Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Istota, czynniki i znaczenie wychowania artystycznego dziecka

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 13907 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

Wychowanie - w najszerszym znaczeniu tego słowa – oznacza „całokształt procesów i czynności zmierzających do pełnego rozwinięcia osobowości człowieka.” Wychowanie ma kształtować postawę człowieka wszechstronnego.
W pedagogice rozróżnia się: wychowanie umysłowe, społeczno-moralne, estetyczne i fizyczne. Chociaż w każdej z tych dziedzin wychowanie nabiera szczególnego, jemu tylko właściwego charakteru; nie znaczy to , by poszczególne dziedziny wychowania były od siebie wyizolowane. Wychowanie estetyczne-zdaniem I. Wojnar -służy nie tylko oddziaływaniu sensu stricto estetycznemu, lecz także intelektualnemu i moralno-społecznemu, gdy idzie o sztukę w sensie wytworów artystycznych; oraz w zakresie inspirowania wyobraźni i postaw twórczych, gdy mamy na myśli działalność ekspresyjną.
Beata Jaskuła
Nauczycielka plastyki w Zespole Szkół w Dębach Szlacheckich


ISTOTA, CZYNNIKI I ZNACZENIE WYCHOWANIA ARTYSTYCZNEGO DZIEKA
Wprowadzenie

Wychowanie - w najszerszym znaczeniu tego słowa – oznacza „całokształt procesów i czynności zmierzających do pełnego rozwinięcia osobowości człowieka.” Wychowanie ma kształtować postawę człowieka wszechstronnego.
W pedagogice rozróżnia się: wychowanie umysłowe, społeczno-moralne, estetyczne i fizyczne. Chociaż w każdej z tych dziedzin wychowanie nabiera szczególnego, jemu tylko właściwego charakteru; nie znaczy to , by poszczególne dziedziny wychowania były od siebie wyizolowane. Wychowanie estetyczne-zdaniem I. Wojnar -służy nie tylko oddziaływaniu sensu stricto estetycznemu, lecz także intelektualnemu i moralno-społecznemu, gdy idzie o sztukę w sensie wytworów artystycznych; oraz w zakresie inspirowania wyobraźni i postaw twórczych, gdy mamy na myśli działalność ekspresyjną.
Nazwa „wychowanie estetyczne” została po raz pierwszy użyta w 1795r. przez Friedricha Schillera- „Listy o wychowaniu estetycznym człowieka”. Schiller mający silne poczucie sprzeczności między ideałem a rzeczywistością, podjął próbę zintegrowania człowieka jako „bytu rozdartego” przez umoralniający wpływ sztuki. Sztukę podnosił do rangi najważniejszej. Uważał, że edukacja musi maksymalnie wyzyskać sztukę dla rozwoju człowieka.
Drugi termin ”wychowanie przez sztukę” użył w 1943r. Herbert Read- „Wychowanie przez sztukę”. Read pisał książkę w czasie wojny i była ona reakcją po tym, co się stało. Uważał, że tylko sztuka może uratować człowieka. Był piewcą sztuki jako czynnika osobotwórczego. Uważał, że trzeba młode pokolenie przygotować do sztuki. Sztuka musi być rozumiana i przeżywana, człowiek musi być pobudzony do własnej twórczości.
Związek sztuki z wychowaniem wyrasta ze słusznych przekonań o potrzebie integracji wszystkich działań mających na celu rozwój dziecka.
Stwarzanie dzieciom sposobności do odpowiednio kierowanego odbioru dzieł sztuki i do własnej twórczości jest jednym z warunków prawidłowego rozwoju osobowości dziecka w dziedzinie doznań artystycznych i w wychowaniu wartościowego, pełnego człowieka. Dzięki naturalnej ciekawości i wrażliwości dzieci potrafią odebrać i przeżyć na swój sposób wartość dzieła artystycznego. We własnej działalności twórczej dziecka najważniejsza jest wypowiedź wyrażająca autentyczne widzenie i przeżywanie.
Wychowanie artystyczne angażuje i integruje różne rodzaje aktywności- plastyczną, muzyczną, ruchową, literacką- stwarzając warunki optymalnego rozwoju. Dziecko jest więc wychowywane przez sztukę zarówno wtedy, gdy czyta, słuch lub ogląda; jak i wtedy, gdy maluje, śpiewa, czy interpretuje słowa i dźwięki w sposób zindywidualizowany i osobisty.
Jednak wychowanek od razu nie jest zdolny do poznania, rozumienia i przeżycia wartości dzieła, dlatego wymaga subtelnego i umiejętnego pokierowania i prowadzenia przez wykwalifikowanych i zdolnych wychowawców. Wychowawcy nie dbający o estetyczne wychowanie dzieci nie mogą oddziaływać wszechstronnie na ich rozwój.

Istota, czynniki i znaczenie wychowania artystycznego dziecka

Powszechne niemal zainteresowanie sprawami dziecka i jego wychowania jest cechą wyróżniającą naszych czasów.
„Na ogół celem wychowania jest pobudzanie w rozwoju tego, co jest indywidualne w człowieku, przy równoczesnym jednak harmonijnym włączaniu jednostki w sposób organiczny w jej środowisko w świat grupy społecznej. Wychowanie estetyczne ma podstawowe znaczenie dla tego integracyjnego procesu.”
Wszechstronne możliwości wychowawcze sztuki akcentował H. Read podkreślając jej znaczenie w harmonijnym rozwoju osobowości i określając zadania wychowania estetycznego: zachowanie naturalnej intensywności wszystkich rodzajów percepcji i wrażeń; wzajemna ich integracja i współdziałanie ze środowiskiem; ekspresja uczucia różnych rodzajów psychicznego doświadczenia, które bez takiego uzewnętrzniania pozostałoby częściowo lub całkowicie nieuświadomione; kształcenie właściwego wyrażania własnych myśli.
Wychowanie przez sztukę jest propozycją uruchamiania aktywnych dyspozycji prawdziwego, autentycznego człowieczeństwa- uczuć, woli twórczej, wyobraźni- w sposób prowadzący do integracji człowieka.
Read postuluje wykorzystanie w wychowaniu swobodnych działań twórczych mających charakter zabawy. Wychowanie przez sztukę powinno towarzyszyć procesowi rozwoju dziecka przez całe życie i powinno obejmować kształceniem wszystkie dzieci, niezależnie od zainteresowań i uzdolnień. To Read postulował likwidację podziału na przedmioty nauczania. Proponował w swoim systemie wychowawczym istotne znaczenie ciągłości metody nauczania- ciągłość procesu wychowawczego. Zachęcał do takiego rodzaju wychowania, określonego jako „wychowanie przez sztukę” , którego celem jest pobudzanie rozwoju procesu rozumienia wewnętrznych wartości.
Według S. Szumana w praktyce wychowania estetycznego znajdują zastosowanie dwie różne metody, właściwe i niezbędne jest stosowanie równoległe obu metod.
Jedna z nich polega na pobudzaniu, pielęgnowaniu i rozwijaniu twórczej aktywności wychowanków. Trzeba więc kształcić i rozwijać ich umiejętności w rysowaniu i malowaniu, w śpiewie i tańcu, graniu na instrumentach, w odgrywaniu roli w teatrze, w pisaniu wierszy itp. Już od dziecka wyrażany stan uczuciowy jest bardziej lub mniej określony (zaspokajanie potrzeby, wyrażanie uczuć, np. przyjemność, strach, gniew). Ekspresja dziecka jest procesem psychicznym, jest także porozumiewaniem się lub przynajmniej próbą porozumiewania się. W ekspresji może dominować także wzajemność, ekspresja domaga się odpowiedzi. Sztuka jest podstawą każdej skutecznej techniki wychowawczej, ponieważ w procesie przystosowania się do życia w społeczeństwie twórcza wyobraźnia odgrywa dużą rolę.
Druga metoda polega na wychowaniu i kształceniu odbiorców sztuki, którzy umieliby w sposób wnikliwy i pogłębiony percypować, rozumieć i przeżywać utwory wielkich artystów. Dzięki tej metodzie dajemy wychowankom możność korzystania z dóbr kultury artystycznej, jak i rozwijamy, wzbogacamy i pogłębiamy ich osobowość. Aby stworzyć w wychowankach głębsze wyobrażenie o sztuce należy ich poddawać stopniowo coraz bardziej wnikliwemu, głębokiemu, adekwatnemu poznawaniu, doznawaniu i przeżywaniu dzieł sztuki. Dzieła sztuki muszą być rzeczowo, subtelnie i umiejętnie przez wychowawców tak zaprezentowane, aby piękno tych utworów w pełni ujawniło się odbiorcom oraz by artystyczna wymowa dzieła została przez nich głęboko zrozumiana i odczuta. Zdaniem S. Szumana jest to istotne i najpoważniejsze zadanie wychowania estetycznego. Aktualny, wrażliwy i wnikliwy odbiór dzieła pozostawia w osobowości odbiorców trwały ślad, a to właśnie jest istotnym dążeniem i wynikiem wszelkich procesów wychowawczych.
S. Szuman zgadza się ze zdaniem S. Morawskiego, że „ wychowawcza funkcja sztuki ( estetyczna, moralna) nie pokrywa się z problemem wychowania przez sztukę. Dlatego, że wychowanie przez sztukę stanowi celowo zorganizowaną czynność pedagogiczną podjętą przez wychowawców, aby uwrażliwić wychowanków na piękno sztuki i pokierować ich czynnościami zmierzającymi do poznania i zrozumienia dzieła sztuki oraz osobistego doznania i doświadczenia wartości tych dzieł. Gdy natomiast rozpatrujemy problem wychowawczej funkcji sztuki, wtedy wychodzimy z założenia, że każde prawdziwe, wartościowe dzieło sztuki jako takie ma wszelkie istotne a niezbędne kwalifikacje, by w odzwierciedleniu percepcyjnym i estetycznym przez wrażliwych i doświadczonych odbiorców mogło w nich oddziaływać zarówno przedstawioną w nich swoją wychowawczą i ideową treścią, jak również estetyczną wartością zespołu i zestroju składników jego artystycznej zawartości i struktury.”
Jednak dla odbiorców jeszcze niewrażliwych na sztukę, którzy nie umieją dzieł sztuki wnikliwie poznać, zrozumieć i doznać ich wartości potrzebne są różne czynności i zabiegi wychowawcze wykwalifikowanych i zdolnych wychowawców.
Zdaniem B. Suchodolskiego w każdym procesie wychowania biorą udział trzej partnerzy: wychowawca, wychowanek oraz „społeczno-kulturowy świat obiektywny”, w którym żyją i działają wychowawca i wychowanek. Ów świat wyznacza im obu określone zadania i dokonuje oceny ich działania.
Najistotniejszym, najbardziej podstawowym czynnikiem wychowania jest świat rzeczywisty. W wychowaniu estetycznym owym obiektywnym światem artystycznej kultury jest przede wszystkim sztuka. Swoistą cechą dzieła sztuki jest artystyczna budowa oraz ich estetyczna wartość. Swym odbiorcom natomiast wyznacza określone zadanie, aby nauczyli się wnikliwie i możliwie wyczerpująco dane dzieło przez jego percepcję poznać oraz w przeżyciu estetycznym jego wartości konkretnie doświadczyć i poznać. Poprzez dzieło sztuki sztuka estetycznie oddziaływuje na ludzi, stanowiąc jeden z podstawowych czynników kształtowania i bogacenia świadomości człowieka w wymiarze estetycznym oraz wywierania wpływu na kształtowanie trwałych cech jego osobowości, także w zakresie jego społecznej, moralnej oraz życiowej postawy i działalności.
„Wychowawca i wychowanek są osobowymi uczestnikami i partnerami procesu wychowania przez sztukę, natomiast dzieła sztuki są właściwie bezosobowymi partnerami owych procesów wychowania. Wychowawca jest osobą, która dzięki swojej wiedzy o sztuce, dzięki doświadczeniu i wyrobionemu smakowi, dzięki rozeznaniu się w sztuce oraz przez rozmiłowanie się w niej- umie zajmująco i rzeczowo, a zarazem wnikliwie i odkrywczo wypowiadać się o dziele sztuki. (...) Jest sprawą bardzo trudną stać się umiejętnym, osiągającym poważne wyniki , takim, który nie tylko zna, rozumie i głęboko ceni sztukę, ale umie na nią i przez nią uwrażliwić i ukształtować estetyczną stronę osobowości wychowanków. Jednak każdy wychowawca może liczyć na to, że jeżeli umiejętnie pobudzi wrażliwość estetyczną i aktywność wychowanków przy odbiorze dzieł sztuki, to dzieła same przemówią do wychowanków, dadzą im się poznać i zjednają ich sobie.”
Wiedza o naturze ucznia jest równie ważna, co system wychowawczy według, którego uczy. Według H. Reada trudniej rozwijać ekspresję, ćwiczyć wyobraźnię, pobudzać aktywność psychiczną, niż nauczać mechanicznie. Nauczyciel uwzględniający w swoim nauczaniu naturę dziecka, wsłuchując się w dziecko i badając je powinien starać się dziecko rozumieć i tą drogą je sobie zdobywać. Nauczyciel posiadający dar rozumienia ucznia wytwarza atmosferę pobudzającą dzieci do spontanicznej, radosnej pracy, która jest głównym sekretem skutecznego nauczania.
Zadaniem wychowanka w odbiorze dzieł sztuki jest percypowanie i poznanie ich budowy, jak również właściwe a adekwatne zareagowanie na ich estetyczną jakość i wartość, a to wymaga żywej i skupionej własnej aktywności.
Jeżeli wypowiedzi wychowawcy nie zostaną przez wychowanków podjęte i sprawdzone własną aktywnością w pojmowaniu i doświadczaniu danego dzieła sztuki, to proces wychowania przez sztukę nie uzyska pozytywnego, konkretnego wyniku. Dlatego wychowawca po przekonaniu się, co z zawartości danego dzieła sztuki nie dociera do świadomości wychowanków powinien pokierować ich recepcją i doznaniami danego dzieła sztuki, aby ono zostało teraz przez nich bardziej wnikliwie poznane, doznane i ocenione.
„Odbiorca ujmuje dzieło sztuki zgodnie ze stanem ukształtowania swoich kompetencji komunikacyjnych w danej dziedzinie, a zarazem współtworzy komunikat estetyczny, dookreślając go i nadając mu indywidualną interpretację. Realna jednostkowa recepcja dzieła sztuki, a więc to jakie człowiek odkrywa w nim znaczenia i jaki sens one dla niego mają, zależy nie tylko od właściwości utworu, ale także od szeregu właściwości odbiorcy, takich jak możliwości i schematy percepcyjne, stan ukształtowania struktur poznawczych osobowości, inteligencja, właściwości emocjonalne, oraz od jego doświadczenia indywidualnego, a zwłaszcza od zasobu doświadczeń w kontaktach ze sztuką, przyswojonych kodów i konwencji kulturowych, gotowości wykrywania kodów nowych.”
S. Szuman we wszelkich oddziaływaniach w zakresie wychowania estetycznego wyodrębnia: udostępnianie i uprzystępnianie sztuki. Szeroko zaś zakrojone udostępnianie i uprzystępnianie prowadzi do upowszechniania.
Przez udostępnianie S. Szuman rozumie czynność uobecniania dzieł sztuki osobie, którą wychowujemy „przez sztukę”. Bezpośrednie obcowanie z dziełem sztuki jest koniecznym warunkiem ich poznawania, doznawania i przeżywania. Kilkurazowy odbiór każdego utworu jest w zasadzie warunkiem nie tylko dokładnego poznania go, ale również wnikliwszego i coraz bardziej głębokiego odczuwania i zdawania sobie sprawy z jego piękna i wartości.
Uprzystępnianie polega na udzielaniu początkującym, jeszcze niedoświadczonym odbiorcom pomocy w odkrywaniu, poznawaniu i odczuwaniu estetycznych cech i wartości utworów artystycznych. Tę funkcję pośrednika między dziełem sztuki a wychowankiem w procesie wychowania spełnia „wychowawca estetyczny”. Uprzystępniamy sztukę wychowankom, ucząc ich tak patrzeć na obrazy, tak słuchać muzyki, tak czytać literaturę, by ujawniła się im ich artystycznie ukształtowana i wyrażona treść. „Dla początkujących dzieło sztuki nie różni się jeszcze niczym od zwykłego obrazka, zwykłego opowiadania, banalnej muzyki itp., czyli od przedmiotów, które nie wywołują swoiście estetycznych reakcji. Swoiste cechy i estetyczne walory dzieł sztuki trzeba dopiero odkryć, a dokonuje się to w miarę, jak widz i słuchacz zaczyna- początkowo naiwnie, a później coraz bardziej świadomie- ulegać ich oddziaływaniu.”
Upowszechnianie sztuki to jej szeroki i wnikliwy odbiór przez społeczeństwo, a więc polega ono na udostępnianiu dzieł szerokim masom ludzi i na szerokim i skutecznym uprzystępnianiu sztuki w najróżniejszych jej gałęziach i przejawach jak największej liczbie ludzi. Upowszechnianie sztuki decyduje w rezultacie o kulturze danego społeczeństwa.
W wychowaniu artystycznym biorą udział wszystkie właściwie dziedziny sztuki: plastyka, muzyka, literatura, teatr, film.
Każde dzieło sztuki posługuje się i wyraża artystycznym językiem oraz ma swoją indywidualną wymowę, dającą się zrozumieć i odczuć. Mimo, że każda ze sztuk mówi własnym językiem, to jednak język wszystkich sztuk ma cechę wspólną. Jest nią jakość mowy artystycznej, która polega na takim ukształtowaniu treści w konkretnym tworzywie danej sztuki, iż wyczerpująco i jednoznacznie wyraża treść utworu w sposób dla odbiorcy zrozumiały i pozwalający mu wyobrazić sobie, skonkretyzować i odczuć to, co dzieło sztuki przedstawia i wyraża. Tego swoistego języka trzeba się jednak uczyć. Nie jest on dla każdego od razu zrozumiały. Należy się go uczyć stopniowo, starannie, wnikliwie tak, jak każdego języka. Jeżeli chodzi o zdobywanie umiejętności „odczytywania” i rozumienia utworów artystycznych- począwszy od „łatwych” do coraz „trudniejszych”- to odczucia ich i rozumienia uczymy się przede wszystkim dzięki oglądaniu, słuchaniu, czytaniu; poznawaniu i przeżywaniu utworów najpierw bardziej przystępnych, a później coraz bardziej trudniejszych i bardziej niezwykłych niż te, które są nam znane.
W najwcześniejszych kontaktach dziecka ze sztuką głównym źródłem jego satysfakcji jest wykrywanie struktur znanych i dekodowanie znaczeń według kodów już przyswojonych, a także sam proces rozpoznawania znaków. Dzieci jednak wcześnie zaczynają manipulować wykrywanymi znaczeniami i eksperymentować z przyswojonymi regułami gry intelektualnej, a odstępstwo od znanych reguł i kodów staje się dla nich tak samo atrakcyjne, jak wykrywanie już znanych. . Ważne jest, aby ten moment w rozwoju kompetencji odbiorcy nie przeminął i nie został zaprzepaszczony. W wychowaniu odbiorcy sztuki chodzi o to, aby owe wcześnie przyswojone kody były dostatecznie liczne, co jest niezbędnym warunkiem kształtowania się plastyczności postaw odbiorcy, a zwłaszcza jego podatności na przyswajanie nowych kodów i konwencji kulturowych oraz aby utrwalić u dziecka umiejętność odnajdywania satysfakcji z wykrywania nowych reguł gry intelektualnej, jakie proponuje dzieło.
Zdaniem H. Reada „Z punktu widzenia aktywności dziecka można powiedzieć, że zabawa jest pierwszym stopniem wychowania. Całe studium początkowe powinno być poświęcone tylko dalszemu rozwojowi zabawy. (...) Metoda zabawy, prawidłowo pojmowana, nie może prowadzić do tego, by nauczanie stawało się niespoiste i bezcelowe. Gdyż oznaczałoby to zabawę przy nauczaniu, lecz nie nauczanie za pomocą zabawy. Zabawa musi mieć charakter spoistej, ukierunkowanej aktywności i na tej drodze przeistoczyć się w sztukę. (...) Zabawa jest czynnością raczej prywatną, zdolną do przekształcania się w działalność artystyczną i w ten sposób dopiero nabierającą znaczenia dla organicznego rozwoju jednostki.” H. Read w zabawie widział formę sztuki.
Integracja wychowania estetycznego dziecka przez różne sztuki powinna być konsekwentnym wiązaniem procesów własnej twórczości ze stopniowym poznawaniem kultury artystycznej.
„Formy aktywności plastycznej spełniają w życiu dziecka co najmniej trzy zasadnicze funkcje: 1) są osobliwym i atrakcyjnym sposobem przyswajania świata, 2) wprowadzają dziecko w kulturę plastyczną, 3) stymulują jego osobowość i formują w nim świat wewnętrzny niepowtarzalny.” Te formy i funkcje są wzajemnie powiązane, uzupełniają się i warunkują. W aktywności plastycznej splata się to, co realne i obiektywne, z tym co subiektywne. Nieustannie „stapia się” to, co wewnętrzne, z tym co zewnętrzne powodując w osobowości zmiany ilościowe i jakościowe. Plastyka dostarcza informacji jednocześnie obrazowych i pojęciowych, dostarcza modeli i wizji. Każdy utwór plastyczny jest próbą ujęcia i strukturalizacji otaczającego świata i jednocześnie postawą wobec świata.. Dziecko stopniowo opanowuje znaki i znaczenia, rozróżnia oznaczane i oznaczające, asymiluje kulturę. Dzięki tym zespołom danych oraz funkcjom dynamizującym działanie, doskonali się organizacja i struktura osobowości dziecka. Takie działanie wymaga twórczego zaangażowania jednostki i określa się to jako postępowanie heurystyczne. Formy aktywności plastycznej- ekspresja, percepcja- skłaniają do myślenia dywergencyjnego i wyzwalają postawę otwartą i twórczą.
Zdaniem T. Marciniaka proces percepcji jest „uwewnętrznianiem” świata, a proces ekspresji jest „uzewnętrznianiem” indywidualnego świata dziecka.
Kontakt dziecka z dziełem sztuki jest działaniem aktywnym polegającym na budowaniu wyobrażeń i myślowych konstrukcji. Dziecko koncentruje się na strukturze dzieła i jego poszczególnych warstwach: środkach wyrazu, przedstawionych przedmiotach, na znakach i znaczeniach. Z wychowawczego punktu widzenia nie jest tak bardzo istotne to, czy dziecko dokładnie rozumie prezentowane obrazy; lecz ważne jest to, że wypowiada ono swoje opinie- ujmując dzieło po swojemu, że przeżywa to, na co zwrócona jest jego uwaga. Takie porozumiewanie się dziecka z dziełem sztuki wzbogaca jego wrażliwość i wyobraźnię, zasób pojęć i słów. Dzieła sztuki, z którymi dziecko ma obcować powinny być różnorodne, o różnych konwencjach i odmienne w swoim charakterze.
Twórcza działalność plastyczna dziecka jest środkiem przybliżania otaczającej rzeczywistości oraz sposobem porozumiewania ze światem. Dziecko uzewnętrznia swoje wewnętrzne życie, ale przede wszystkim poznaje w sposób aktywny świat materialny i stopniowo wkracza w obręb znaków i znaczeń. Dziecko próbuje utrwalić w swoich utworach to, co wie o świecie i jak ten świat traktuje. Z tych wytworów plastycznych możemy zdobywać informacje o jego temperamencie, zdolnościach, nastawieniach. „ Dziecko nie tylko rejestruje świat, ale także świat kreuje i konstruuje, nie tylko opisuje, ale wartościuje i interpretuje, nie tylko wyraża siebie, ale również komunikuje, mając na uwadze porozumienie z innymi. Dziecko potrzebuje innych ludzi, aby mogło kształtować siebie.” Dzięki ekspresji plastycznej następuje szczególne komunikowanie pomiędzy dziećmi. Kiedy dziecko tworzy swój wytwór wśród rówieśników, dopowiada go gestem i mimiką, wyjaśnia słowami, usprawiedliwia i tłumaczy- jakby szczególnie zależało mu na adekwatnym odczytaniu tego, co przedstawia, jaki rodzaj przeżyć temu działaniu towarzyszy. „Ekspresja plastyczna dzieci pełni rolę pomostu pomiędzy dzieckiem a światem, jest przejawem intymnego bytu i psychicznej więzi z ludźmi, z życiem społecznym. Każdy rysunek odsyła nas do dziecka i jego problemów, ale również do świata. Często trudno rozgraniczyć co jest wzięte z życia i świata, a co należy i jest własnością samego dziecka. Subiektywne obiektywizuje się a obiektywne staje się wewnętrzną treścią psychiki dziecka. (...) Ekspresja i percepcja plastyczna nie narzuca przedziałów pomiędzy tym, co emocjonalne i pojęciowe, konkretne i wyimaginowane, zmysłowe i intelektualne, subiektywne i obiektywne, aktualne i oczekiwane, a wręcz te składniki scala i organizuje w integralną strukturę- staje się tym samym ważnym i niezastąpionym środkiem formowania osobowości.”
W dziedzinie muzyki naiwny, muzycznie nie przygotowany słuchacz nie dochodzi do estetycznego przeżycia utworu. Do jego słuchu i świadomości nie dociera to, co formalnie w utworach muzycznych dzieje się. Zadanie przerasta takiego słuchacza. Nauka słuchania muzyki powinna przede wszystkim uczyć zupełnej koncentracji na utworze. Część dźwięków ma charakter wrodzony, a część kształtuje się w ciągu życia jednostki pod wpływem czynników zewnętrznych, społeczno-kulturowych. Niezamierzone uczenie się języka muzycznego odbywa się w środowisku, w którym dziecko przebywa. Jakość, stopień, zakres i osiągnięcie podstawowej muzykalności można wyznaczyć według głównej, zasadniczej struktury utworów, struktury na tyle prostej, że będzie ona już przystępna dla percepcji, reprodukcji i przeżywania na szczeblu elementarnym. Musi przejść ten szczebel, nim się tak rozwinie i pogłębi, że pozwoli ujawnić się muzykalności wyższego stopnia i wyższej jakości. Uzdolnienia przeciętne są najbardziej rozpowszechnione. Rozwijanie i kształcenie tych przeciętnych zdolności powinno być jednym z naczelnych kulturalnych zadań wychowania muzycznego. Nie można jednak stawiać wychowankom przeciętnie uzdolnionym zadań zbyt trudnych, przerastających ich możliwości.
We współczesnej teorii i praktyce wychowania coraz wyraźniejszy staje się pogląd o potrzebie jak najpełniejszego wyzyskiwania literatury jako bogatego i precyzyjnego instrumentu kształtowania osobowości dziecka.
„Udostępniając i uprzystępniając” dzieciom w wieku wczesnoszkolnym dzieła literackie należy zadbać o to, by czynić to bezpośrednio i systematycznie, a także sprawić, by budziły one u dzieci potrzebę obcowania z literaturą oraz rozwijać zdolności właściwego ich przeżywania, spostrzegania i rozumienia.
Utwór literacki dla dziecka powinien realizować proces wiązania swobodnej ekspresji i twórczości ze stopniowym poznawaniem kultury artystycznej. Poznawanie kultury jest wartością i funkcją edukacyjną utworu. Odbiór utworu literackiego w sposób aktywny jest wyrazem ekspresji uwarunkowanej. Literackość tekstów dla dzieci może być słowem, dźwiękiem, obrazem ,gestem. Odbiór aktywny może prowadzić do kreacyjności. Zainspirowana początkowo utworem literackim ekspresja odbiorcy, może się od niego stopniowo oderwać, stać się tekstem autokreacji. Dzieło otwarte, czyli dzieło nie wyłożone do końca jest zorientowane na aktywny odbiór. Istota takiego utworu tkwi w samym dzianiu się, w wykonywaniu, a nie w sytuacji skończonej w dziele zobiektywizowanym.
„ Poezja dla dzieci nie byłaby literaturą piękną, gdyby zabrakło w niej problematyki estetycznej. Dostrzegamy tu wielki humor, komizm, poetyczność, ironię wraz z typowymi chwytami stylistycznymi, w których wartości te są zakorzenione. Obraz dziecka i jego świata, jaki występuje w poezji dla dzieci, jest więc podbudowany określonymi wartościami. (...) W poezji dla dzieci przewijają się trzy funkcje: poetycka, dydaktyczna i rozrywkowa. Obok motywacji poetyckiej równie ważną rolę w poezji dla dzieci pełni motywacja wychowawcza i zabawowa.”
Tradycyjne omawianie utworu- koncepcja dzieląca utwór na treść i formę, którą traktuje się na prawach ozdobnika skazuje uczniów na bezradność wobec współczesnych utworów poetyckich. Tym samym kształci się typ kultury literackiej ucznia oparty na oczekiwaniach zredukowanych do treści. Każde odczytanie dzieła literackiego- zdaniem A. Baluch- wymaga zaprojektowanego, całościowego odbioru, którego reguły wyznaczają przebieg opisu, analizy i interpretacji tekstu. A. Baluch proponuje trzy metody analiz utworów literackich: „pozawerbalną”, „lingwistyczną” i „relacji przestrzennych”. Analiza pozawerbalna przekłada obraz literacki na wypowiedź plastyczną, ruchową czy dźwiękową. Jest poszukiwaniem pozostałych sposobów konkretyzacji utworu. „Udosłownienie” metafory, np. w rysunku, może pomóc w jej rozumieniu. Wzorce zapisów ikonicznych nie wymagają od nauczyciela talentu malarskiego, operują umownym znakiem graficznym, którego wartość polega na objaśnianiu sensu ukrytego w słowie. Metoda lingwistyczna kształci umiejętność dostrzegania gry i napięć międzysłownych, pozwala rozumieć poezję jako zabawę ( grę ) słowami. Praktyka „językozabawowa” dzieci dopuszcza przeróżne powiedzonka, wyliczanki, igraszki słowne, kody i szyfry językowe. Dziecko, przyjmując zabawę słowami w sposób naiwny i spontaniczny nie odczuwa barier poezji o tendencjach lingwistycznych. Język relacji przestrzennych potrafi wnieść bogate treści poznawcze, oparte na wyczuciu wartości przestrzennych, popartym znajomością odpowiednich zwrotów frazeologicznych.. Najistotniejszą cechą wyróżniającą język przestrzenny stanowi pojęcie: góra-dół. Charakterystyki przestrzenne podlegają wartościowaniu: „w górze-niebo, szczęście”, „dół, to świat cierpienia, nieszczęść”.
Analizy-pozawerbalna, lingwistyczna i relacji przestrzennych-są próbą nowego kontaktu ze współczesną poezją.
Literackie przeżycia dzieci w młodszym wieku szkolnym wydają się być spontaniczne o bezrefleksyjnej fascynacji o krótkotrwałym przebiegu.. Charakteryzują się także ekspresyjnym charakterem i natężeniem doznań emocjonalnych. Dzieci często utożsamiają się z bohaterami utworów w czasie zabaw tematycznych i twórczych. „Naczelne zadanie wychowawcy-przewodnika wprowadzającego młodocianych odbiorców w świat literatury polega na tworzeniu warunków do integracji spontanicznych przeżyć dzieci z procesem celowo organizowanego, analityczno-refleksyjnego przeżycia.” Zdaniem E. Starorypińskiej obowiązki nauczyciela w procesie percepcji literackiej dzieci polegają na celowym i trafnym doborze tekstów oraz na umiejętnym i dyskretnym podtrzymywaniu u dzieci intelektualnego i emocjonalnego napięcia. W doborze tekstów nauczyciel powinien kierować się walorami artystycznymi i treściowymi, ładunkiem emocjonalnym i dynamiką moralną. Utwory powinny charakteryzować się przejrzystą konstrukcją i czytelną intencją autora. Natomiast podtrzymywanie u dzieci intelektualnego i emocjonalnego napięcia polega na dyskretnej ingerencji nauczyciela w rozszyfrowywaniu symboliki znaków i znaczeń. Ta dyskretna ingerencja nie może ograniczać samodzielności, swobody i aktywności badawczej uczniów.
Celem „teatru” jest obcowanie z określonego rodzaju odbiorcą. Według R. Miller dialog sceny i widowni ma charakter bezpośredni i niepowtarzalny. Bezpośredniość wymiany reakcji jest niezastąpiona dla wzajemnego porozumienia, tworzy się bowiem niepowtarzalny klimat pomagający aktorom i jednoczący widownię. Oddziaływanie aktorów, żywych ludzi, cechuje się dużą siłą ekspresji i potrafi wywołać reakcje odbiorców.. Publiczność teatralna wzmacnia reakcje emocjonalne jednostek. Włączanie się do reakcji zbiorowości sprawia radość i daje poczucie wspólnoty z innymi. „ Dynamikę emocji dziecięcej publiczności doskonale odczuwają aktorzy i twierdzą, że widz jest współtwórcą spektaklu, że od niego zależy jakość gry aktorskiej. (...) Najsilniej przeżywają emocje dzieci najmłodsze w wieku 9-10 lat, interesują się już bardziej akcją, zwracają uwagę także na grę aktora, scenografię i muzykę. Bogacąc swoje doświadczenie teatralne, coraz lepiej percypują bieg wydarzeń scenicznych,, dokładnie rozróżniają postacie, miejsce i czas świata przedstawionego, złożoność języka teatralnego. Coraz też wyraźniej uświadamiają sobie swoją pozycję widza świadomego, który umie rozróżnić świat fikcyjny od rzeczywistego. Mają już pewną wiedzę o tym, jak teatr pracuje, znają konwencje teatralne i umieją współdziałać z innymi jako cząstka publiczności.” Intensywność dialogu sceny i widowni, dzięki bezpośredniości, jest jednak krótkotrwały i łatwo przechodzi w niepamięć jeżeli nie ma kontynuacji w kolejnych doświadczeniach dziecka. Przeżycia teatralne domagają się ekspresji w zabawie, rysunku, tekście literackim, w rozmowie.
Dziecko przez swą wieloraką aktywność wyraża to, czego doznaje, co przeżywa, co obserwuje, co sobie wyobraża. Można zatem prowadzić z dziećmi również zajęcia teatralne. M. Komorowska i L. Rybotycka proponują gry dramatyczno - muzyczne. Gry, ponieważ spełniają funkcję zabawy według pewnych reguł. Są to gry dramatyczne, ponieważ polegają na odtwarzaniu tego co się dzieje, posiadają pewną akcję. Są muzyczne z racji istotnego miejsca, jakie przyznają w nich elementowi muzyki. W grach dramatycznych nie chodzi o osiągnięcie technicznej doskonałości przez najlepszych, ale celem jest rozwój ekspresyjnych możliwości każdego dziecka w zespole. W proponowanych przez siebie grach dramatycznych autorki uznają „rozwój dziecka przez sztukę dramatyczną, a nie rozwój sztuki dramatycznej dzięki dziecku”. Aktywność ciałem, słowem, dźwiękiem rozwija osobowość dziecka. W grach dramatycznych nie chodzi tyle o efekt pracy, ale o sam a pracę. Ćwiczenia dobierane są do wieku i możliwości uczestników.. Pierwszym etapem są gry polegające na aktywności ruchowej, drugim są gry pantomimiczne, następnie wprowadzony zostaje dźwięk, a później jeszcze słowo. Prowadzący kieruje wysiłkami dzieci, ale nie narzuca im swego widzenia w całym przebiegu gry. Dziecko w czasie takich gier dramatycznych oddaje się im bez reszty, całkowicie i spontanicznie. Tego nie można zobaczyć w trakcie przedstawienia, ponieważ wgląd osób-widzów hamuje i modyfikuje jego reakcje.
Proponowane przez M. Komorowską i L. Rybotycką gry dramatyczne służą właściwej edukacji teatralnej, rozwijają dziecko przez sztukę i służą jego teatralnej inicjacji.
Dialog sceny i widowni jest niepowtarzalny, bezpośredni i krótkotrwały. Natomiast dialog z telewizją jest pośredni, jednostronny, ale za to długotrwały. „ Telewizja ma możliwość takiego powiązania świata fikcyjnego ze światem rzeczywistym, które pogłębia proces recepcji, pomaga w dookreśleniu i konkretyzacji dzieła sztuki, ukierunkowuje aktywność widza. Już pierwsza faza kontaktu w trakcie wyświetlania pierwszego odcinka serialu decyduje o zainteresowaniu i oczekiwaniu na dalsze odcinki.” . Największy wpływ na kształtowanie opinii i postaw mają cykliczne programy telewizyjne, gdyż oddziaływują regularnie, co sprzyja powstawaniu wpływów kumulatywnych i podświadomych. Dzieci traktują oglądanie telewizji jako formę zabawy, rodzice muszą kontrolować dziecko, aby nie stało się ono jedyną formą spędzania wolnego czasu. Programy telewizyjne poprzez stwarzanie dodatkowych okazji do nabywania doświadczeń, zwłaszcza dzięki silnym stanom emocjonalnym towarzyszącym odbiorowi informacji, mogą pozytywnie oddziaływać na dziecko, jeśli proponowane przez nie wzorce będą zgodne z właściwym kierunkiem oddziaływań rodziny, szkoły.
Sztuka pełni ważną rolę w rozwoju osobowości dziecka. Plastyka, teatr, film, literatura, zdaniem T. Marciniaka, dostarczają dziecku modeli i wizji, pokazują prawdę i fikcję, a zarazem wymagają „podejścia heurystycznego i myślenia dywergencyjnego”, co jest niezbitym walorem sztuki.
H. Read twierdzi, że sztuka powinna stać się zasadniczą podstawą wychowania, gdyż tylko ona może sprawić, że w świadomości dziecka wyobrażenie i pojęcie, wrażenie i myśl wzajemnie sobie odpowiadają i łączą się. Sztuka może też wyrobić w dziecku instynktowne rozumienie praw rządzących światem, a dzięki temu wytworzyć nawyki i sposoby zachowywania się zgodnie z naturą.
W wieku wczesnoszkolnym kształtują się zręby osobowości dziecka. Jakość oddziaływań wychowawczych może zadecydować o dalszej drodze życiowej dziecka, o jego postawach wobec świata i wobec samego siebie, ponieważ jego psychikę w tym wieku charakteryzuje chłonność intelektualna, emocjonalna, wrażliwość i ufność wobec otoczenia.
Wychowanie artystyczne dzieci w wieku wczesnoszkolnym realizować powinno najpełniej postulat głoszony przez S. Szumana o potrzebie udostępniania i uprzystępniania dziecku sztuki w celu kształtowania za jej pośrednictwem wyobraźni, wrażliwości o raz twórczej i otwartej postawy.
Według M. Tyszkowej sztuka dla dzieci jest wartością autonomiczną i ważnym obszarem kulturowych doświadczeń dziecięcego odbiorcy, może więc spełniać przede wszystkim rolę czynnika animującego aktywność poznawczą, uczuciową i wyobraźnię dziecka.
Wychowanie artystyczne odgrywa ogromną rolę w rozwoju dziecka, powinno więc być źródłem radości i dużego zaangażowania dziecka.



Literatura


Read H., Wychowanie przez sztukę, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976,
Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii
Nauk.

Szuman S., O sztuce i wychowaniu estetycznym, Warszawa 1975, WSiP.

red. M. Tyszkowa, Sztuka dla dzieci szkolnych. Teoria-Recepcja-Oddziaływnie,
Warszawa-Poznań 1979, PWN.

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie