O dobrym przystosowaniu się jednostki do otoczenia i jej normalnym funkcjonowaniu w środowisku społecznym decydują pewne elementy struktury osobowości.
Do najważniejszych składników strukturalnych osobowości można zaliczyć:
Samoocenę, akceptacje siebie, poczucie własnej wartości, lęk i agresję oraz poczucie bezpieczeństwa.
Wszystkie powyższe elementy są ważne, ale wydaje się, że najważniejszym jest psychiczna potrzeba bezpieczeństwa, która odgrywa rolę specjalną. Bowiem gdy zabraknie poczucia bezpieczeństwa, pojawia się lęk i strach oraz uczucie zagrożenia, które może zdezorganizować i sparaliżować w większym lub mniejszym stopniu funkcjonowanie człowieka.
Arno Schulze uważa, że jąkanie jest nie tylko zaburzeniem mowy, ale i osobowości, bo oprócz symptomów językowych wśród jąkających się można zaobserwować także wiele odstępstw od normalnego zachowania np. mała koncentracja uwagi, nieśmiałość, brak pewności siebie oraz brak wytrwałości w podejmowanych działaniach. Wśród jąkających się można spotkać takie osoby, które przekonane są o swojej odmienności właśnie ze względu na jąkanie. Osoby jąkające się obserwując siebie i swoje problemy z mówieniem żyją w ciągłym strachu, że jakieś trudne dla nich słowo ,,wejdzie” im w drogę. Taki stan, pełen napięcia, niepewności i lęku, okazuje się z czasem bardzo niekorzystny i odciska negatywne piętno na psychice i całej osobowości jąkającego się (H. Lewandowska, J. Wójtowicz 1985, s. 2-5).
Coraz częściej pojawia się niechęć do mówienia i wstyd. Nierzadko towarzyszy im przekonanie o kalectwie lub przynajmniej poczucie mniejszej wartości. Takie przekonanie warunkuje zachowanie jąkającego się i może prowadzić do zmiany trybu życia i minimalizowania celów życiowych (J. Szumska 1982, s. 71).
Dla większości jąkających się wada ta jest źródłem stałych i przykrych przeżyć. Niemożność swobodnego dzielenia się z otoczeniem swoimi myślami oraz świadomość tego, jak przykre wrażenie wywiera mowa przygnębia jąkającego się tak mocno, że w krańcowych sytuacjach popada on w rozpacz. (L. Styczek 1980, s. 317-318)
W wielu wypadkach jąkanie odgrywa istotną rolę w obrazie samego siebie, gdyż przyczynia się do zwiększenia świadomej kontroli procesu mówienia, co jeszcze bardziej pogarsza jego płynność. Z tego też powodu wielu jąkających się rezygnuje ze swoich zamierzeń i ambicji, a także z życia towarzyskiego i społecznego.
Samoocena dziecka jąkającego się.
Badania samooceny jąkających się dzieci w wieku 13-15 lat przeprowadziła H. Lewandowska. Uzyskane wyniki wskazują na niższą samoocenę oraz na gorszy obraz siebie tej grupy dzieci w porównaniu z grupą dzieci mówiących płynnie. Jąkające się dzieci ujawniły, że wstydzą się swojej wady i że z tego powodu są nieszczęśliwe, gdyż jąkanie jest dla nich poważnym problemem życiowym(H. Lewandowska 1987, s. 80-84).
Podobne wyniki badań uzyskał J. Bielecki. Badania wykazały większe nasilenie potrzeby degradacji, wyrażającej się w takich zachowaniach, jak bierne akceptowanie krytyk i kar, godzenie się z losem, przyjmowanie na siebie win oraz przyznawanie się do błędów. To zaś powoduje utratę wiary w siebie, zniechęcenie, nieśmiałość, zaniechanie inicjatywy, brak odwagi w szkole.
Konsekwencją takiej sytuacji i postawy jest niższe poczucie własnej wartości, zamykanie się w sobie, skupianie się na swych dolegliwościach i usprawiedliwianie tym wszystkich niepowodzeń szkolnych i życiowych. Jąkający się w każdej sytuacji czują się niepewni, a ich plany życiowe częściej uwzględniają defekt mowy niż faktyczne możliwości. Osoby jąkające się wykazują także mniejszy pęd do działania, mniejsze napięcie potrzeb psychicznych, które są tłumione i wypierane oraz większe trudności przystosowawcze do życia w grupie społecznej. Trudności te wyrażają się między innymi osłabiona zdolnością komunikowania się, nerwowością, brakiem wiary we własne siły, a także częstym wpadaniem w przygnębienie oraz szukaniem samotności i przeżywaniem w skrytości swoich problemów. Jąkanie staje się środkiem służącym do unikania kontaktów społecznych, co pośrednio wpływa również na utrwalenie kompleksu niższości(J. Bielecki 1990, s. 54-60, A. Wyszyńska 1987, s. 140).
Lęk i agresja u jąkających się dzieci.
Pojawienie się lęku w życiu człowieka jest znakiem przeżywania jakichś problemów istniejących bądź w świadomości, bądź w nieświadomości. Im większe nasilenie lęku, tym gorsze funkcjonowanie osobowości. Prawdą jest, że niewielki lęk może odgrywać rolę pozytywną , szczególnie wówczas, gdy nie tylko nie paraliżuje funkcjonowania człowieka, ale jest przyczyną większej mobilizacji do działania. Dzieje się tak wtedy, gdy występuje on w granicach normy. Lęk może jednak spełniać również rolę destrukcyjną. Dzieje się tak wówczas, gdy występuje on w stanie podwyższonego napięcia wtedy jest on przyczyną nieskoordynowanych działań, paraliżujących tak proces myślenia, mówienia, jak i samo działanie. Im większe jest jego nasilenie i dłużej trwa, tym poważniejsze może wywołać skutki psychologiczne w osobowości człowieka. Jeżeli taka jest natura lęku, to jego działanie wywierać może niekorzystne skutki w życiu, to znaczy w funkcjonowaniu człowieka. Tym bardziej negatywne piętno odciska lęk na osobowości i psychice jąkających się. Dlatego lęk, który często występuje z różnoraką agresją, jest przedmiotem zainteresowań i badań psychologów zajmujących się osobowością i terapią jąkających się.
Przeprowadzone badania psychologiczne wykazały, że jąkający się żyją w ciągłym strachu przed zająknięciem się. Ten stan niepewności wpływa bardzo negatywnie na psychikę i samopoczucie jąkającego się. Po jakimś czasie pojawia się wstyd, niechęć i lęk przed mówieniem. Z tego tytułu pojawia się również poczucie mniejszej wartości. To przekonanie jąkającego się, warunkuje jego zachowanie aż do zmiany trybu życia, a nawet celów życiowych. Taka sytuacja jest źródłem stałych i przykrych przeżyć. Niemożność dzielenia się z otoczeniem swoimi myślami oraz świadomość tego, jak przykre wrażenie wywiera ich mowa na otoczenie przygnębiają ich jeszcze bardziej i doprowadzają do krańcowych sytuacji, a nawet do rozpaczy( L. Styczek 1980, s. 317-318).
Osoba jąkająca się jest bardziej impulsywna i ujawnia brak kontroli nad agresywnością, negatywnym nastawieniem do niektórych aspektów własnej osobowości, swoim zachowaniem sprawia wrażenie buntowniczej i aroganckiej nieliczącej się z innymi( J. Bielecki 1988, s. 57-74).
Tendencje agresywne ujawniają się w napastliwości fizycznej, pośredniej i silniejszej do negatywnych reakcji. Z nadmierną agresywnością łączy się często przewrażliwienie. Jąkający się przeżywa i odczuwa nienawistne uczucia, które zostały wyparte i zepchnięte do podświadomości. W związku z tym powstaje w nim poczucie winy które wpływa na niepewne zachowanie w stosunku do ludzi mówiących płynnie. Dlatego też coraz bardziej odsuwa się od otoczenia, unika kontaktów z ludźmi, gdyż kontakty z nimi przynoszą mu same przykrości, co powoduje wybuchy gniewu i złości. Dziecko jąkające się ujawnia silniejsze stany lękowe niż jego kolega mówiący płynnie. Świadczy to o zmniejszonym poczuciu bezpieczeństwa jako właściwości obrazu siebie. Wszystkie sytuacje związane ze szkołą są pasmem ciągłych stresów psychicznych, lęku przed ośmieszeniem się przed kolegami, jak i przed nauczycielami. Lęk, jaki przeżywają uczniowie jąkający się, jest stale przepojony negatywnymi uczuciami, dlatego że żyją oni pod stałą presją-raz silniejszą-a kiedy indziej słabszą, w zależności od sytuacji.
J. Kałużyński przeprowadził badania nad jąkającymi się dziećmi. Na podstawie tych badań wyróżnił następujące cechy: brak umiejętności narzucania swego zdania innym, brak wiary we własne siły i w możliwość płynnego mówienia, bojaźliwość, wybuchowość, ciągłe rozdrażnienie, unikanie towarzystwa, szukanie samotności oraz przygnębienie i smutek. (J. Kałużyński 1971, s. 141-142).
Obraz siebie jąkających się dzieci
Bednarczyk twierdzi, że osoby jąkające się posiadają niski poziom zaufania do siebie i często tracą wiarę we własne siły. Są mało otwarte na otoczenie i współpracę z innymi ludźmi. Mają dużą skłonność do hamowania negatywnych impulsów, a także poczucie niższości i pesymistyczne spojrzenie w przyszłość. Dzieci jąkające się posiadają małą akceptację siebie i własnych niedomagań (A. Bednarczyk 1986, s. 48-91).
J. Kopczyk zaobserwowała, że dzieci jąkające się są osobami o dużym napędzie życiowym, aktywne, mają dobre zamiary, ale popełniają dużo błędów w działaniu. Często cechują się arogancją, są buntownicze, skłonne do zachowań impulsywnych i mają negatywne nastawienie do pewnych aspektów własnej osobowości. Dzieci takie wskazują na wyraźne poczucie niższości oraz samokrytycyzm. Osoby jąkające się oczekują większej akceptacji przez innych, opieki i wsparcia. Są niepewne siebie, nie lubią zwracać na siebie uwagi otoczenia, unikają sytuacji wymagających wyboru i podejmowania decyzji oraz są uzależnione od innych(J. Kopczyk 1992 s. 79)
Opracowały:
Elżbieta Jóźwik
Bogumiła Pałgan
|
