www.szkolnictwo.pl

Dorośli dostarczają dziecku wzorców, jak mówić w określonym języku i w ogóle, jak zachowywać się językowo w tej społeczności, do której się należy. Mowa dziecka rozwija się dzięki dialogowi, czyli inaczej rozmowie pomiędzy matką (nieco później także pomiędzy innymi dorosłymi z najbliższego otoczenia dziecka), a dzieckiem. Mówienie do dziecka, komentowanie czynności, jakie wykonuje się wokół dziecka, opowiadanie bajek, śpiewanie, a w końcu rozmowa z dzieckiem – polega najpierw na słownym reagowaniu na spojrzenie dziecka i jego reakcje głosowe, a potem na rzeczywistym dialogowaniu z dzieckiem – to są najlepsze stymulatory mowy. Dzięki nim dziecko czuje się bezpieczne i odczuwa potrzebę komunikowania się z dorosłymi. Jednocześnie w ten sposób dostarczamy dziecku odpowiedniego materiału językowego, który stopniowo, sukcesywnie – jak tylko zaistnieją odpowiednie warunki – dziecko zapamiętuje i przetwarza, opanowuje. Stymulacja werbalna jest dla opanowania przez dziecko języka i komunikacji językowej najważniejsza. Dzięki niej dziecko jest w stanie poznać i przyswoić skomplikowany system językowy, a także właściwe dla społeczności językowej jej zwyczaje, sposoby komunikowania się językowego. Dzięki rozmowom, opowiadaniom i wierszykom, pieśnią (piosenkom), jakie dziecko słyszy od dorosłych, poznaje ono otaczający świat i zaczyna go rozumieć. Ważne w tym wypadku jest to, że dziecko jest nie tylko odbiorcą komunikatów – ale, że jest także nadawcą, że może wchodzić w interakcję z osobą dorosłą, która reaguje na zachowanie dziecka, nie tylko mówi ale uśmiecha się, przytula, kiedy trzeba słucha, kiedy dziecko mówi, uspokaja, kiedy dziecko się czegoś przestraszy, pomaga, kiedy trzeba w czymś pomóc, wyjaśnia, kiedy coś jest trudne do zrozumienia, itp. Ten rodzaj stymulacji jest najważniejszy. To właśnie jej brak lub ograniczenie powoduje zjawisko deficytów mownych, takich m.in. jak ogólnie słaba mowność. Dziecko dzięki bezpośrednim kontaktom z dorosłymi, dzięki rozmowie z nimi – dowiaduje się stopniowo i sukcesywnie o różnych możliwościach językowego wyrażania tego, co chce powiedzieć i to nie poprzez żmudne i nie zawsze interesujące ćwiczenia językowe, jakie są prowadzone w przedszkolu, ale w sposób naturalny, niemal niezauważalny.
Od rodziców zależy, czego nauczą swoje dziecko. To rodzice są pierwszymi nauczycielami mowy. Droga życiowa człowieka zaczyna się od poczęcia. Każde nowe życie jest wyposażone w niepowtarzalne bogactwo, jakim jest dziedziczenie cech. Każde dziecko, obok dziedziczenia biologicznego, dysponuje dziedziczeniem społecznym. Dzięki nim wchodzi w posiadanie określonych wartości. Ze środowiska rodzinnego wynosi sprawność porozumiewania się z otoczeniem. Dziecko codziennie uczy się nowych słów.
Nie zawsze są to słowa potrzebne w rozwoju mowy. Słowa wulgarne, wyrażenia dosadne są pamiętane najdłużej. Nie należy więc dostarczać dziecku złych wzorców. Wysiłek pokoleń związany z wykształceniem mowy, pisma, wiedzy o świecie i wartościach moralnych jest przekazywany dziecku od chwili jego narodzenia się. Można więc twierdzić, że przyszłość każdego człowieka zaczyna się w rodzinie. W rodzinie dziecko kształtuje kontakt słowny z otoczeniem. Ten kontakt z najbliższym otoczeniem spełnia ważną rolę w późniejszym życiu każdego człowieka. Rzutuje na jego osobowość, kulturę, na posługiwanie się językiem ojczystym, określa stosunek do innych ludzi. To w rodzinie za pomocą mowy – krzyku, potem pierwszych słów, zdań, następnie całych wypowiedzi dziecko porozumiewa się z otoczeniem. Dobrze jest, kiedy rodzice właściwie reagują na krzyk dziecka, na pierwsze słowa, kiedy potrafią kierować jego rozwojem. Im więcej „osłucha się” w pierwszym roku życia, tym szybciej i mądrzej będzie posługiwało się mową. Dziecko początkowo osłuchuje się, potem przez naśladowanie przyswaja mowę otoczenia i posługuje się nią. Decydując się na dziecko koniecznie zadbać o to, aby miało ono od najwcześniejszych chwil swojego życia właściwą opiekę w zakresie rozwoju mowy.
Pamiętamy, że dziecko przychodzi na świat wyposażone w mózg, który jest jak biała karta, na której dorośli zapisują treści potrzebne do funkcjonowania społecznego. Słowa wypowiadane przez matkę i ojca do nowonarodzonego w czasie codziennych czynności są kodowane w mózgu dziecka. Ten kontakt z najbliższym otoczeniem jest bardzo ważny w późniejszym życiu dziecka oraz w rozwoju jego mowy. W pierwszym roku życia dziecko osłuchuje się z mową otoczenia, wchodząc zaś w drugi rok życia zaczyna samo – początkowo przez naśladowanie – posługiwać się mową. Używając języka cybernetycznego, można by powiedzieć, że w pierwszym roku życia następuje kodowanie mowy, zaś pod koniec pierwszego roku życia następuje odkodowanie. Aby to odkodowanie było bogate, w pierwszym roku życia należy dużo mówić do dziecka „zakładając”, że ono rozumie, co do niego mówimy, tylko nie jest jeszcze w stanie tego powtórzyć. Im więcej i częściej osłuchuje się dziecko z serdecznymi słowami, tym lepiej się rozwija. To w mocy rodziców, w ich poświęceniu się dziecku tkwi potencjał możliwości oddziaływań na dziecko. To oni swoją miłością i rodzicielskim ciepłem mogą zmienić to co negatywne, na to co dobre. Im wcześniej zaczną to czynić, tym szybciej osiągną zadowalające wyniki. Efektywność ich działania jest zdeterminowana dobrą wolą (trzeba chcieć) i odpowiednią wiedzą o dziecku, o prawach jego rozwoju psychofizycznego. Istotna jest rola rodziców w kształtowaniu pozytywnych cech dziecka. Istotna jest też sama obecność rodziców, bardzo ważną rolę odgrywa ich miłość do dziecka. Trzeba dostarczyć dziecku właściwych wzorców wymowy. To od rodziców uczy się jak wymawiać słowa i korzystać z aparatu mowy. To rodzice są pierwszymi nauczycielami mowy. Dzieci w domu rodzinnym łatwiej i częściej angażują się w autentyczny dialog, ujawniają większe umiejętności językowe niż w przedszkolu. Dzieje się tak dlatego, ponieważ komunikowanie się z dziećmi nauczyciela i innych dorosłych pracujących w przedszkolu jest nasycone „pierwiastkiem pedagogicznym”. Dorosły w przedszkolu próbuje włożyć dziecku wiedzę do głowy, a potem ją wydobyć za pomocą pytań o fakty, które przeważnie blokują autentyczność i spontaniczność wypowiedzi.
Kształtowanie mowy i myślenia dziecka odbywa się w przedszkolu w ciągu całego pobytu, tzn. podczas wszystkich zajęć, zabaw, wykonywania czynności porządkowych. Kształcenie integruje różne czynności wychowawcze, różne metody stosowane, zarówno w wychowaniu umysłowym, społecznym jak i estetycznym i fizycznym. Tylko takie wszechstronne pojmowanie roli mowy i metod jej rozwijania może dać pozytywne wyniki w pracy przedszkola.
Postawa nauczyciela w przedszkolu jest jednym z najważniejszych czynników, wywierających wpływ na rozwój psychiczny dziecka, tym samym na rozwój mowy. Nauczyciel jest wzorem do naśladowania, stymuluje przeżycia dziecka gdy np. opowiada lub recytuje utwory literackie, organizuje warunki ciekawej zabawy, pracy, gospodaruje zabawkami, dostarcza wiadomości o otaczającym świecie, a nade wszystko stwarza dobrą atmosferę dla życzliwego współżycia dzieci i kształtowania ich zaufania do otoczenia.
Jakość żywego słowa nauczyciela nabiera szczególnego znaczenia, jest ono sposobem wywołania przeżyć emocjonalnych, kształcenia czynności umysłowych dziecka, a nawet zdobywania wiedzy i umiejętności werbalnych. Konkretno – wyobrażeniowe myślenie dziecka operuje obrazem, toteż obraz ten trzeba wywołać – w tym wypadku – żywym słowem, a przede wszystkim formą dźwiękową, która jest pierwszym sygnałem wypowiedzi, docierającym do odbiorcy.
W formie dźwiękowej wyrazu zasadniczą rolę odgrywają następujące elementy techniki żywego słowa: artykulacja, akcent, pauza, ton i siła głosu oraz tempo wypowiedzi. Forma dźwiękowa – to zespół bodźców, których oddziaływanie wywołuje czynności umysłowe: spostrzeganie dźwięków, porównywanie ich ze znanymi sobie, wiązanie w słowa. Z tych względów forma dźwiękowa może być czynnikiem upoglądowienia przekazywanych treści, ale czynnikiem, w którym zasadniczą rolę odgrywają wrażenia słuchowe. Żywe słowo nauczyciela to jeden ze sposobów wychowawczych i dydaktycznych w kształceniu mowy i myślenia dziecka. Oddziaływanie żywego słowa dotyczy zarówno przeżyć emocjonalnych, jak i rozwoju czynności umysłowych. Aby żywe słowo nauczyciela spełniało swoją rolę, aby istotnie było jednym ze sposobów kształcenia mowy i myślenia dziecka, musi być wyraziste (nie tylko wyraźne), tzn. musi odpowiadać treści wypowiedzi oraz wyrażać stosunek mówiącego do tej treści. W pracy z dziećmi przedszkolnymi żywe słowo nauczyciela nabiera tym większej wagi, że nie umieją one jeszcze samodzielnie – przez czytanie książek zdobywać wiadomości, informacji. Należy zatem wiedzieć, że rozwijanie języka dziecka w sposób wszechstronny i prawidłowy – to jedno z ważniejszych zadań nauczyciela przedszkola. Bogate słownictwo, poprawność dźwiękowa i gramatyczna, swoboda wypowiadania swoich myśli, to sprawności i umiejętności niezwykle ważne dla przedszkolaka, ucznia, a następnie człowieka dorosłego. W warunkach wychowania przedszkolnego dziecko ma wiele możliwości kształcenia języka. Sprzyja temu – poprawna mowa nauczyciela, słuchanie utworów literatury dziecięcej, obserwacja przyrody oraz różnego rodzaju zabawy. Przydatne są do tego zabawy dydaktyczne. Dziecko bowiem pragnie się bawić; a o tym, że bawiąc się uczy się mowy i myślenia, wie z pewnością każdy nauczyciel.


LITERATURA
Balejko A.,- ,,Ucz się ojczystej mowy” , Białystok 1994
Gałkowska T. , Jastrzębowska G. - ,,Logopedia- pytania i odpowiedzi” , Opole 1999
Kwiatkowska M., Topińska Z., - ,,Pedagogika przedszkolna”, W-wa 1978
Mystkowska H. - ,, Rozwijamy mowę i myślenie dziecka w wieku przedszkolnym”, w-wa 1991
Porayski- Pomsta J. - ,,Nasze dziecko mówi”- Wychowanie w przedszkolu 2002
Smoczyński P.- ,,Przyswajanie przez dziecko podstaw systemu językowego’’, Łódź 1955


Opracowała:
mgr Renata Maryniak- Juchacz
Przedszkole Miejskie w Kostrzynie Wlkp.