Referat dotyczy dzieci z ADHD. Przedstawiłam w nim ogólną analizę problemu i sposoby pracy na lekcji z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo.
Iwona Janiszewska
Szkoła Podstawowa nr 1
w Ciechocinku
Dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej.
Nadpobudliwość psychoruchowa rozumiana medycznie oznacza schorzenie, mające charakterystyczne objawy i wymagające odpowiedniego leczenia.
Są trzy grupy objawów charakterystycznych dla nadpobudliwości.
1. Nasilone zaburzenie uwagi, czyli niemożność jej skoncentrowania.
Dzieci z ADHD mają problem z:
- zastosowaniem się do kolejnych instrukcji,
- skupieniem się na jednej czynności,
- Wykonywaniem zadań do końca,
- Odrabianiem lekcji, czytaniem zadanego tekstu / nadmierne roztargnienie w czasie nauki/,
- Zapamiętaniem tego, co było zadane, z zapisaniem wszystkiego, co było na lekcjach.
Są jednak w stanie skupić się na tym, co je interesuje. Zwykle jest to komputer lub telewizja.
Dzieci te nie maja jednak zdolności ukierunkowania uwagi, a więc skoncentrowania się siłą woli na czymś mniej interesującym.
Inny problem z uwagą polega na tym, że dzieci nadpobudliwe nie potrafią z dochodzących do nich bodźców wybrać najważniejszego. Ponieważ nie potrafią skupić swojej uwagi na jednym źródle bodźców – nauczyciel lub rodzic – angażują się w bezproduktywne czynności – bębnią palcami w ławkę, bawią się przyborami szkolnymi, wyglądają przez okno. Podobnie jest gdy musza utrzymać uwagę na dwóch czynnościach jednocześnie – np. słuchanie nauczyciela i notowanie.
Dlatego, aby dotrzeć do dziecka nadpobudliwego konieczne jest:
- ograniczenie ilości dochodzących do niego bodźców,
- dostosowanie tempa pracy do możliwości dziecka,
- zastosowanie metod, które skupią jego uwagę na tym, co uważamy w danej chwili za najważniejsze.
2. Nadmierna impulsywność:
Dzieci nadpobudliwe najczęściej wiedzą, co powinny zrobić, ale zazwyczaj tego nie robią. Znają reguły, ale mają kłopoty z ich zastosowaniem. Nie zastanawiają się nad konsekwencjami swojego postępowania i dotyczy to prawie wszystkiego, co robi dziecko nadpobudliwe. Zapytane, czy należy głośno rozmawiać w klasie , odpowie, że nie, ale już po chwili , kiedy ma coś do powiedzenia, mówi głośno.
Dzieci z ADHD mają kłopoty z przestrzeganiem reguł. Trzeba je nieustannie przypominać. Błędem jest myślenie „ ono przecież powinno wiedzieć”. Dziecko zapytane, jak należy postąpić w danej sytuacji odpowie prawidłowo, ale nie jest w stanie uruchomić tej wiedzy w momencie działania.
Ma ono również kłopoty z zaplanowaniem własnej pracy. Stąd też znany rodzicom problem wielogodzinnego zasiadania do lekcji.
Dzieci te nie potrafią czekać na nagrodę. Chcą, aby ich praca została oceniona i pochwalona natychmiast. Skutkiem tych problemów jest fakt, że często nie dokańczają swojej pracy lub wykonują ją niezbyt dokładnie. Wtedy zamiast nagrody następuje kara / dostają wzmocnienie negatywne/ . Z czasem zamiast dążyć do uzyskania pochwały rodzica lub nauczyciela, uczą się unikać kar.
3. Nadmierna ruchliwość:
Dziecko z ADHD cechuje też nadmierna aktywność ruchowa w porównaniu z innymi dziećmi w jego wieku.
Trzeba próbować tak pokierować nadmiarem energii dziecka, aby jak najmniej przeszkadzało otoczeniu, np. nakłonić do uprawiania sportu.
Naukowcy wyodrębnili trzy podtypy ADHD:
1. Podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi – Dziecko nie może skupić się na tym, co mówi nauczyciel, zapomina, o czym przed chwilą rozmawiało, w czasie odrabiania lekcji interesuje się wszystkim, tylko nie pracą.
Takie dzieci są często odbierane przez nauczycieli i rodziców jako mało zdolne. Często kończą karierę szkolną wcześnie, mają gorsze wykształcenie.
2. Podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej – dziecko ciągle jest w ruchu, biega, skacze, jest niezmordowane.
W szkole nie ma kłopotów z przyswojeniem materiału, ale szybko się nudzi, wstaje z ławki, wyrywa się do odpowiedzi.
3.Podtyp mieszany - u dziecka występują zarówno nasilone objawy niepokoju ruchowego, słaba kontrola impulsów oraz zaburzenia koncentracji.
Dzieciom z ADHD najtrudniej jest radzić sobie z codziennością, a drobne niepowodzenia często wzbudzają poważne wybuchy złości. W konsekwencji ich stosunki z rówieśnikami nie układają się dobrze. Nie potrafią podporządkować się grupie, bywają agresywne w stosunku do innych dzieci. Łatwo je zezłościć lub sprowokować. Środowisko rodzinne ma znaczący wpływ na to, w jaki sposób dziecko radzi sobie z ADHD. Zespół ten występuje często w rodzinie, skłonność do jego wystąpienia jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. I jeśli w domu dziecko ma za przykład impulsywnych , źle zorganizowanych i często nieuważnych rodziców, niewłaściwe zachowanie uważa za coś normalnego i prawidłowego.
Co widać w szkole?
W szkole objawy nadpobudliwości ujawniają się zwykle w pierwszych tygodniach nauki, gdy dziecko oswoi się z nowa sytuacją. Nie może usiedzieć w miejscu, wierci się, chodzi po klasie.
Nie kończy najprostszych zadań. Kiedy jest o cos pytane, zgaduje lub mówi nie wiem”. Zaczepia inne dzieci , przeszkadza im w nauce. Kiedy nauczyciel nie zwraca na nie uwagi, zaczyna błaznować. Skarcone, wybucha płaczem lub dostaje ataku wściekłości. Po kilku minutach robi to samo, za co zostało ukarane. Jeżeli zostanie za coś pochwalone, natychmiast robi to samo jeszcze raz i głośno domaga się pochwały. Trzeba mu wszystko powtarzać – nie słucha tylko patrzy w okno lub dłubie cyrklem w ławce.
Nie odrabia zadań domowych, zapomina zeszytów, przyborów.
Dzieci nie chcą się z nim bawić, bo przerywa zabawy innych, nie chce czekać na swoją kolej . Ponieważ dzieci często się z niego śmieją, aby zwrócić ich uwagę , zostaje klasowym błaznem.
Po jakimś czasie zniechęca się do szkoły, ucieka z lekcji lub płacze, przed wyjściem z domu.
Najlepszymi sojusznikami nauczyciela mogą być rodzice, ale będzie tak tylko wtedy, kiedy zamiast oskarżać ich o to, że nie potrafią wychować dziecka, uzna się ,że zarówno oni, jak i szkoła maja podobne problemy i razem mogą spróbować je rozwiązać.
Nauczyciel często uważa, że dziecko biega po klasie, bo rodzice nie potrafią go wychować, ale rodzice maja też prawo sądzić, że ich dziecko nigdy nie wie, jak rozwiązać zadanie domowe i czego ma się nauczyć, bo ma złego nauczyciela.
Dobrym pomysłem jest umawianie się z rodzicami na cotygodniowy telefoniczny kontakt. Można wprowadzić zeszyt , do którego nauczyciel będzie wpisywał uwagi i informacje o tym, co jest zadane i co przynieść do szkoły.
Dzieci z ADHD sprawiają w szkole dużo kłopotów. Nauczyciel mający w klasie 30 uczniów może każdemu z nich poświęcić tylko 3% swojej uwagi. Dzieci nadpobudliwe potrzebują 10 – 15% zainteresowania nauczyciela, aby z lekcji wynieść jakieś korzyści. Dla każdego dziecka zajęcie się nim przez nauczyciela jest wyróżnieniem. Zwykle uwaga nauczyciela koncentruje się na dzieciach, które sprawiają problemy. Stąd prosta droga do wzmacniania zachowań, których nauczyciel nie chce wzmocnić. Praca z takim dzieckiem wymaga od nauczyciela zauważania tych rzadkich chwil, kiedy dziecko spokojnie pracuje i zachęcania go do dalszego wysiłku.
Jeżeli nauczycielowi wydaje się, że nie ma za co pochwalić dziecka, warto zastanowić się, czy nie przykłada do wszystkich swoich uczniów jednakowej miary, która jednak może nie pasować do dziecka nadpobudliwego.
Ze względu na zaburzenia uwagi nadpobudliwy uczeń ma kłopoty ze zrozumieniem złożonych poleceń, gdyż części ich nie słysz, a o części zapomina. Polecenia dla niego powinny być stopniowane „ zrób to „ a dopiero, gdy to wykona podać trzeba następne polecenie.
Początek każdej działalności na lekcji powinien być jasno i wyraźnie zaznaczony np. „ Uwaga, zaczynamy pisać”.
Dziecko z zaburzeniami uwagi może pracować krótko. Warto zaobserwować, jak długo samo się skupia i w jego naturalnym rytmie pozwolić mu na oderwanie się od pracy, pytając go o coś lub wydając dodatkowe polecenie.
Pochodną zaburzeń uwagi jest zapominanie. Można pomóc dziecku pytając go przed wyjściem z klasy, co ma zrobić w domu i jakie pomoce przynieść do szkoły.
Dziecko z ADHD musi wyraźnie wiedzieć, jakie zachowania są niedopuszczalne i jakie za to grożą konsekwencje. Dobrze robią wywieszone na ścianie regulaminy.
- Uczeń z ADHD powinien zawsze siedzieć w pierwszej ławce, jak najbliżej nauczyciela, albo sam, albo z najspokojniejszym dzieckiem w klasie.
- Dziecko takie musi ruszać się więcej niż inne, można to wykorzystać i poprosić, aby rozdało zeszyty, przyniosło kredę, starło tablicę.
- Nauczanie dziecka z ADHD jest trudne i wymaga stosowania specjalnych metod, najważniejsze z nich to: wyróżnianie najważniejszych zagadnień i informacji na kolorowo, podkreślanie ich na tablicy, zaznaczanie podczas wypowiedzi sygnałem np. „uwaga , to ważne”
Dzieci z ADHD mają często zaburzenia zachowania. Są to powtarzające się, występujące dłużej zachowania antysocjalne, agresywne lub buntownicze.
W łagodnej formie są to wybuchy złości, ciągłe kłócenie się, nieprzestrzeganie reguł społecznych, stałe obwinianie innych, złośliwe i mściwe zachowania. W pełnym obrazie kradzieże, kłamstwa, ucieczki, niszczenie cudzej własności, okrucieństwo.
Nasilanie się zaburzeń zachowania może przebiegać na dwa sposoby. Po pierwsze dziecko odrzucane przez rówieśników staje się samotnikiem, chodzi na wagary, kłamie, łatwo wszczyna bójki. Rokowania co do możliwości poprawy są dobre. Z gorszym wariantem mamy do czynienia, gdy dziecko odrzucone przez rówieśników szuka kontaktu z innymi np.. w gangach młodzieżowych. Trudno jest go stamtąd „wyciągnąć”, ponieważ znalazł wsparcie w grupie rówieśników. Być może po raz pierwszy w życiu został zaakceptowany.
Dzieci z ADHD mają też często problemy z językiem, dysleksją, dysortografią, dyskalkulią. Zaburzenia językowe przejawiają się głównie w tym, że:
- nie trzymają się schematu wypowiedzi, nie przestrzegają reguł stylistycznych i gramatycznych,
- przeskakują zmyśli na myśl , zapominają dokończyć myśl,
- mają trudności w posługiwaniu się przyimkami oraz słowami oznaczającymi następstwo w czasie,
- mówią dużo i szybko.
Dysleksja i dysortografia występujące u dziecka z ADHD jest dla niego znacznie większym obciążeniem niż dla innych dzieci. Trudności w nauce powodują pogorszenie zdolności koncentracji uwagi, a kiedy dziecko nie potrafi się skupić , popełnia coraz więcej błędów.
Praca z dzieckiem z ADHD wymaga ustalenia norm i zasad i konsekwencji w ich wymaganiu. Bardzo ważne są pochwały i nagrody. Pochwały to jeden z najskuteczniejszych środków wychowawczych. Nadpobudliwe dziecko pochwalone przez nauczyciela, kiedy siedzi spokojnie, znacznie chętniej wytrzyma jeszcze parę minut. Ale pochwała działa tylko wtedy, kiedy jest jednoznaczna i natychmiastowa.
W polskich warunkach lekarzem leczącym ADHD jest psychiatra dziecięcy. Leki mogą wpłynąć na agresję u dzieci, gdy jest ona wynikiem impulsu, to znaczy niekontrolowaną odpowiedzią na zaczepki lub formą zwracania na siebie uwagi kolegów. Leczenie może spowodować, że:
- dziecku będzie łatwiej skupić się podczas pracy i nauki,
- zacznie słyszeć , co się do niego mówi,
- łatwiej będzie mu zapanować nad swoją potrzebą ruchu i mówienia,
- łatwiej mu będzie przez chwilę pomyśleć, zanim cos zrobi.
Z ADHD w pewnym stopniu się wyrasta. Pierwsza ustępuje nadruchliwość, potem zmniejsza się impulsywność, najdłużej utrzymują się zaburzenia uwagi, właściwie do końca życia.
Przede wszystkim należy więc zapobiegać komplikacjom, sprawić, by dziecko skończyło szkołę bez przekonania, że jest bezwartościowe.
Bibliografia:
1. T. Wolańczyk, A. Kołakowska, M. Skotnicka: „ Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci”.Lublin 1999r.
2. H. Nortowska: „ Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo” Warszawa 1972r.
3. „ Pociągi nie będą czekać” – rozmowa z dr hab. n. med. Tomaszem Wolańczykiem z Kliniki Psychiatrii Wieku Rozwojowego AM w Warszawie /w/ Nowa Szkoła XII 2003r.
4. E. Jaskulska „ Nadpobudliwość psychoruchowa” /w/ Nowa Szkoła XII2003r.
|
