www.szkolnictwo.pl

PUBLICZNA SZKOŁA PODSTAWOWA
IM. JANA PAWŁA II
W KIETRZU

JAK PRZECIWDZIAŁAĆ AGRESJI

PROGRAM WYCHOWAWCZO – DYDAKTYCZNY DO UŻYTKU WEWNĘTRZNEGO DLA KLAS ZEROWYCH

Autorzy: Małgorzata Kolanko
Halina Szlachcic

WSTĘP
     W XXI agresja to coraz bardziej aktualny temat sygnalizowany zarówno przez pedagogów, psychologów, opinią publiczna i widoczny również w środkach masowego przekazu. Obserwujemy ostatnio nasilenie się zjawiska agresji już wśród małych dzieci. Problem ten nurtuje również zaniepokojonych rodziców.
     W otaczającym nas świecie spotykamy się na co dzień z różnymi objawami agresji, od której nie są wolne żadne środowiska. Zachowania agresywne znajdziemy wszędzie wokół siebie – w domu, pracy, na ulicy, wśród dorosłych i dzieci. Nie wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, że agresja to nie tylko bójki, napady, czy inne scysje. Agresja może być również wyrażona słowem, spojrzeniem, gestem, a nawet myślą – i w takim wydaniu wcale nie jest mniej groźna i niepokojąca. Powinniśmy więc robić wszystko, by zminimalizować agresywne zachowania ( nie da się całkowicie wykluczyć z życia), a można to uzyskać jedynie wtedy, gdy dokładne poznamy przyczyny i mechanizmy jej powstawania oraz sposoby radzenia sobie z własnymi emocjami.
      Rodzice i nauczyciele szukają odpowiedzi na nurtujące ich pytania, chcą poszerzyć swoją wiedzę w tym obszarze. Odpowiedzią na pytania jest prezentowany program "Jak przeciwdziałać agresji", przeznaczony do realizacji w klasach zerowych i zespołach przedszkolnych.
     Program, który pragniemy zaprezentować ma służyć rozwojowi dziecka, kształtować umiejętności porozumiewania się oraz rozwiązania problemów i podejmowania decyzji. Celem tego programy jest również otwarcie przed dzieckiem poprzez kreatywne ćwiczenia i zabawy nowych możliwości wyrazu i opanowania stanów uczuciowych. Za pomocą ćwiczeń proponowanych w tym programie chcemy aby dzieci nauczyły się kontrolować własne zachowanie i jakość kontaktów z innymi ludźmi. Program ma na celu także wzbogacić wiedzę rodziców i nauczycieli o agresji. Został on opracowany na potrzeby środowiska lokalnego w oparciu o przeprowadzone rozmowy wśród rodziców i nauczycieli oraz zaobserwowane sytuacje wśród dzieci.

KONCEPCJA OGÓLNA PROGRAMU

      W procesie wychowania i nauczania najważniejsze jest kształtowanie takich cech osobowości jak dojrzałość w funkcjonowaniu społecznym i zdolności do kierowania swoim życiem, umiejętności współżycia z innymi ludźmi.
W ramach programu dzieci powinny ponadto zdobyć umiejętności:

• nauczyć się lepiej rozumieć siebie i innych,
• kontrolować własne zachowania i kontakty z innymi ludźmi,
• dostrzegać uczucia agresywne i w odpowiedni sposób umieć je wyrażać,
• rozpoznawać przyczyny wściekłości i agresji,
• powinno umieć i przezwyciężyć złość i agresję,
• rozumieć i akceptować uczucia innych,
• nawiązywać nieagresywne kontakty,
• umiejętnie potrafi budować poczucie własnej wartości i silnej osobowości,
• potrafi pokojowo rozwiązywać konflikty.

W sferze wychowawczej program będzie realizował zadania poprzez:

• wskazywanie pozytywnych lub negatywnych konsekwencji jego zachowania dla innych osób,
• partnerski kontakt z rodzicami, empatię w zachowaniu,
• uczenie rozumienia innych polegające na dostrzeganiu ich zalet,
• uświadomienie dzieciom, jakim osobom są bliskie, na kogo mogą liczyć,
• uaktywnienie pozytywnego myślenia o innych,
• podniesienie poczucia wartości dzieci, zainteresowanie sobą nawzajem,
• przyjęcie postawy życzliwości, zaufania, zrozumienia, indywidualizacji.

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 kwietnia 2002 r. W sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki.

CELE OGÓLNE PROGRAMU
     Wyposażenie rodziców, nauczycieli, a także dzieci w podstawową wiedzę obejmującą problemy agresji.

1. Zwiększenie świadomości w obszarze własnych emocji.
2. Kształtowanie umiejętności rozpoznawania, przeżywania i wyrażania własnych emocji.
3. Budowanie pozytywnego obrazu własnej osoby.
4. Rozpoznawanie, nazywanie i wyrażanie podstawowych uczuć i emocji.
5. Dążenie do dobra w jego wymiarze indywidualnym i społecznym.
6. Umiejętne godzenie dobra własnego z dobrem innych, odpowiedzialności za siebie z odpowiedzialnością za innych.
7. Rozwijanie umiejętności funkcjonowania w życiu, rodzinie i społeczności środowiskowej.

TREŚCI OGÓLNE PROGRAMU
     Program podaje określone wiadomości z zakresu agresji oraz sposoby radzenia sobie z nimi poprzez ćwiczenia, gry, zabawy.
     W postępowaniu pedagogicznym zarówno nauczycieli, wychowawców i rodziców ważne jest aby nauczyć dzieci panowania nad swoimi emocjami, agresywnymi impulsami oraz zawierać zadowalające kontakty z rówieśnikami i innymi ludźmi. Dlatego w pracy pedagogicznej bardzo przydatne okażą się gry, zabawy, zawarte w tym programie.
     W realizacji projektu programu chcemy zwrócić uwagę na takie treści jak:

1. Wiedza o agresji i jej przyczynach, ćwiczenia umiejętności korzystania z niej w różnych sytuacjach.
2. Wiedza i umiejętności z obszaru rozwiązywania konfliktów.
3. Wiedza dotycząca emocji i motywacji, mechanizmy regulujące ten obszar funkcjonowania człowieka. Rozwój umiejętności radzenia sobie w sferze uczuć, woli.

OBSZAR TEMATYCZNY

Szkoleniowe bloki tematyczne:

• Uczymy się lepiej rozumieć siebie i innych.
• Rozpoznawanie uczuć oraz stanów własnych i innych osób.
• Dostrzeganie uczuć negatywnych w tym agresji i ich wyrażanie.
• Opanowanie i przezwyciężanie złości i agresji.

KOMENTARZ METODYCZNY

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW

     Program ten nauczyciel może dostosować do swojego planu wychowawczo – dydaktycznego.
     Nauczyciel w ramach zajęć powinien korzystać z nowoczesnych metod i form nauczania. Realizację wykładów stosuje się na spotkaniach z rodzicami.
Tematy mini wykładów dla rodziców:

• "Jak przeciwdziałać agresji"
• "Wpływ rodziny na powstawanie agresji i przeciwdziałanie negatywnym zachowaniom u dzieci"

Wskazówki metodyczno-dydaktyczne dotyczące zabaw interaktywnych, takie jak:

• Dostosowanie treści gry do możliwości grupy (wiek, chęć, nastrój itp.).
• Klimat zaufania w grupie.
• Swobodny udział dzieci w zabawie (możliwość obserwacji).
• Zarezerwowanie czasu na uspokojenia i zastanowienia po każdej zabawie.
• Możliwość podzielenia się "na gorąco" zdobytymi doświadczeniami w formie słownej, plastycznej itp..

Metody i formy pracy:

• Metody – podająca (mini wykłady), praktyczne (ćwiczenia, zabawy),
• Formy – zbiorowa, indywidualna, grupowa.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI
Baza dydaktyczna i kompetencje realizatorów programu

1. Program nauczania i wychowania opracowany jest dla dzieci klas zerowych Publicznej Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Kietrzu.
2. Program przeznaczony jest do realizacji w klasach zerowych w wymiarze 10,5 godzin, w trakcie roku szkolnego.
3. Autorami innowacji pedagogicznej są: Małgorzata Kolanko - nauczyciel mianowany wychowania przedszkolnego, Halina Szlachcic - nauczyciel mianowany wychowania przedszkolnego.
4. Program mogą realizować nauczyciele wychowania przedszkolnego.

MODYFIKACJE
    Budowanie programu jest procesem, dlatego też nie kończy się wraz z opracowaniem niniejszego dokumentu. Po zrealizowaniu programu będzie można wskazać jakiego rodzaju modyfikacji wymaga przedstawiona innowacja pedagogiczna.
     Mamy świadomość, że opracowany projekt nie jest doskonały. Wspólne doświadczenia nauczyciela, rodziców i dzieci dadzą możliwość do stawiania nowych celów i zadań, oraz zrealizowania go w odpowiedniej ilości godzin.

PLAN DYDAKTYCZNY

1. NAZWA BLOKU TEMATYCZNEGO
   1. Uczymy się lepiej rozumieć siebie i innych
      Liczba godz. 2 godz.
      Formy pracy : gry i zabawy
      "Wspomaganie rozwoju emocjonalnego dzieci."
      Liczba godz: 0.5 godz.
      Formy pracy : warsztaty dla rodziców
   2. Rozpoznawanie uczuć oraz stanów emocjonalnych własnych i innych osób.
      Liczba godz. 2 godz.
      Formy pracy : gry i zabawy
      "Wpływ rodziny na powstawanie agresji i przeciwdziałanie negatywnym zachowaniom u dzieci."
      Liczba godz. : 0.5 godz.
      Formy pracy : Mini wykład dla rodziców
   3. Dostrzeganie uczuć agresywnych i ich wyrażanie
      Liczba godz. 2.5 godz.
      Formy pracy : gry i zabawy
   4. Opanowanie, przezwyciężanie złości i agresji.
      Liczba godz. : 2.5 godz.
      Formy pracy : gry i zabawy
      " Agresja u dzieci."
      Liczba godz. : 0.5 godz.
      Formy pracy : Mini wykład dla rodziców
   5. LICZBA GODZIN RAZEM : 10.5 GODZ.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĄĆ

I. UCZYMY SIĘ LEPIEJ ROZUMIEĆ SIEBIE I INNYCH.

Wstęp :
     Dzieci poprzez zabawy dowiadują się, jakie uczucia przeżywają ludzie w różnych sytuacjach, rozpoznawać je i nazywać, kojarzyć uczucia z różnymi sytuacjami.
Cele :

• umiejętność otwartego przekazywania uczuć,
• uczenie się umiejętności wyrażania swoich uczuć i panowania się nad różnego rodzaju emocjami.

Przebieg zabawy 1
" Ilustrowanie uczuć"

• Dzieci rysują ilustrację przedstawiające uczucia takie jak : gniew, smutek, strach, zadowolenie.
• Następnie opisują co czują postacie na ilustracjach i starają się wyjaśnić dlaczego dana postać właśnie to odczuwa ( wymyślanie historyjek ).
• Dokończ zdanie :
  Boję się gdy......
  Jestem zadowolony z ......
  Jestem szczęśliwy, gdy.....
  Jestem zły, gdy.....
  Czuję się dobrze, gdy....
  Czuję się nieszczęśliwy, gdy.....

Przebieg zabawy 2
Wyrażanie uczucia mimiką.
"Gra w karty"
     Do zabawy potrzebne są 4 karty z twarzami wyrażającymi radość, smutek, strach, złość. Wspólnie z nauczycielem rozpoznają i nazywają te uczucia. Następnie dzielą kartkę na 4 części, rysują wszystkie przedstawione twarze. Tną kartkę na 4 oddzielne części. W parach grają w karty, wyciągając je pojedynczo z wachlarza.
     Demonstrują uczucia za pomocą gestów, mimiki twarzy, przedstawione na karcie, a kolega zgaduje jakie to uczucie.

Przykładowy scenariusz zajęć otwartych dla rodziców (warsztaty)

"Wspomaganie rozwoju emocjonalnego"

Cele ogólne:

• rozpoznawanie, nazywanie i wyrażanie podstawowych uczuć i emocji, wczuwanie się w powierzone role,
• budowanie pozytywnego obrazu własnej osoby.

Cele operacyjne:

• dziecko potrafi rozpoznawać i nazywać własne uczucia,
• umie interpretować sytuacje z różnych punktów widzenia,
• rozróżnia dobre i złe emocje,
• wczuwa się w określone sytuacje,
• kojarzy emocje z sytuacjami z życia,
• wypowiada się na różne tematy,
• rozumie i akceptuje uczucia innych.

Przebieg zajęcia:

1. Zapoznanie dzieci z tematem zajęć. Dzieci siedzą w kręgu.
2. Udzielenie odpowiedzi na pytania: Co to są uczucia i emocje? Jakie znacie uczucia? Po czym poznać, że ktoś jest zły, wesoły, smutny itd. Czy zdarzyło wam się być złym, wesołym i co było tego powodem? Które uczucia są miłe, a które nie? Dzieci udzielają odpowiedzi na pytania w swobodnej rozmowie. Opowiadają o swoich przeżyciach i zdarzeniach. Wypowiadają własne poglądy.
3. Podział dzieci na grupy. Zajęcie miejsc przy stolikach.
4. Każda grupa otrzymuje obrazek: Dziecko biegnie. Chłopiec siedzi na ławce w parku i płacze. Matka daje dziecku klapsa. Nauczycielka przydziela każdej grupie jedno zdarzenie.
5. Zadaniem każdej grupy jest opisanie, jakie emocje występują na danym obrazku i uzasadnienie dlaczego. Wszyscy uważnie słuchają przedstawicieli grup i sprawdzają czy dobrze określają przedstawione uczucie.
6. Zabawa ruchowa " Łabędzie." Dzieci stają w kole trzymając się za ręce śpiewają piosenkę :
   "Po szerokim stawie, stawie, pływają łabędzie – kołyszą się do przodu i naśladują pływające po stawie łabędzie,
   "Kto pary nie znajdzie, ten smutasem będzie" – opuszczają ręce,
   "Kto pary nie znajdzie, ten smutasem będzie" - dobierają się parami,
   "Mamy, mamy smutasa takiego, co nie umiał znaleźć przyjaciela swego, co nie umiał znaleźć przyjaciela swego"- wskazuje palcem na dziecko, które nie znalazło pary.
7. Zabawa koncentrująca uwagę : dzieci siedzą w kole – podawanie po okręgu kubeczka napełnionego tak, aby wrócił do prowadzącej wypełniony taką samą ilością wody.
8. Zabawa "Gra twarzy" – rozpoznawanie emocji u innych; nauczycielka rozkłada na dywanie zdjęcia, na których znajdują się twarze przedstawiające różne emocje. Zadaniem dzieci jest wybór tych twarzy, na których widać smutek, radość. Należy z dziećmi omówić rozpoznaną emocję (jak wygląda, czym się charakteryzuje, po czym rozpoznajemy smutną, czy wesołą twarz).
9. Praca plastyczna – wyrażanie smutku, bądź radości za pomocą kolorów: dzieci otrzymują farby, kartki, pędzle, za pomocą dowolnie wybranych kolorów malują smutek lub radość. Po zakończeniu prace koniecznie omawiamy i umieszczamy na wystawie.
10. Zabawa "Kostka Uczuć" – wybrane dzieci rzucają kostką i pokazują za pomocą całego ciała uczucie, które wskazała kostka.
11. Na zakończenie każda grupa stara się określić, jakie emocje i w których momentach występowały na zajęciach. Czy były to miłe uczucia, czy nie? Po wypowiedziach grupy śpiewają wesołe piosenki dla wzmocnienia radosnego nastroju.
12. Uwagi dla rodziców związane z wspomaganiem rozwoju emocjonalnego dzieci:
    • ważna jest wspólna zabawa, która służy rozwijaniu emocji i poznawaniu samego siebie,
    • wykorzystywanie przez rodzica spontanicznych i zorganizowanych sytuacji, w pełni akceptujących dziecko, rozwijających jego mocne strony, pozwoli dziecku poczuć się pewnie, podejmować nowe zadania i osiągać sukcesy.

II .ROZPOZNAWANIE UCZUĆ ORAZ STANÓW EMOCJO- NALNYCH WŁASNYCH I INNYCH

Wstęp :
     Dzieci nauczą się kontrolować własne zachowania. Poznają przyczyny swojej agresji, poradzą sobie z nią i zmienią jakość kontaktów.

Cele :

• kontrolowanie własnego zachowania i jakości kontaktów z innymi ludźmi,
• umiejętność nawiązywania przyjaznych kontaktów z innymi ludźmi,
• umiejętność wyrażania i panowania nad własnymi stanami emocjonalnymi,
• poznawanie przyczyn agresji i radzenie sobie z nią.

Przebieg zabawy 1

"Pokrewieństwo dusz."
     Wszystkie dzieci wkładają do worka jakiś przedmiot, ale tak, by nikt tego nie zauważył. Przedmioty te są z worka wydobywane. Dzieci zastanawiają się wspólnie, do którego dziecka dana rzecz pasuje.
Każdy wybór musi być uzasadniony.

Przebieg zabawy 2

"Ręka nie musi bić."
     Bardzo często dzieci wykorzystują swoje ręce przede wszystkim do bicia, popychania i szarpania. Ćwiczenie to ma pokazać dzieciom, że rękoma można również nawiązywać kontakty z innymi ludźmi.
Siedzenie w kole z zamkniętymi oczami. Nauczyciel mówi, co każdy ma robić :
Siedzisz bardzo wygodnie, obie stopy opierają się pewnie o podłogę.
     Skoncentruj się na oddechu. Poczuj jak on przychodzi i odchodzi. Wydychasz cały swój niepokój i napięcie. Stajesz się spokojny, coraz spokojniejszy...oddychasz głęboko i równomiernie.... Czujesz się bardzo dobrze...
     Połóż teraz prawa rękę na lewej. Poczuj, jak twoja ręka się czuje. Pogłaskaj delikatnie lewym palcem wskazującym twoją prawą dłoń, najpierw po kciuku, potem po palcu wskazującym, po palcu środkowym,, po palcu serdecznym i po małym palcu, a potem z powrotem po wewnętrznej stronie dłoni. Czujesz tam pagórki i doliny, rowki i zaokrąglenia. Do czego potrzebujesz tej dłoni? Co możesz z nią zrobić, kiedy jest ona taka miękka i odprężona jak teraz?
     W tym momencie ćwiczenie zostaje zakończone. Nauczyciel rozmawia z dziećmi jak czuły się w trakcie ćwiczenia i po jego zakończeniu?
Do czego wykorzystują swoje ręce na co dzień?

Mini wykład dla rodziców.

III. DOSTRZEGANIE UCZUĆ AGRESYWNYCH I ICH WYRAŻANIE.

Wstęp :
     Dzieci podczas zabawy zrozumieją innego człowieka, uświadamiając sobie własne uczucia, nabędą umiejętności przekazywania ich. Dowiedzą się, że takie uczucia jak : złość, wściekłość, agresja są czymś naturalnym i mają prawo je odczuwać bez poczucia winy. Nauczą się odpowiednich sposobów wyrażania ich i panowania nad własnymi stanami emocjonalnymi, aby prawidłowo funkcjonować w społeczności.
Cele :

• uświadomienie sobie własnych uczuć i umiejętność ich otwartego przekazywania,
• kształtowanie umiejętności odpowiedniego sposobu wyrażania i panowania nad własnymi stanami emocjonalnymi.

Przebieg zabawy 1

"Podróż do Krainy Wściekłości."

     Prowadzący opowiada historyjkę, w trakcie której wykonywane są określone ruchy – wszystkie dzieci je powtarzają, mogą wymyślać też własne.
     "Udajemy się dziś w podróż do tajemniczego kraju. Jedziemy długo pociągiem. Wreszcie pociąg zatrzymuje się, dotarliśmy do Krainy Radości. Ludzie, którzy tu mieszkają, są zawsze radośni i uśmiechnięci. Cieszą się już od rana, jak tylko wstaną. Przeciągają się z zadowoleniem, witają się z nami uśmiechem, podskakują do góry z radości, obejmują nas i tańczą z nami dwójkami, trójkami, w dużym kole, żadne dziecko nie jest samo....
      Niestety, musimy jechać dalej. Wsiadamy do pociągu i jedziemy...Nagle robi się ciemno. Pociąg staje – dotarliśmy do Krainy Wściekłości. Tu mieszkają ludzie, którzy czują się obrażeni i niesprawiedliwie traktowani. Są źli i zdenerwowani, tupią nogami, potrząsają głowami, ściskają dłonie w pięści i wołają : Nie lubię Cię ! Wreszcie nowa lokomotywa sapie i wzywa nas do pociągu. Zatrzymujemy się, nabieramy dużo powietrza do płuc...i uspokajamy się. Wsiadamy do pociągu i jedziemy dalej...Pociąg zatrzymuje się na końcowej stacji – jesteśmy w Krainie Spokoju. Wszyscy ludzie uśmiechają się, poruszają się spokojnie i ostrożnie, delikatnie głaskają się nawzajem, prowadzą się za ręce albo siedzą spokojnie obok siebie. Jest cicho..."
     Fantazja w czasie podróżowania nie ma granic. Można się przemieszczać innym środkiem lokomocji, jednak podróż powinna się zakończyć w "Krainie Spokoju".

Przebieg zabawy 2

"Mowa ciała."
     Każde dziecko otrzymuje karteczkę, na której jest zapisany jakiś stan emocjonalny – obrażony, wystraszony, wesoły, delikatny, smutny itd. – który musi pokazać. Po każdej demonstracji dzieci próbują zgadnąć, jakie uczucie miało zostać wyrażone. Na koniec rozmawiamy na temat tego, po czym można zidentyfikować różne stany emocjonalne. Jakie uczucia są łatwiejsze do pokazania i rozpoznania? Jakie uczucia są wyrażane w podobny sposób?

Przebieg zabawy 3

"Malowanie uczuć."
      Dzieci malują uczucia, które je ogarniają, gdy tracą panowanie nad sobą : wściekłość, strach, zdenerwowanie, bezradność – w zależności od osobowości, sytuacji, nastroju.

IV. OPANOWANIE I PRZEZWYCIĘŻANIE ZŁOŚCI I AGRESJI.

Wstęp :

      Dzieci uczą się panować nad swoją złością i odreagowywać agresywne impulsy w sposób kontrolowany. Duże znaczenie mają tu ćwiczenia uaktywniające ciało, które zaspokoją ogromną potrzebę ruchu u dzieci oraz stwarzają atmosferę pozytywnego napięcia, a także uczą wzajemnego szacunku i dostosowania się do siebie.

Cele :

• umiejętność panowania nad swoją złością,
• umiejętność rozwiązywania konfliktów,
• uczenie się wzajemnego szacunku.

Przebieg zabawy 1

"Start rakiety"

Dzieci:

• bębnią palcami po blacie stołu, najpierw cicho o powoli, a potem coraz szybciej i głośniej;
• uderzają płaskimi dłońmi o stół albo klaszczą – coraz głośniej;
• tupią nogami – cicho i powoli, następnie coraz głośniej;
• cicho naśladują brzęczenie owadów, przechodzące aż do bardzo głośnego wrzasku;
• hałas i szybkość wykonywanych ruchów stopniowo wzrastają, dzieci wstają gwałtownie z miejsc, wyrzucają z głośnym wrzaskiem ramiona do góry – rakieta wystartowała. Powoli dzieci siadają. Hałas przebrzmiewa, słychać już tylko cichutkie brzęczenie owadów, które również cichnie – rakieta znika za chmurami.

Przebieg zabawy 2

"Hasła przyjaźni."

     Dzieci wymyślają "hasła przyjaźni." Zapisujemy je na plakatach, które wieszamy w klasie. ( Niech żyją wszystkie sprytne dzieci! Lepiej być przyjaznym i wesołym niż wrogim i smutnym!)

Mini wykład dla rodziców.

BIBLIOGRAFIA

1. Baniak J. " Rodzina a osobowość dziecka".
2. Pilkowa J. A. "Wpływ warunków życia w rodzinie na agresywne zachowanie dzieci".
3. Minkiewicz J. "Więź rodzina i czynniki, które ją kształtują".
4. Hamer H. "Rozwój umiejętności społecznych".
5. Jackowska E. "Środowisko rodzinne a przystosowanie".
6. Hang-Schnabel G. "agresja w przedszkolu" Poradnik dla rodziców i wychowawców.
7. Komorowska H. "O programach prawie wszystko".
8. Portman R. "Gry i zabawy przeciwko agresji".
9. Grocholska J. "Reedukacja dzieci agresywnych".

     Dnia 10.02. 2005 r. na posiedzeniu Rady Pedagogicznej został przedstawiony program autorski "Jak przeciwdziałać agresji", którego autorkami są : Małgorzata Kolanko i Halina Szlachcic. Program powstał z myślą o uczniach klas zerowych. Na początku zamieszczona została ogólna koncepcja programu połączona z jego celami, treściami ogólnymi i obszarami tematycznymi. Zostały opisane procedury osiągania celów, przedstawiono plan dydaktyczny oraz przykładowe scenariusze zajęć.

Członkowie Rady Pedagogicznej zatwierdzili do realizacji program.
Małgorzata Kolan