Nauczyciel, który zastanawia się nad swoim wlaściwym odniesieniem do wychowanka, ucznia zazwyczaj ,,poszukuje" takich rozwiazań, które nie tylko rozwojowi nie szkodzą, ale ,,wspierają" rozwój osób uczestniczących w tej relacji (to truizm:)... zawsze jednak w bardziej lub mniej uświadamianym kierunku, którego ostateczny cel jako rozwinięty ,,kształt" osoby podlega tym wszystkim ,,uwarunkowaniom", i konsekwencjom, wobec których trzeba się określić jako ,,za" lub ,,przeciw", bo bycie ,,pomiędzy" jest byciem przeciw...
Ksiązka "Umiejętności terapeutyczne nauczyciela" Gdańskiego Towarzystwa Psychologicznego z 2003 r. (przekład: Jolanta Bartosik) przedstawia zebrane, popularne ostatnio, cały czas odkrywane, formy kontaktowania sie międzyosobowego, które jako określone "przykazania" kształtują osobowość "elastyczną", otwartą na rozpoznawanie przekazu "drugiego", a zarazem ugruntowującą się w postawie prezentowanej współcześnie bardzo powszechnie, w przeróżnych formach, przez reprezentantów różnych dziedzin naukowych przez publiczne instytucje. Wydaje się, ze chodzi tutaj o być może nie okeśloną wyraziście postawę odnoszącą się w swych korzeniach do takiego zbioru założeń filozoficznych, często nazywanych "postmodernizmem" , w których m.in. niemożliwym uważa się trafne i obiektywnie uwarunkowane wartościowanie moralne. W odpowiedzi na takie wartościowanie powtórzę myśli, które wyraziłem w innej pracy: "(..)Wszelkie postępowanie w zakresie tego, co nazywane jest humanistyką, w ogromnej mierze zdeterminowane jest przyjętą koncepcją człowieka.
To, w jaki sposób pojęcie człowieka się określi, będzie pociągało za sobą konsekwencje w stosowaniu się do norm międzyosobowej komunikacji, będzie wyznaczało odniesienie do człowieka, będzie wreszcie "sugerowało" konkretne "odpowiedzi" człowieka na wymagania moralne. Można by tu wysunąć tezę, iż współczesne implikacje myślenia o rzeczywistości społecznej, na przykład w nurcie określanym mianem "postmodernizmu", ukazujące brak wiary w istnienie jakichkolwiek obiektywnych norm postępowania i sposobów wartościowania będących nadrzędnymi dla tworów ludzkiego umysłu, biorą się z (różnych przyczyn) biernej obserwacji nie stosowania się do tych norm (łamania ich) przez, być może, inne osoby i braku wglądu w ostateczną konsekwencję takiego, a nie innego wyboru moralnego.
Takie rozumienie dotyczące koncepcji "ładu społecznego" można chyba odczytać w sformułowaniu Teresy Hejnickiej – Bezwińskiej, gdzie autorka stwierdza, iż " (...) teza o "chaosie" jako zasadzie organizującej porządek świata wydaje mi się bardziej uzasadniona niż teza o "porządku" jako zasadzie organizującej istnienie w świecie, chociaż ta druga teza uzasadnia model nauki zwany newtonowsko – kartezjańskim" (Teresy Hejnicka – Bezwińska, 1995 r., s. 13).
Ten sposób myślenia o rzeczywistości wydaje się wyrażać obawę o brak poszanowania dla swoiście rozumianej "wolności" w jednoznacznych sformułowaniach (m. in. etycznych), dlatego trudno w nim o jednoznaczne określenie godności osoby i prawnych gwarancji jej obrony (również obrony jej "wolności").
W formułowaniu ogólnych tez dotyczących rzeczywistości społecznej w każdej okoliczności wydaje się konieczne zachowanie pokory, rozumianej jako odwaga widzenia siebie w prawdzie. Prawdą określającą tutaj egzystencjalną sytuację człowieka byłyby między innymi fakty nie bycia swoim Stwórcą i konieczności śmierci, jako sytuacje nie bardziej tajemnicze dla rozumu odrzucającego prawdy wiary, niż fakt ostatecznych konsekwencji moralnego wyboru. Kształt moralny człowieka bez uwzględniania tych faktów w jego świadomym formowaniu może skutkować przyjmowaniem tzw. "etyki sytuacyjnej" i będzie zaprzeczeniem kształtu człowieka wiary. Perspektywa tej pracy natomiast wyrasta z przekonania o wieczności, powszechnym obowiązywaniu, uniwersalności oraz obiektywnym uporządkowaniu Prawa moralnego, zwanego też naturalnym (por. Jan Paweł II, 1996 r., s. 570 i 578), Prawa czytelnie wyrażonego w Dekalogu." oraz: "Powyższe tezy (tezy zawarte w "O zmianach w edukacji, Teresa Hejnicka – Bezwińska, 2000 r., s. 94 – 95) zdają się opisywać "rzeczywistość edukacyjną" w bardzo ścisłym odniesieniu do konkretnych sytuacji, kiedy działania "uprawomocniane" są ideologią mającą cechy totalitaryzmu.
Tezy te wyraźnie jednak zdystansowane są wobec (nie uwzględniają) możliwości istnienia obiektywnej hierarchii wartości, a także istnienia takiego odniesienia osób do Dobra, Prawdy i Piękna, aby ich działania były uprawomocnione tym odniesieniem. Prezentują zatem pogląd o radykalnym konflikcie rozumu i wiary, rzekomo uzasadniony "wymogiem ponowoczesności". Gdy jednak zawierzy się Świadectwu tych, którzy z przekonaniem poszukiwali Prawdy i w rzeczywistości społecznej potwierdzali efekt poszukiwania doskonałą miłością, to można przyjąć również następującą tezę: czasami Prawda staje się tak dostępna poznaniu osób, że jej realizacja (także w działaniu edukacyjnym) jest wyrazem miłości, a brak realizacji świadczy o braku miłości i o braku odpowiedzialności. Swoistym komentarzem dla powyższych tez może być również wypowiedź Grażyny Szabelskiej, sformułowana następująco:
"Radykalny sprzeciw wobec idei odpowiedzialności za dziecko zgłasza (...) H. Von Schoenebeck, uznając za jedynie prawomocne, poczucie autoodpowiedzialności dziecka (...) Chyląc czoła przed ideą myśli antypedagogicznej, którą z całą pewnością jest dobro dziecka, skłaniam się ku stwierdzeniu Jana Pawła II, iż "miłość oderwana od poczucia odpowiedzialności jest zaprzeczeniem samej siebie, jest zawsze i z reguły egoizmem" [Wojtyła, 1986, s. 116 – 117]" (Grażyna Szabelska, 1998 r., s. 222). Dlaczego tak obszerny cytat i wyraz w odniesieniu do książki, która wydaje się nie dotyka ani w swym tytule, ani problematyce bezpośrednio odniesień filozoficznych? Otóż wydaje mi się, że nie zabranie głosu w sprawie "przykazań" dotyczących formowania wg swoistej koncepcji człowieka mogłoby przybierać maskę bycia "pomiędzy" w sytuacji, w której w gruncie rzeczy jest to niemożliwe!
Taki opór budzi we mnie wskazówka, rzekomo "uzasadniona prawnie" dotycząca niemożności doradzania przez nauczyciela-doradcę w sprawie, w której ma wyrobione i uzasadnione przekonaniem odnoszącym się do wartości transcendentnych (w tekście książki-katolickich- zob s. 50), zdanie na temat zabicia człowieka nie narodzonego czy takich określeń życia płciowego ("sposobu przeżywania swojego człowieczeństwa"), które pomniejsza i niszczy człowieka w jego prawdziwej godności.
Pomimo różnych "praw", które mogłyby być formułowane jako "obowiązujące nauczyciela-doradcę", aby nie wkładać maski "bycia pomiędzy", nauczyciel poszukujący Prawdy (którą ma się dzielić z wychowankiem-uczniem) nie może być obojętny wobec żadnych treści dotyczących jego kształtu, a które są mu przekazywane jako "obowiązujące normy". Zwłaszcza gdy treści te mają "wywrzeć skutek" w tak delikatnej i podatnej na głębokie zranienia sferze jak sfera seksualności, poprzez np. prezentowanie tzw "sposobów zapobiegania ciąży" (to określenie z podręcznika szkolnego - sic!)... Nie można się chyba jednak łudzić, że nauczyciel sam zagubiony czasami w tych sferach, uwikłany we własnym życiu w oddalenie od prawdziwego odniesienia do niezmiennych zasad etyki i moralności, będzie przekonującym i całkowicie zaangażowanym Świadkiem właściwego odniesienia do tego, do czego ma dążyć człowiek, "by coraz więcej być" Człowiekiem.
Czy można zmusić nauczyciela by się sam chciał formować nie tylko w kompetencjach, technicznych umiejętnościach w różnych sferach zewnętrznego życia, ale do bycia autentycznym Świadkiem Prawdy, którą ma przekazywać? Prawdopodobnie, tak samo jak ucznia, nie można. I to pod względem praktycznym, mierzonym w odniesieniu do kategorii "skuteczności" i pod względem moralnym, który ukazuje i broni wolności człowieka. Chyba można jednak i należy proponować i ukazywać... Samemu zabiegać o bycie Świadkiem... choć to rzeczywiscie niemożliwe dla "czlowieka naturalnego", to powołując się na autorytet nie tylko przecież religijny i moralny, ale również naukowy ostatniego czasu, Karola Wojtyłę-Jana Pawła II z pokorą można odpowiadać na wezwanie: "Nie lękajcie sie! Otwórzcie na ościerz drzwi Chrystusowi" "(...) Człowieka nie mozna bowiem zrozumieć bez Chrystusa...Człowiek sam siebie nie moze do końca zrozumieć bez Chrystusa. Nie może zrozumieć ani kim jest, ani dokąd zmierza, ani jakie jest powołanie, ani ostateczne przeznaczenie (...). Wg św. Augustyna również , powtórzone przez wcześniej wymieniony autorytet (zob.
Przemówienie Jana Pawła II na spotkaniu z okazji 600-lecia Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego Kraków, Kościół św. Anny, 08.06.1997) sens postępowania człowieka może wyrażać zdanie "beata quippe vita est gaudium de Veritate" (~Szczęśliwym życiem zwłaszcza jest / czyni/ cieszyć się/radować z Prawdy)... Być może to właśnie zdanie ukazuje i potwierdza najgłębszy i podstawowy cel postępowania człowieka, naukowca, nauczyciela, ucznia...
Ksiażka "Umiejętności terapeutyczne nauczyciela" może rzeczywiście wzbogacić Czytelnika o znajomość określonych form postępowania, myśli, czasami skutecznego , czasami też dobrego, czasmi, paradoksalnie, również broniąc prawa tegoż n-la i ucznia do własnych przekonań (jak to chyba trafnie określiła pewna doświadczona pani dr psychologii z Bydgoszczy) ... Czasami.
Jarosław Truszczyński,
mgr pedagogiki, specj. ed. i rew. ep.um. II semestr socjoterapii,
jarostanislaw@interia.pl |
