Dysleksja jest problemem, o którym coraz więcej się pisze i mówi w środkach masowego przekazu. Ale wśród społeczności nauczycieli jest duże zróżnicowanie pod względem posiadanej wiedzy na jej temat. Nieznajomość problemu specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu powoduje narastanie niepowodzeń szkolnych u dzieci i młodzieży.
Kiedy u ucznia pojawiają się problemy szkolne, przed postawieniem diagnozy "dyslektyk" należy wykluczyć inne czynniki: kłopoty ze słuchem lub wzrokiem, opóźnienie w rozwoju umysłowym, zaburzenie rozwoju fizycznego (np. mózgowe porażenie dziecięce), niewłaściwe relacje rodzinne, niewłaściwe nauczanie, brak motywacji, częste nieobecności w szkole, uszkodzenie mózgu (np. uraz głowy lub zapalenie opon mózgowych), tzw. małe ataki epilepsji, leki pogarszające zdolność uczenia się. Rozpoznanie dysleksji rozwojowej jest rezultatem diagnozy, która powinna mieć charakter wielospecjalistyczny. W zespole tym znajduje się przede wszystkim psycholog i pedagog, niezbędny bywa także psychiatra dziecięcy, neurolog dziecięcy. Często jednostka konsultowana jest przez logopedę, okulistę, laryngologa czy foniatrę.
Badanie psychologiczne polega na wykonaniu testów, wybranymi według potrzeb jednostki przez psychologa - testy inteligencji, testy osiągnięć szkolnych oraz specjalnych uzdolnień. Podstawą badań lekarskich jest wykonanie testów sprawdzających słuch i wzrok, ale niekiedy wykonuje się badanie EEG, rentgen czaszki, tomografię komputerową i rezonans magnetyczny.
Diagnoza zaburzeń u dzieci klas młodszych nie stanowi trudności, problem może się pojawić przy badaniu i analizowaniu zaburzeń w wieku dorastania lub u dorosłych. Janina Mickiewicz zaleca następujący tok postępowania diagnostycznego przy badaniu pedagogicznym:
- interpretacja "skierowania" ze szkoły
- wywiad z rodzicami ucznia
- rozmowa z uczniem
- zbadanie znajomości zasad ortograficznych
- analiza wytworów szkolnych z bieżącego roku szkolnego i z młodszego okresu życia
- analiza samodzielnych wypowiedzi pisemnych na podany temat, pisanych w poradni
- ocena umiejętności pisania na podstawie kilku dyktand pisanych w poradni
- ocena graficzna pisma
- obserwacja pamięci słuchowej bezpośredniej
- pomiary szybkości czytania (w miarę potrzeby)
- sprawdzenie słuchu fonematycznego.
Diagnoza, aby była efektywna musi wskazywać na mocne strony ucznia - jego potencjał, na którym można kompensować trudności i tworzyć sprzyjające warunki do odnoszenia sukcesu w różnych dziedzinach życia.
Po stwierdzeniu występowania fragmentarycznych zaburzeń rozwojowych poradnia może wydać opinię, która umożliwia dostosowanie wymagań programowych do potencjalnych możliwości ucznia.
Zdiagnozowanie ucznia ze specyficznymi trudnościami w nauce pisania i czytania nakłada na nauczycieli obowiązek podjęcia następujących działań:
1. Indywidualizacja pracy w klasie szkolnej
Nauczyciel może zapewnić jednostce indywidualny program dydaktyczny. Mogą to być np. dodatkowe ćwiczenia, wykonywane podczas lekcji i w domu. Może to być częstsze pytanie ustne z mniejszych partii wiadomości, wydłużanie czasu na prace pisemne czy wyrażenie zgody na sporządzenie części prac z pomocą komputera lub maszyny do pisania. W sporadycznych przypadkach można zezwolić na korzystanie z kalkulatora na lekcjach matematyki, fizyki i chemii.
Nauczyciel stawia uczniowi wymagania stosownie do jego możliwości.
Wszelkie sprawdziany pisemne są niezwykle stresujące dla uczniów z dysleksją. W związku z tym wskazane jest wydłużenie limitu czasu na ich pisanie, u uczniów z poważną dysgrafią konieczne jest zastąpienie niektórych sprawdzianów pisemnych sprawdzianami ustnymi. Ze względu na występującą dysleksję nie należy odpytywać uczniów z czytania głośnego przed zespołem klasowym.
2. Sposób oceniania
Nauczyciel wystawia ocenę uczniowi głównie na podstawie wypowiedzi ustnych, a prace pisemne wartościuje przede wszystkim na podstawie ich treści. Znając problem dysleksji, jest w stanie ułożyć program terapii indywidualnej dla ucznia i współpracować z jego rodzicami. W sposobie oceniania uczniów dyslektycznych ma wzgląd na różnorakie czynniki wpływające na jakość pracy i docenia włożony wysiłek, a nie tylko końcowy efekt. Ocena powinna dotyczyć przede wszystkim poprawności wypowiedzi ustnych i strony merytorycznej prac pisemnych. Wobec tych uczniów - również w klasach starszych - powinno się w zasadzie stosować dodatkowo ocenę opisową.
3. Rozumienie zachowań współtowarzyszących dysleksji
Łącznie z zaburzeniami o charakterze dyslektycznym współwystępować mogą zaburzenia mowy, orientacji przestrzennej oraz zaburzenia emocjonalne. Te ostanie są często poważnym następstwem nie przezwyciężonych trudności w nauce czytania i pisania (np. postawy lękowe lub agresywne). Znaczny wysiłek jednostki włożony w daną pracę i negatywna jej ocena - to powód do wywołania u niej poczucia niepewności i niesprawiedliwości. Gdy takie sytuacje pojawiają się często, w uczniu może pojawić się lęk i strach wobec oczekiwań rodziców i nauczycieli oraz swojej małej sprawności. Wśród osób przejawiających specyficzne trudności w nauce można zauważyć objawy zaburzonej dynamiki procesów psychicznych. Nadmiernej ruchliwości towarzyszą zwykle trudności w koncentracji uwagi, brak systematyczności w działaniu, pochopność i pobieżność myślenia.
4. Kontakty oparte na zrozumieniu problemów jednostki i współpracy z rodzicami
Dorośli poprzez częste zawyżone wymagania wobec ucznia powodują, że wcześnie zaczyna on funkcjonować z poczuciem winy, przeświadczeniem o braku miłości, akceptacji i zrozumienia wskutek niespełnienia oczekiwań. Jest to modelowa sytuacja urazowa, w wyniku której pojawiają się przeżycia przekraczające zdolności adaptacyjne.
Świadomy problemu nauczyciel i rodzic powinien pamiętać aby:
- nie wprowadzać atmosfery zdenerwowania, napięcia, przymusu, ironizowania, lecz dążyć do cierpliwości i wzajemnego zaufania,
- nie czynić wymówek czy awantur, lecz racjonalnie wskazywać możliwości dokonania korekty,
- nie przeciążać czytaniem i przepisywaniem, lecz dostosowywać ćwiczenia do możliwości jednostki,
- nie wyręczać w pracach, lecz namawiać do samodzielnego ich wykonywania,
- nie karać, zakazywać i straszyć, lecz nagradzać nawet za nieznaczne efekty.
Warto też poszukiwać takich dziedzin wiedzy czy obszarów, w których konkretny uczeń mógłby osiągnąć sukces, wykazać się czy pokazać na forum klasowym lub szkolnym. Trzeba stworzyć warunki by mógł zaistnieć - jeśli nie w pięknym pisaniu czy czytaniu, to w jakiejś innej dyscyplinie wiedzy, w sporcie czy działalności artystycznej.
5. Organizacja i prowadzenie zajęć korekcyjno - kompensacyjnych (terapii pedagogicznej) w szkole.
Ćwiczenia korekcyjno - kompensacyjne to oddziaływanie kompleksowe, polegające na ćwiczeniu funkcji zaburzonych (korekcja) i takim ćwiczeniu funkcji nie zaburzonych, aby stały się podstawą lub zastępstwem dla funkcji zaburzonych (kompensacja). Konieczność prowadzenia tych zajęć w szkole uzasadnia rozmiar potrzeb uczniów.
Aktualny stan pomocy osobom z dysleksją rozwojową w Polsce według Marty Bogdanowicz teoretycznie jest "trafny" i "spójny", ale praktycznie nie funkcjonuje z powodu braku dostępności wszystkich form pomocy, dostosowanych dla osób z różnym stopniem nasilenia zaburzeń. Model kompleksowej pomocy tworzy 5 poziomów:
I - pomoc udzielana jednostce przez rodziców pod ukierunkowaniem nauczyciela;
Często pomoc już na tym poziomie jest zaburzona, ponieważ nauczyciele, pomimo zainteresowania ze strony rodziców, nie zawsze są w stanie opracować odpowiednie zalecenia, albo zdarza się, że to rodzice są niewydolni, zaniedbują swoje obowiązki.
II - zespół korekcyjno - kompensacyjny prowadzony przez nauczyciela terapeutę posiadającego specjalistyczne przygotowanie;
W większości szkół nie ma specjalistów, którzy mogliby prowadzić terapię pedagogiczną.
III - terapia indywidualna w poradni psychologiczno - pedagogicznej;
Często specjaliści nie są w stanie zapewnić wszystkim potrzebującym pomocy i swoim działaniem wspierają tylko część potrzebujących.
IV - klasy terapeutyczne;
Często funkcjonujące w złych warunkach lokalowych, bez odpowiedniej liczby specjalistów.
V - oddziały terapeutyczne stałego pobytu, kolonie i turnusy terapeutyczne
dla dzieci dyslektycznych.
Rozpoznanie dysleksji rozwojowej podczas badania diagnostycznego dostarcza wielu trudności. Nie zdiagnozowana na czas powoduje powstanie wtórnych zaburzeń emocjonalnych i motywacyjnych: uczniów obwinia się o lenistwo i niechęć do nauki, ocenia się jako mało inteligentnych. Uczniowie osiągają niższe oceny, odmiennie kształtują się ich zainteresowania, cechuje ich duża zależność od grupy, często podejmują decyzję rezygnacji z nauki w szkole średniej. (Najczęściej interesują się sportem, fotografiką, teatrem, kinem, turystyką, najrzadziej literaturą, językami obcymi, przedmiotami ścisłymi.)
W starszych klasach niepowodzenia szkolne zazwyczaj uogólniają się na inne przedmioty, ponieważ wiedza przyswajana jest za pomocą czytania. Uczeń jest dobry z danego przedmiotu, ale nie potrafi wykonać pewnych zadań: na przykład może bardzo dobrze znać geografię i jednocześnie mieć trudności z orientacją na mapie z powodu słabej percepcji wzrokowej i przestrzennej; albo zaburzenia funkcji psychomotorycznych (wzrokowych, przestrzennych i koordynacji wzrokowo- ruchowej) uniemożliwiają mu zapis nutowy przy posiadaniu wybitnego słuchu muzycznego; zna zasady ortografii, a robi błędy ortograficzne; dobrze komunikuje się ustnie w języku obcym, ale ma duże problemy z opanowaniem komunikacji za pomocą pisma; jest w stanie przepisać ładnie początek pisanego tekstu, lecz pozostała część jest w dużej mierze nie do odczytania.
Osoby z dysleksją nie powinny być uważane za osoby z trudnościami w uczeniu się, ale za takie, które mają odmienne zdolności (prof. Albert Galaburda - Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji im. Ortona, USA).
Bibliografia:
P. Bentkowski: Poczucie kontroli u osób z dysleksją, Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze, 2004/5, s.29
M. Bogdanowicz, A. Adryjanek: Uczeń z dysleksją w szkole
M. Bogdanowicz: Dysleksja - mistrzyni paradoksu, Charaktery, 2001/1, s.37-8
M. Bogdanowicz: Model kompleksowej pomocy osobom z dysleksją rozwojową, Psychologia Wychowawcza, 1999/3, s.217-220
W. Brejnak, T. Opolska, R. Ponczek: Ministerstwo Edukacji Narodowej o dysleksji czyli specyficznych trudnościach w nauce
J. Mickiewicz: Jedynka z ortografii? rozpoznawanie dysleksji, dysortografii i dysgrafii w starszym wieku szkolnym
U. Oszwa: Metody pracy z dysleksją, Remedium, 2001/11, s.10-12
M. Salikowitz: Dysleksja i inne trudności w uczeniu się
U. Wiercioch: Ocenianie uczniów ze zdiagnozowanymi zaburzeniami, Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze, 2003/3,s.29-33
B. Wrzeborowska - Lipińska: Młodzież ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu, Psychologia Wychowawcza, 1995/3,s.233
B. Wszeborowska - Lipińska: Możliwości i trudności uczenia się młodzieży dyslektycznej [w] (red.) L. Niebrzydowski: Edukacja wobec wyzwań i zagrożeń współczesnej cywilizacji
Aneta Antczak
|
