-rondo a’ la krakowiak B-dur
-9 polonezów
-3 polonezy na 4 ręce: C,G, f (w Polsce zachował się tylko polonez C-dur)
-sonata B-dur op. 16  na 4 ręce ded. Księżnej Annie Sapieha-Zamojskiej
-3 polonezy na klawesyn
- „Dwa tańce polskie” ( f, B ), ded. Konstancji z Łąckich Tymowskiej
-Polonez C-dur na temat piosenki francuskiej „Ou peut-on etre mieux ”
-Polonez G-dur na 4 ręce na temat piosenki francuskiej „Ou peut-on etre mieux”

Elsner jest także autorem opracowań fortepianowych utworów orkiestrowych:
-Taniec polski na temat marsza z opery „Woziwoda” L. Cherubiniego
-Polonez E-dur na 4 ręce na temat z uwertury do opery „Lodoiska” Kreutzera
-2 polonezy F-dur i D-dur
-Marsz Triumfalny…
-Marsz dyktatora J. Chłopickiego ze sceny lirycznej „Powstanie Narodu”z  muzyką J. Elsnera
-Marsz przedniej straży wojska polskiego ze sceny lirycznej „Powstanie Narodu” z muzyką J. Elsnera
-Mazur z opery „Król Łokietek, czyli Wiśliczanki” J. Elsnera

Rozwój sonaty fortepianowej na przełomie XVIII i XIX wieku postępował        w trzech kierunkach: recepcji stylu klasycznego, wykształcenia polskiego stylu narodowego przez włączenie elementów polskiego folkloru oraz w kierunku intensyfikacji czynnika ekspresyjnego w połączeniu z rozwojem techniki pianistycznej pod wpływem stylu „brillant” co stanowiło antycypację romantyzmu.
Sonaty fort. Elsnera wzorowane są na utworach Haydna i Mozarta, ale tylko częściowo wykorzystują bogactwo środków muzycznych klasyków wiedeńskich. Stawiane są na równi z twórczością przedstawicieli szkoły wiedeńskiej-Leopolda Kozelucha, Daniela Steibelta, a wyżej od Ignacego Pleyela. Ich znaczenie polega na popularyzacji tego gatunku w Polsce (były jednymi z pierwszych sonat w Polsce utrzymanych w stylu klasyków wiedeńskich) a także na wprowadzeniu elementów ludowych do cyklu sonatowego. Sonaty B, F, B op. 16, podobnie jak sonaty Mozarta, składają się   z trzech części: allegro, część wolna i rondo. Sonata D-dur jest dwuczęściowa    i odznacza się ludowym charakterem melodyki tematów drugiej części.

W początkach XIX wieku w Polsce do jednych z najbardziej rozpowszechnionych form muzycznych należały wariacje fortepianowe. Popularność tej formy wynikała z ogromnego wówczas rozwoju życia koncertowego a także rosnącego zamiłowania do muzykowania domowego,      w którym fortepian odgrywał główną rolę. Pod względem stylistycznym wariacje tego okresu reprezentują tendencje rozwojowe muzyki europejskiej tzn. wykorzystywanie środków figuracyjnych do celów popisowych oraz stosowanie klasycznych zasad kształtowania. Poziom techniczno-artystyczny polskich wariacji tego okresu wyznaczają przede wszystkim Elsner, Kurpiński, Lessel, Mirecki.
Wariacje fort. B-dur J. Elsnera na temat marsza z opery „Przerwana ofiara” Piotra Wintera powstały w 1802 r. w związku z sukcesem tej opery. Należą do rodzaju wariacji numerowanych, o zamkniętej strukturze każdego ogniwa. Składają się z tematu i 9 wariacji zamkniętych kodą. Reprezentują typ wariacji figuracyjnych. Widoczne są w nich powiązania z nurtem muzyki salonowej oraz klasycznymi zasadami kształtowania, które wyrażają się w zachowaniu             w poszczególnych ogniwach cyklu: schematu strukturalnego tematu, związków z głównym rysunkiem melodycznym tematu, zasadniczego planu harmonicznego tematu. Od wzorów klasycznych odbiegają trzy wariacje (nr 5,8 i 9), w których kompozytor zwrócił się w kierunku wariacji charakterystycznych, typowych dla romantyzmu. Tendencje nurtu muzyki salonowej przejawiają się w ograniczeniu problematyki techniczno-kompozytorskiej, która sprowadza się zasadniczo do różnego typu figuracji, przybierających oprawę wirtuozowską, nie wykraczającą poza osiągnięcia Mozarta w tej dziedzinie. Element wirtuozowski traktowany jest jednak             w sposób powierzchowny, służy jedynie efektom popisowym.

Ronda taneczne Elsnera reprezentują typ ronda z rytmami tańców narodowych, charakterystycznego dla epoki romantyzmu. Niewątpliwie Elsner zapoczątkował gatunek ronda o znamionach narodowych na gruncie polskim. Formę tę podjęli następnie: K. Kurpiński, M. Janicki, J. Nowakowski, Fr. Lessel, F. Chopin.
Pod względem stylistycznym ronda Elsnera nie są utworami jednolitymi. Nawiązują do ronda starofrancuskiego w budowie opartej na 4 kupletach,         w symetrycznej strukturze refrenów, w toniczno-dominantowych i toniczno-paralelnych zależnościach między refrenem a kupletem. Klasyczne wzorce kształtowania widoczne są w nawiązaniach do formy sonatowej tzn. można       w niektórych przypadkach wyodrębnić ekspozycję, przetworzenie, repryzę         i kodę co jest właściwe dla ronda sonatowego. Jednakże w każdym utworze współczynniki te kształtowane są w odmienny sposób. Stosunkowo największe    i najbardziej konsekwentne pokrewieństwo z formą sonatową wykazuje rondo C-dur. Ogólnie można stwierdzić, że ronda fortepianowe Elsnera pod względem architektoniki prezentują typ klasyczny. Przejawem romantycznym jest rytmika narodowych tańców polskich (mazura i krakowiaka) oraz zalążki stylu „brillant”(fragmenty oparte na różnego rodzaju figuracjach-piony akordowe, zdwojenia oktawowe, figuracje melodyczne i harmoniczne, kontrasty dynamiczne p-f ).

    Polonez fortepianowy w okresie przejściowym od oświecenia do romantyzmu w Polsce stał się jedną z najpopularniejszych miniatur instrumentalnych uprawianą niemal przez wszystkich kompozytorów. Jedną z przyczyn szczególnego zainteresowania tą formą była chęć zamanifestowania żywotności ducha polskiego po utracie niepodległości Polski. W tym czasie wykorzystywanie elementów polskiego folkloru urosło do rangi kształtowania stylu narodowego.
W fortepianowej twórczości polonezowej Elsnera spotykamy utwory na 2 i 4 ręce. Utwory te reprezentują typ tańca salonowego o liryczno-sentymentalnej melodyce, w mniejszym bądź większym zakresie zawierają elementy wirtuozerii. Niektóre polonezy są opracowaniami utworów orkiestrowych, inne wykorzystują temat francuskiej piosenki. Większość jednak polonezów oparta jest na tematach oryginalnych, pochodzących z inwencji kompozytora. Pod względem stylistycznym polonezy Elsnera oscylują pomiędzy stylem sonatin epigonów klasyków wiedeńskich (np. Kuhlau’a) a stylem polonezów M. K. Ogińskiego. Wszystkie posiadają trzy częściową budowę repryzową z triem. Całość poprzedza krótki, najczęściej 2 lub 4 taktowy wstęp.
 Linia rozwojowa elementu wirtuozowskiego w polonezach Elsnera biegnie       w kierunku coraz większego zaadaptowania elementów stylu brillant. Najbardziej widoczne są one  w polonezach późniejszych np. w polonezie f-moll z wirtuozowskim, pasażowym wstępem przywodzącym na myśl polonez „dziecięcy” g-moll  F. Chopina. Elementy wirtuozowskie w polonezach Elsnera to: zmiany rejestrów-przerzuty oktawowe, skoki w odległe rejestry, krzyżowanie rąk, łamane oktawy i interwały o zmiennej rozpiętości, figuracje melodyczne oparte na przebiegach gamowych i pasażowych, zestawienia akordów wielodźwiękowych, arpeggia, tryle, obiegniki.
Wśród polonezów Elsnera największe znaczenie dla rozwoju tej formy w Polsce mają polonezy na 4 ręce. Elsner otworzył nimi nowy rodzaj literatury muzycznej w Polsce oraz jako pierwszy wprowadził do polskiego poloneza polifonię.
  Znaczenie twórczości fortepianowej Elsnera nie leży w sferze wysokich osiągnięć w zakresie warsztatu kompozytorskiego, ale polega na podjęciu ważnej, dla przyszłego rozwoju polskiej muzyki fortepianowej, problematyki ideowej-stylu narodowego. Poprawność kompozytorska i niewygórowane problemy techniczne pozwalają na wykorzystywanie utworów  Elsnera jako materiał dydaktyczny  w podstawowym szkolnictwie muzycznym.

Opracowała    -  Renata Bednarczyk

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie