Chcąc zmienić oblicze szkoły, dyrektor powinien przede wszystkim zadbać o zmianę jej klimatu, czyli spowodować zadziałanie czynników, które poprawiłyby atmosferę szkoły, zmieniły nastawienie uczniów. W takiej szkole uczniowie będą mieli szansę przeżyć swój sukces, poznać smak szczęśliwego dzieciństwa i młodości, radość zdobycia rzetelnej wiedzy. Paraliżujące stresy odejdą z takiej szkoły w niepamięć. Jej absolwenci będą przygotowani do życia i otwarci na problemy szerszego środowiska.
1.2. Stwarzanie warunków dla prowadzenia prawidłowej działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły 1.2.1. Opieka nad uczniami
Chcąc zmienić oblicze szkoły, dyrektor powinien przede wszystkim zadbać o zmianę jej klimatu, czyli spowodować zadziałanie czynników, które poprawiłyby atmosferę szkoły, zmieniły nastawienie uczniów. W takiej szkole uczniowie będą mieli szansę przeżyć swój sukces, poznać smak szczęśliwego dzieciństwa i młodości, radość zdobycia rzetelnej wiedzy. Paraliżujące stresy odejdą z takiej szkoły w niepamięć. Jej absolwenci będą przygotowani do życia i otwarci na problemy szerszego środowiska.
Zadaniem dyrektora szkoły jest stwarzanie uczniom warunków dla harmonijnego rozwoju psychofizycznego.Dyrektor szkoły traktujący zdrowie i życie uczniów jako wartość naczelną, zapewnia im bezpieczne i higieniczne warunki nauki i pracy w czasie ich pobytu w szkole, jak również podczas zajęć organizowanych przez szkołę poza jej terenem. Wymaga to funkcjonalnego zagospodarowania budynku szkolnego i terenów przyszkolnych, sprawnego funkcjonowania urządzeń sanitarnych i przeciwpożarowych, właściwego oświetlenia sal lekcyjnych, korytarzy i innych pomieszczeń. Niezbędna jest troska o bezpieczne drogi ewakuacyjne i komunikacyjne. W bezpiecznej i higienicznie urządzonej szkole stoliki uczniowskie i krzesła są dostosowane do wzrostu uczniów, a rozkłady lekcji i przerw międzylekcyjnych uwzględniają wymagania higieny uczenia się. W szkole, w której obecnie pracuję jest dużo do zrobienia w tej dziedzinie np.: dzieci muszą na razie siedzieć na krzesłach nie dostosowanych do ich wzrostu z tego powodu, że po przeprowadzce z większego do mniejszego budynku i po oddaniu do kasacji krzeseł i stolików nienadających się nawet do naprawy - ich na razie brakuje. Należy również zbudować bramę wjazdową oraz przygotować boisko, pod które trzeba wyrównać i przygotować teren.
Dyrektor egzekwuje przestrzeganie ustalonego porządku oraz dbałość o estetykę, czystość szkoły i jej otoczenia i do tego dąży. Nauczycielskie i uczniowskie dyżury są pełnione zgodnie z regulaminami, a uczniowie nie stwarzają zagrożenia dla swego zdrowia i życia. Wycieczki szkolne mają zapewnioną kompetentną i wystarczającą opiekę. W celu uniknięcia zagrożeń, w budynku szkolnym regularnie przeprowadza się przeglądy techniczne obiektu i sporządza protokoły, zawierające wnioski w sprawie remontów i konserwacji, służących poprawie stanu bezpieczeństwa. 9
Ważnym zadaniem jest również nadzór dyrektora nad wypełnianiem przez uczniów obowiązku szkolnego, w czym pomaga mu pedagog szkolny.
Rozmawiając o reformie, mówimy raczej o kształceniu niż nauczaniu, ponieważ to uczenie się jest procesem kluczowym dla rozwoju ucznia, a nie nauczanie.
Oto umiejętności kluczowe ważne dla wszystkich uczniów, które należy rozwijać:
- umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnego uczenia się, przyjmowania coraz większej odpowiedzialności za własną naukę;
- umiejętność poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się nowoczesną technologią informacyjną.
Każdy uczeń powinien odczuwać że jest traktowany jak partner, że uwzględnia się jego pomysły i stwarza realne możliwości wpływania na życie szkoły.Może mu w tym pomóc Samorząd Uczniowski , który działa w szkole w oparciu o Statut Szkoły i Regulamin Samorządu Uczniowskiego. Aby uczniowie mogli się sprawdzić, należy im stworzyć optymalne warunki rozwoju w atmosferze akceptacji, szacunku, wsparcia i dobrego przykładu.
Szkoła, a tym samym dyrektor, musi się zastanowić nad pojęciem- rozwój ucznia.Warunkiem szeroko pojmowanego rozwoju ucznia jest stworzenie koncepcji pedagogicznego działania w danej, konkretnej szkole,ukierunkowanej na takie kompetencje kluczowe, które absolwentom szkoły są niezbędne,a są to:
- w szkole osiągnięto dobry poziom dydaktyki i wychowania,
- oferta edukacyjna jest zróżnicowana ,
- w szkole kultywuje się lokalne tradycje,
- prowadzone jest nauczanie języków obcych,
- dobrze zaopatrzona pracownia komputerowa ,
- szkoła dba o zdrowie ucznia i jego rozwój fizyczny,
- wprowadza się indywidualne toki edukacyjne ,
- uczeń osiąga sukces w dziedzinie, w której ma największe predyspozycje,
- uczeń umie mówić i pisać po polsku,
- wyniki zewnętrznych egzaminów i innych diagnoz edukacyjnych są analizowane i wyciągane właściwe wnioski,
- uczniowie potrafią współdziałać ze sobą i prowadzić samorządną działalność,
- partnerskie relacje w edukacji,
- kształcenie dostosowane do możliwości ucznia,
- zapewniona równość szans i sprawiedliwość,
- w szkole działa system diagnozowania poziomu pracy szkoły sprzężony z ewaluacją,
- w szkole jest właściwy klimat pedagogiczny,
- w szkole uwidacznia się wysoki poziom organizacji.
- powstały w szkole programy autorskie.
Takiej szkoły życzyli by sobie wszyscy klienci placówek oświatowych.
Współcześnie rozumiana autonomia szkoły, to nie wyizolowanie jej od zewnętrznych wpływów, ale bezustanne zbieranie informacji od klientów szkoły, ich opinii i ocen o sposobach i efektach działania, aby dokonać niezbędnych zmian.
Monitoring to właśnie jedna z nowych idei mierzenia jakości pracy szkoły.
Monitoring w szkole to stworzone procedury i narzędzia służące do samoobserwacji i samokorekty, do diagnoz i ocen w celu stworzenia jak najlepszej placówki.
Można się zastanawiać, na ile możliwa jest pomoc współczesnemu człowiekowi zorientowaniu się w świecie rzeczy, faktów i wartości? Czy można pomóc w kształtowaniu własnego ja, polepszaniu samego siebie, budowaniu i utrwalaniu poczucia własnej wartości? Jest to między innymi nowe zdanie, a równocześnie wyzwanie dla edukacji. Dysponuje ona bezpośrednią możliwością kształtowania nie tylko wiedzy, ale także systemu normatywnego, postaw, wzorów oraz kompetencji do pełnienia często nowych ról społecznych. Zatem to ludzie bezpośrednio związani ze szkołą i pracą wychowawczą mogą i powinni pomagać swoim uczniom, wychowankom i podopiecznym w kształtowaniu umiejętności aktywnego i twórczego uczestnictwa w rzeczywistości społecznej oraz wiary w możliwość stanowienia o kształcie przyszłości świata i swojego w nim miejsca.
1.2.2. Współpraca z radą pedagogiczną
Dyrektor szkoły jako lider zespołu przyspiesza jego dojrzewanie, jeśli tworzy więzi służbowe, funkcjonalne i międzyludzkie oraz rozwija jego samorządność. Najogólniejszymi cechami tej dojrzałości są: skupienie nauczycieli wokół misji i zadań szkoły, samorządność oraz ukształtowanie humanistycznych stosunków międzyludzkich. Dojrzały zespół umiejętnie rozwiązuje konflikty interpersonalne i społeczne.
W każdej szkole, zatrudniającej co najmniej trzech nauczycieli działa pod przewodnictwem dyrektora szkoły rada pedagogiczna jako organ kolegialny, realizujący statutowe zadania stanowiące, opiniodawcze i wykonawcze w zakresie kształcenia, wychowania i opieki. Do jej zadań należy też organizowanie współpracy nauczycieli, prowadzenia wewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego oraz stała troska o ich indywidualny rozwój zawodowy.
Dyrektor jako lider zespołu integruje nauczycieli wokół celów szkoły i celów własnych zespołu. W miarę wzrostu samodzielności i samorządności rady pedagogicznej coraz pełniej wykorzystuje możliwości zespołu we współkierowaniu szkołą. Dobra współpraca dyrektora szkoły z radą pedagogiczną warunkuje efekty pracy szkoły. Dobra organizacja pracy rady pedagogicznej ma wpływ na psychologiczny klimat w szkole.
Ustawa o Systemie Oświaty ściśle reguluje zakres kompetencji dyrektora w stosunku do zatrudnionych w szkole nauczycieli. Z jednej strony wynika to z artykułu 40.- określającego cele oraz prawa rady pedagogicznej. Przy czym warto dodać, iż przewodniczącym rady pedagogicznej z mocy tegoż samego prawa jest właśnie dyrektor szkoły. W związku z powyższym zobligowany jest on do organizowania zebrań plenarnych rady przed rozpoczęciem roku szkolnego, w każdym semestrze (w związku z zatwierdzeniem wyników klasyfikowania i promowania uczniów), po zakończeniu zajęć szkolnych oraz w miarę bieżących potrzeb, a także na wniosek organu nadzorującego lub-co najmniej-1/3 członków rady pedagogicznej.
Dyrektor jako przewodniczący rady zobowiązany jest ponadto do jej przygotowania oraz prowadzenia, a także zawiadomienia oraz poinformowania o porządku zebrania wszystkich członków kierowanej przez siebie rady.
Radzie pedagogicznej również-co wynika z art. 40. ust. 7.- dyrektor zobowiązany jest, co najmniej dwa razy do roku, przedstawić ogólne wnioski wynikające ze sprawowanego przez siebie nadzoru pedagogicznego oraz przekazać syntetyczną informacje o działalności szkoły.
Jednocześnie-co wynika z art. 41. ust. 2.- dyrektor zobowiązany jest do zasięgnięcia opinii swojej rady w następujących kwestiach:
- organizacji pracy szkoły(w tym tygodniowego rozkładu zajęć),
- projektowanego planu finansowego szkoły,
- przygotowanych wniosków odnośnie nagród, odznaczeń oraz innych wyróżnień,
- a także w kwestii przydziału nauczycielom stałych prac i zajęć w ramach wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatkowych płatnych zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych.
Opinia rady nie jest zdaniem obligującym dyrektora do podtrzymania lub zmiany przedstawionych przez niego propozycji, natomiast sam dyrektor-zgodnie z art. 41.ust. 3.- może wstrzymać wykonanie uchwał rady pedagogicznej o ile są one niezgodne z przepisami i wnioskować o ich uchylenie przez odpowiedni organ nadzorujący placówkę.
Dyrektor również-art. 37. ust.1.- zwraca się do rady pedagogicznej o opinię w kwestii wybranego przez siebie zastępcy lub w kwestii propozycji obsadzenia innych stanowisk kierowniczych w szkole bez potrzeby jednak uzyskiwania akceptacji wobec powyższych propozycji.
W szkole, podobnie jak w innych instytucjach, występują mniej lub bardziej agresywne zachowania pracowników. Sprzeczności te spowodowane są wielością potrzeb pracowników szkoły i ograniczonymi środkami, które są niezbędne do ich zaspokojenia, czasem przyczyną napięć są trudne do pogodzenia cele. Konflikty są powszechne i stanowią charakterystyczną cechę życia i natury człowieka.
Do dyrektora szkoły należy też zapobieganie zbędnym konfliktom w swojej radzie pedagogicznej poprzez:
· odpowiedni przydział nauczycielom obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności,
· wyróżnienia, nagrody, dodatek motywacyjny, premie, odznaczenia itp.,
· uwzględnianie w swych ocenach i decyzjach preferencji, wartości i interesów nauczycieli,
· minimalizowanie różnic wynikających z istniejącego statusu służbowego oraz zastosowanie partnerstwa w stosunkach z pracownikami,
· przejawianie troski o rozwój zawodowy i zaspokajanie indywidualnych potrzeb psychospołecznych pracowników,
· rozwijanie komunikacji dwustronnej, prowadzenie częstych rozmów, dyskusji i negocjacji z pracownikami, wczuwanie się w ich sytuację,
· rozstrzyganie sporów wg strategii „wygrany-wygrany”, w której wszystkie strony sporu uzyskują określone korzyści i są usatysfakcjonowane przyjętym rozwiązaniem,
· tworzenie w miarę możliwości, bezstresowej atmosfery pracy w szkole,
· sprawną organizację pracy uwzględniającą przestrzeganie jasnych procedur i reguł postępowania,
· własny przykład dyrektora w relacjach z pracownikami i użytkownikami oraz kooperantami szkoły.
Jak widać z powyższych rozważań, praca z radą pedagogiczną wymaga od dyrektora szczególnych umiejętności i cierpliwości w kontaktach międzyludzkich. Wiedza teoretyczna jest potrzebna, ale ważna jest także pozostała otoczka, która zwie się zaufaniem interpersonalnym i umiejętnością radzenia sobie w różnych sytuacjach. Liczy się również kreatywność i śmiałe spojrzenie w przyszłość.
1.2.3. Doskonalenie zawodowe nauczycieli
Do ważniejszych zadań dyrektora szkoły zalicza się troskę o twórcze przystosowanie i rozwój profesjonalny nauczyciela. Jeżeli dyrektor szkoły posiada wszelkie kwalifikacje i bierze bezpośrednio udział w wykonywaniu podstawowych zadań szkoły(nauczanie, wychowanie, opieka) to wywiązywanie się z obowiązków z tym związanych stanowi jedno i istotnych kryteriów jego działalności.
Praca zawodowa to wykonywanie zespołu czynności, które wymagają od pracownika odpowiednich kwalifikacji. Zawód nauczyciela wykonują te osoby, które są zatrudnione w instytucjach edukacyjnych i spełniają w nich funkcje podstawowe, takie jak nauczanie, wychowanie, opieka nad dziećmi i młodzieżą. Od osób tych wymaga się odpowiednich kwalifikacji, tj. profesjonalnego przygotowania oraz pewnych predyspozycji psychofizycznych i osobowościowych.
Rozwój zawodowy pracownika wyraża się postępem, zmianami, które polegają na przechodzeniu od niższego od wyższego poziomu profesjonalizmu, do dojrzałości zawodowej, stanowiącej bardzo istotną część rozwoju osobowości człowieka.
Głównym celem reformy(nowego systemu awansu zawodowego nauczycieli) jest podniesienie poziomu jakości edukacji, co ściśle wiąże się z jakością pracy szkoły. Chodzi głównie o mechanizm motywacyjny-oto, aby nauczycielom opłaciło się inwestować w siebie. Nowe szczeble kariery zawodowej taką możliwość stwarzają. Dla wszystkich nauczycieli przewidziano pięć stopni awansu: od nauczyciela stażysty po przez nauczyciela kontraktowego i mianowanego, aż do nauczyciela dyplomowanego. Ten ostatni będzie mógł uzyskać honorowy tytuł Profesora Oświaty.
Dyrektor szkoły ma szczególną rolę do spełnienia w stosunku do nauczycieli w początkowym okresie pracy, w którym odbywa się start i staż zawodowy. Wymaga to świadomego i w miarę systematycznego oddziaływania na nauczyciela wg określonego programu, którego część stanowi inspiracja i optymalizacja procesu adaptacji społeczno-zawodowej. Z programu tego wynikają zasady współdziałania wielu czynników, a przede wszystkim dyrektora szkoły, któremu przypisuje się pełnienie funkcji koordynatora.
Zarządzający szkołą przydzielając nauczycielowi stażyście obowiązki i czynności liczy się z jego kwalifikacjami, zainteresowaniami i możliwościami psychofizycznymi.
Udziela pomocy w planowaniu i przygotowywaniu zajęć z uczniami, spotkań z rodzicami. Wskazuje sposoby i możliwości samokształceniowe oraz wzbogacania przez nauczyciela własnego warsztatu pracy.
W szkole jako instytucji „stale uczącej się” , także nauczyciele mianowani i ustabilizowani w zawodzie mają prawo i obowiązek doskonalenia się zawodowego.
System doskonalenia nauczycieli obejmuje szereg działań mających na celu wspomaganie rozwoju zawodowego oraz podnoszenie ich kompetencji zawodowych. Zazwyczaj wymienia się pięć jego form:
- indywidualne samokształcenie,
- wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli,
- doradztwo programowo-metodyczne,
- regionalne doskonalenie,
- centralne doskonalenie nauczycieli.
Niezwykle ważną osobą w tworzeniu systemu doskonalenia nauczycieli jest dyrektor szkoły, który powinien zaplanować i określić kierunki pracy szkoły. Bardzo ważne jest, aby dyrektor współpracował z liderem WDN i koordynował prace rady pedagogicznej poprzez:
- aktywne popieranie WDN,
- docenianie możliwości twórczych zespołów nauczycielskich,
- otwartość na innowacje i eksperymentowanie, inspirowanie do poszukiwań,
- komunikatywność i zachęcanie do wymiany poglądów,
- zapewnienie niezbędnych zasobów i środków,
- wspólne diagnozowanie sytuacji, planowanie i ewaluację działań,
- pomoc w sytuacjach trudnych i chęć do aktywnej współpracy,
- przekazywanie pomysłów z zewnątrz radzie pedagogicznej,
- nawiązywanie kontaktów z instytucjami pozaszkolnymi,
- motywowanie do dalszej pracy, przedstawianie efektów, wdrażanie ich w życie szkolne.
Dyrektor szkoły powinien zadbać o to, by każdy nauczyciel w długotrwałym procesie dojrzewania zawodowego przechodził od etapu naśladowania poznanych wzorów poprzez etapy refleksji i samowiedzy do etapu twórczości.
Stopniowo, w miarę dojrzewania osobowości zawodowej jego nadzór pedagogiczny nad doskonaleniem staje się mniej dyrektywny, łagodniejszy i w pełni szanujący autonomię nauczyciela.
Ważne jest, by wybór szkoleń był dokonywany przez radę pedagogiczną i mógł odbywać się przynajmniej raz w miesiącu z obowiązującą stu procentową frekwencją a dyrektor był w całym procesie doskonalenia osobą inspirującą i wspierającą, tak jak to właśnie odbywa się w placówce w której pracuję z energicznie działającym liderem WDN.
W rozwoju zawodowym i zaspokajaniu wielu indywidualnych potrzeb nauczycieli duże znaczenie ma pozalekcyjna, pozaszkolna aktywność intelektualna, kulturalna, sportowa, krajoznawczo-turystyczna, towarzyska i rekreacyjna, organizowana przez radę pedagogiczną. Inspirowanie tej działalności, docenianie osiągnięć i udzielanie pomocy organizatorom jest ważnym obowiązkiem dyrektora szkoły związanym ze wspomaganiem podległego mu personelu.
Wykwalifikowana kadra pedagogiczna to warunek, jaki stawia przed nami Karta Nauczyciela. Wykwalifikowana kadra to także oczekiwania rodziców, którzy powierzą nam swoje dzieci. Nauczyciel uczestniczący w różnych formach doskonalenia zawodowego, podnoszący swoje kwalifikacje i kompetencje zawodowe, jest otwarty na nową myśl pedagogiczną, szybciej odnajduje się w nowych sytuacjach, lepiej radzi sobie z problemami występującymi w pracy szkoły, a zatem w sposób istotny dla dalszego rozwoju szkoły wpływa na jakość jej pracy. Zatrudnianie wykwalifikowanych nauczycieli i inwestowanie w ich wykształcenie leży zatem w interesie samej szkoły, jej dyrektora i organu prowadzącego.
1.2.4. Innowacyjność i twórczość pedagogiczna
Rozwijanie postępu pedagogicznego w szkole jest ściśle związane z bezpośrednim współdziałaniem dyrektora szkoły z zespołem nauczycielskim. Bezpośrednia bowiem praca dyrektora z nauczycielami może sprzyjać inspirowaniu, koordynowaniu i doskonaleniu ich działalności innowacyjnej w zakresie dydaktycznym i wychowawczym. Takie postępowanie dyrektora wymaga prawidłowego rozumienia podstawowych pojęć i sposobów działania dotyczących wdrażania postępu pedagogicznego, a także twórczej innowacyjnej pracy nauczyciela z uczniem i jego środowiskiem wychowawczym.
Innym, nie mniej ważnym jego zadaniem jest również kształtowanie w procesie doskonalenia nauczycieli twórczych i chłonnych postaw wobec dokonującego się postępu pedagogicznego oraz aktywnego ich współuczestnictwa w poszukiwaniu nowatorskich rozwiązań.
Dyrektor inicjuje i koordynuje działalność dydaktyczno-wychowawczą i opiekuńczą nauczycieli, a także kontroluje ją na bieżąco poprzez czynności hospitacyjne. Powinny one obejmować wszystko formy zajęć organizowanych i prowadzonych przez nauczycieli, jakie odbywają się w szkole.
Nie ulega wątpliwości jak znaczący jest wpływ dyrektora na te poczynania nauczycieli, które wykraczają poza codzienne, rutynowe obowiązki i mają znamiona oryginalności i twórczości pedagogicznej. Może on je wspierać i rozwijać, stwarzać warunki, względnie hamować, a nawet unicestwiać.
Przewodniczenie radzie pedagogicznej daje możliwość ukierunkowywania jej obrad i popierania na jej forum różnego rodzaju pożytecznych inicjatyw. Wiele z nich zmierza do usprawnienia pracy szkoły i poprawy efektywności kształcenia i dlatego właśnie zasługują na poparcie ze strony dyrektora placówki.
Jest wiele możliwości wspierania wyróżniających się nauczycieli, zarówno w sensie moralnym /zachęty, pochwały/, jak też materialnym /nagrody/.
Najkorzystniej jest wówczas, gdy sam przełożony jest nowatorem jako dyrektor i nauczyciel. Taki bowiem zarządzający docenia aktywną działalność nauczycieli / i nauczyciele doceniają takiego dyrektora/ w zakresie rozwijania innowacji pedagogicznych w szkole, również ich poczynania dydaktyczne i wychowawcze zyskują jego życzliwe poparcie i pomoc.
Punktem wyjścia do inspirowania innowacji nauczyciela mogą być organizowane przez dyrektora szkoły, w ramach rad pedagogicznych,dyskusje na temat nowości pedagogicznych oraz własnych doświadczeń. Są one doskonałą okazją do poszukiwania nowych, innowacyjnych rozwiązań problemów dydaktyczno-wychowawczych, którymi chce się pochwalić każdy dobrze pracujący nauczyciel, jest to również bodziec dla tych którzy tego bodźca potrzebują.
Podobną rolę mogą też spełniać organizowane na terenie szkoły lekcje koleżeńskie, indywidualne rozmowy z nauczycielami jak również mobilizująca ocena pracy nauczyciela.
Nauczyciel odpowiedzialny i zdyscyplinowany wewnętrznie sam poszukuje różnych lepszych rozwiązań pedagogicznych. Rozstrzyga liczne problemy w różnych-często trudnych sytuacjach, nie czekając na pomoc ze strony swego przełożonego. Problem ten jednak wymaga większego zainteresowania i gruntownych przemyśleń przez rady pedagogiczne, dyrektorów szkół i nauczycieli oraz pracowników nadzoru pedagogicznego.
1.2.5. Nadzór pedagogiczny
Specyficzna rola w planowaniu i budowaniu jakości pracy szkoły przypada dyrektorowi, powinien on być inspiratorem działań, stale zaangażowanym przywódcą, poparciem i pomocą dla innych. Kompleksowe zarządzanie jakością w szkole-to koncepcja kierowania placówką oparta na programowaniu rozwoju szkoły, mierzeniu jakości pracy i doskonaleniu tej jakości.
Przez nadzór pedagogiczny rozumie się sprawowanie kontroli, analizowanie i ocenianie przebiegu i wyników pracy pedagogicznej w placówkach edukacyjnych oraz tworzenie warunków dla tej działalności i udzielanie pomocy wszystkim współwychowujacym dzieci.
Nowe tendencje w zarządzaniu edukacją, jak upodmiotownienie uczniów i nauczycieli rodzą konieczność ograniczania rygorystycznego, tradycyjnego nadzoru na rzecz samokontroli, współuczestniczącego stylu zarządzania, wprowadzania tzw. łagodnego, niedyrektywnego nadzoru, opartego na partnerstwie i wpółdziałaniu osób kierujących i kierowanych. Służy temu wzbogacanie sposobów motywowania pozywanego, stosowanie różnych form doradztwa i pomocy oraz optymalizacja warunków pracy uczniów i nauczycieli.
Nadzór pedagogiczny dotyczy przede wszystkim podstawowej działalności szkoły, a więc dydaktyki, wychowania, opieki nad dzieckiem oraz kulturotwórczej roli szkoły w środowisku lokalnym.
Wyróżnia się wiele form sprawowania przez dyrektora szkoły nadzoru pedagogicznego:
- poznawanie i ocenianie efektów pracy nauczyciela, głównie na podstawie postępów i osiągnięć uczniów, a także w toku hospitacji i badań kompetencji szkolnych uczniów,
- doradztwo w stosunku do nauczycieli w sprawach kształcenia, wychowania i opieki nad dzieckiem,
- inspiracja w rozmowach, dyskusjach oraz niedyrektywnym instruktażu do podejmowania przez nauczycieli innowacji i nowatorskich eksperymentów,
- organizowanie wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli i włączanie ich do udziału w systemie instytucjonalnego dokształcania i doskonalenia zawodowego poza szkołą, 20
- gromadzenie /na podstawie przeprowadzonych hospitacji/ niezbędnych, dla dokonania oceny nauczycieli, informacji,
- zapoznanie nauczycieli z aktualnymi problemami oświatowymi, przepisami prawa oświatowego, wymaganiami władz edukacyjnych itp.,
- dokonywanie oceny pracy nauczycieli i szkoły w danym roku szkolnym i podejmowanie w radzie pedagogicznej wniosków służących ciągłemu doskonaleniu procesu dydaktyczno-wychowawczego.
Do najczęściej stosowanych technik sprawowania nadzoru pedagogicznego w szkole należą: hospitacja, badanie kompetencji uczniów i wyników dydaktyczno-wychowawczych nauczycieli, rozmowa, przemówienie, dyskusja i negocjacja.
Hospitacja polega na bezpośrednim odwiedzaniu nauczyciela i uczniów podczas zajęć dydaktyczno-wychowawczych i organizacyjnych dla realizacji celów wewnętrznego nadzoru pedagogicznego. Przedmiotem hospitacji jest analiza nauczycielskiej skuteczności oraz możliwości i umiejętności uczniów. Wymienić można różne rodzaje hospitacji, a są to:
· hospitacja tradycyjna czyli kontrolna,
· hospitacje partnerskie i problemowe,
· hospitacja diagnozująca, której głównym celem jest badanie kompetencji i umiejętności uczniów. Hospitującego nie interesuje zachowanie nauczyciela ani jego czynności, lecz skupia się na działaniach i zachowaniu uczniów podczas lekcji.
Zarządzenie MEN z dnia 13 sierpnia 1999 roku w sprawie zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego nakłada na dyrektorów szkół nowe zadania, związane z zarządzaniem jakością pracy szkoły. W jego świetle dyrektor zobowiązany jest do następujących działań, związanych z mierzeniem jakości pracy placówki:
· opracowuje organizację mierzenia jakości pracy szkoły,
· planuje, organizuje i przeprowadza sam pomiar,
· inspiruje i wspomaga nauczycieli w spełnianiu przez nich wymagań w zakresie jakości pracy szkoły,
· przekazuje raport o pracy szkoły odnośnym władzom,
· opracowuje program rozwoju szkoły w oparciu o wyniki mierzenia jakości pracy szkoły.
W praktyce tych zadań jest znacznie więcej. Za każdym wypunktowanym powyżej hasłem kryje się cały szereg działań: opracowanie standardów, podział zadań, opracowanie narzędzi pomiaru…, dziesiątki czynności z pozoru drobnych, lecz niezbędnych i niezwykle istotnych, pracochłonnych, wymagających uwagi i zaangażowania. A przecież mierzenie jakości pracy szkoły jest tylko jednym z elementów kierowania placówką.
Dlatego w świetle nowych zadań w pracy dyrektora coraz większą rolę odgrywa planowanie. Dobre planowanie daje szansę pogodzenia wszystkich priorytetów i zapewnienia szkole normalnego funkcjonowania.
Obszary mierzenia jakości pracy szkoły mogą podlegać pomiarowi zewnętrznemu i wewnętrznemu. Dyrektora szkoły na co dzień znacznie bardziej interesuje pomiar wewnętrzny, gdyż dostarcza informacji bieżących, pozwalających na szybkie korygowanie błędów i eliminację niedociągnięć pracy.
Dla edukacji jakość to zgodność z przyjętymi standardami. Dlatego tak ważne dla każdej placówki jest opracowanie własnych standardów, osadzonych w określonych realiach, możliwych do uzyskania, nie tylko efektownie wyglądających w zapisie. Muszą one być zgodne z obowiązującymi przepisami prawa oświatowego, a jednocześnie muszą wynikać z przeprowadzonej diagnozy potrzeb, oczekiwań i możliwości. Standardy jakości pracy szkoły określamy na płaszczyźnie: wymagań, oczekiwań, poziomów osiągnięć, zachowania, wyników nauczania, wskaźników działania, dowodów osiągnięć.
Mierzenie jakości jest jedynie metodą, którą należy stosować na drodze do tego celu, a nie celem samym w sobie. Mierzenie jakości ma dostarczyć szkole pełnej i rzetelnej informacji o jej silnych i słabych stronach. Informacja ta powinna posłużyć do planowania dalszego rozwoju szkoły i doskonalenia pracy.
ROZDZIAŁ 2 DYREKTOR JAKO GOSPODARZ OBIEKTU I PRACODAWCA.
2.1. Ekonomiczno-administracyjne aspekty pracy dyrektora.
Dyrektor, jako gospodarz szkoły, jest odpowiedzialny za jej mienie, stan obiektu i zapewnienie materialnych warunków sprawnego funkcjonowania placówki.
W zakresie spraw ekonomiczno-administracyjnych dyrektor szkoły:
- dba o przestrzeganie zasady gospodarności,
- przyczynia się do optymalizacji i zwiększenia efektywności pracy nauczycieli i innych pracowników,
- nadzoruje działalność administracyjno-gospodarczą szkoły,
- zapobiega o urządzenie bezpiecznego, higienicznego i dydaktycznie korzystnego warsztatu pracy uczniów, nauczycieli, personelu, administracji i obsługi.
Zwiększający się na skutek reformy zakres usług edukacyjnych wymaga przeznaczenia na oświatę dodatkowych środków materialnych i finansowych. Wartością ekonomiczną jest czas pracy. Dyrektorzy są odpowiedzialni za rozporządzanie nie tylko własnym, ale gospodarowanie czasem pracy całej instytucji, którą prowadzą.
Gospodarność jest jedną z najistotniejszych zasad racjonalnej organizacji pracy każdej dobrze prosperującej instytucji. Taka zasada wymaga oczywiście, działań bardzo oszczędnych i wydajnych. Dyrektor poszukiwać musi, więc rozwiązań, które pozwolą przy określonym poziomie wydatków na edukację w danych warunkach odnosić sukcesy pedagogiczne, ekonomiczne i społeczne.
Gospodarowanie środkami materialnymi wymaga utrzymania w szkole ładu materialnego, w tym sensownego zagospodarowania budynku i terenów przyszkolnych. Dobry gospodarz dba o to, by obiekt szkolny był racjonalnie zagospodarowany, miał estetyczny wystrój wnętrz, zadbane i uporządkowane otoczenie, a sam budynek był czysto utrzymany i w miarę potrzeb modernizowany i remontowany. Budynek powinien być jeszcze dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Właściwe użytkowanie mebli, urządzeń szkolnych i pomocy dydaktycznych sprawia, że mogą one być długo wykorzystywane, bez ciągłych napraw i potrzeby nowych zakupów. Oszczędność pomocy naukowych i przyborów do gier nie polega na wyłączaniu ich z użytku i przechowywaniu w stanie nienaruszonym przez lata, lecz umiejętnego wykorzystywania.
Prowadząc remonty bieżące i kapitalne, angażuje się fachowego inspektora nadzoru.Przy odbiorze wykonanej pracy najważniejsze jest zdanie dyrektora szkoły, który z poczuciem odpowiedzialności potwierdza wykonanie zakresu i jakości zlecenia. Wymaga to od niego zdecydowania, stawiania wykonawcom wysokich wymagań oraz krytycznego podejścia do wszelkich usterek, niedoróbek czy braków.
Oszczędność dotyczy także korzystania z urządzeń telekomunikacyjnych, zużywanych w szkole zasobów energetycznych, materiałów kancelaryjnych oraz środków higieny i czystości. Racjonalizowanie wydatków na te cele pozwala na duże oszczędności posiadanych, a przeważnie niewystarczających, środków finansowych. O gospodarności należy również pamiętać, jeżeli chodzi o stołówki szkolne. Odpowiedni dobór pracowników i odpowiednie ich dokształcanie może sytuację tylko polepszyć. Słuszna tendencja, by szkoła była w całości i stale uczącą się organizacją, odnosi się nie tylko do nauczycieli i uczniów, ale także pozostałego personelu, administracji i obsługi.
Ekonomiczne kierowanie szkołą to ulepszanie pracy nauczycieli i uczniów, polegające na poszukiwaniu i stosowaniu coraz to lepszych rozwiązań, w możliwie najlepszych warunkach bazowych, kadrowych, programowych i psychospołecznych.
Dyrektor szkoły traktujący zdrowie i życie uczniów oraz pracowników bardzo poważnie, zapewnia im bezpieczne i higieniczne warunki nauki i pracy w czasie ich pobytu w szkole, jak również podczas zajęć organizowanych przez szkołę poza jej terenem. W bezpiecznej szkole przestrzega się, aby wszelkie urządzenia techniczne i maszyny zagrażające zdrowiu i życiu ludzi były odpowiednio zabezpieczone, a użytkownicy dobrze znali i postępowali zgodnie z instrukcjami obsługi.
Do obowiązków administracyjnych dyrektora szkoły, które realizuje za pomocą podległych mu pracowników należą:
- decydowanie w sprawach przyjęć uczniów, przeniesień i skreśleń z listy uczniów
- nadzorowanie wypełniania przez uczniów obowiązku szkolnego,
- kontrolowanie prawidłowości prowadzenia dokumentacji przez nauczycieli i wykorzystywania druków szkolnych,
- organizowanie zastępstw, zlecanie pracownikom zadań bieżących,
- organizowanie okresowej inwentaryzacji majątku szkolnego,
- organizowanie i nadzorowanie działalności sekretariatu szkoły, w tym załatwianie spraw osobowych pracowników, przyjmowanie interesantów, załatwianie bieżących spraw finansowo-gospodarczych oraz korespondencji,
- opracowywanie, doprowadzanie do przyjęcia i wprowadzania w życie regulaminów pracy, premiowania i wynagradzania pracowników, dyżurów,
- opracowywanie i realizowanie planu finansowego szkoły,
- określanie, zgodnie z obowiązującymi przepisami, zakresu odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone ich opiece mienie szkolne,
- zapewnianie szkole należytego wyposażenia w sprzęt i środki dydaktyczne oraz stała troska o właściwe ich ewidencjonowanie, przechowywanie, użytkowanie, konserwowanie, uzupełnianie i unowocześnianie,
- administrowanie zakładowym funduszem świadczeń socjalnych.
Dużą pomoc w pracy administracyjnej okazać mogą dyrektorowi programy komputerowe dla szkół, obejmujące m.in. arkusz organizacyjny, księgę zastępstw, ewidencję uczniów, plan dyżurów, oceny szkolne, świadectwa, bibliotekę, stołówkę i również księgowość, sprawy kadrowe, płace, inwentarz szkolny, magazyn oraz porady prawne.
Umiejętność ekonomiczno-administracyjnego kierowania szkołą nabywa się w toku doświadczenia i poprzez ciągłe dokształcanie się w zakresie ekonomiki oświaty, finansów publicznych i prawa edukacyjnego.
Przy ekonomicznych i administracyjnych aspektach kierowania szkołą bardzo ważnym kryterium jest uczciwość dyrektora i jego poszanowanie własności publicznej, jak też indywidualnej. Prawidłowa postawa społeczno-moralna pozwala mu tak gospodarować funduszami i majątkiem, jakby to były jego własne środki.
2.2. Współpraca ze środowiskiem szkolnym i lokalnym
W dobie reformowania oświaty wzrosła również świadomość bezdyskusyjnej konieczności współpracy szkoły ze środowiskiem rodzinnym i lokalnym.
Należy, bowiem wyjść z założenia, że zarówno rodzina jako podstawowa komórka społeczna, jak i szkoła jako instytucja przygotowująca ucznia do opanowania podstawowych kompetencji, są odpowiedzialne za jego rozwój oraz funkcjonowanie w przyszłości. Szkoła, zatem powinna być miejscem współpracy, zrozumienia i wzajemnego porozumienia wszystkich zainteresowanych.
Przy partnerskiej, właściwie zorganizowanej współpracy, wymagającej dobrej woli obu stron, wspólnocie oddziaływań dydaktycznych, opiekuńczych, wychowawczych, dojście do celu może być skuteczne, dając równocześnie satysfakcję rodzicom, nauczycielom i szkole.
Wielkie zadanie w celu tworzenia klimatu sprzyjającego współpracy spoczywa na dyrektorze szkoły. Szkoła w lokalnym systemie wychowania odgrywa specyficzną rolę. Dysponując kadrą profesjonalistów oraz infrastrukturą dydaktyczną i wychowawczą może wyzwalać różne siły społeczne. Oczekiwania wobec szkoły i opinie o jej pracy formułuje zwykle najbliższe otoczenie.
Każdy dyrektor szkoły powinien poszukiwać korzystnych kontaktów z różnymi instytucjami, zakładami pracy działającymi w najbliższym środowisku. Współpraca ta zwykle dotyczy pomocy materialnej szkole, ale również wspólnego rozwiązywania problemów opiekuńczo-wychowawczych czy też wzbogacenie nauczania w oparciu o różne instytucje.
Działalność szkoły w środowisku lokalnym powinna rozwijać się poprzez organizowanie imprez dla szerokiej rzeszy mieszkańców np.: festyny, współpraca z istniejącymi jeszcze ośrodkami kultury, klubami sportowymi.
mgr Irena Jaworska
|
