"Uczymy miłości do przyrody, uczymy spostrzegać jej piękno i podziwiać je,
a jednocześnie przestrzegamy dzieci, by tego piękna nie niszczyły bezmyślnie.
Wytworzenie właściwego podejścia do przyrody niech przyświeca nam zawsze
w pracy wychowawczej"
Hanna Zdzitowiecka
Edukacja dzieci, już od najmłodszych lat ich życia, jest podstawą i warunkiem do racjonalnego postępowania w duchu szacunku do przyrody i jej ochrony tu i teraz w nowej przyszłości.
W Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z roku 1948 napisano, że "człowiek ma podstawowe prawo do wolności, równości i godziwych warunków bytu w środowisku, którego jakość pozwoli mu na życie przy zachowaniu swojej godności i dobrobytu oraz ponosi solenną odpowiedzialność za ochronę i ulepszanie środowiska dla obecnych i przyszłych pokoleń".(1)
Na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku, przedstawiciel Polski podpisał dekret Agenda 21. Na jego bazie powstał projekt programu "Polska Strategia Edukacji Ekologicznej". Czytamy w nim, że "edukacja ekologiczna kształtuje całościowy obraz relacji pomiędzy człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Ukazuje zależności człowieka od środowiska, oraz uczy odpowiedzialności za zmiany dokonywane w środowisku naturalnym. Edukację ekologiczną należy traktować jako nieodłączny element całego procesu edukacyjnego, a także polityki informacyjnej, strategii gospodarczej i ochrony zdrowia ludności. Edukacja Środowiskowa wymaga nowoczesnego systemu oświaty"(2).
Aurelio Peccei uważa, że "najistotniejsze źródło współczesnego kryzysu ekologicznego leży w człowieku"(3). Żyjący współcześnie człowiek, pomimo dużego zaangażowania w różnych dziedzinach życia, nie jest jeszcze w stanie w pełni zrozumieć następstw tego co czyni. Na przestrzeni wielu lat ukształtowała się w miarę trwała postawa człowieka wobec przyrody, którą można określić jako konsumencką, jako człowieka korzystającego ze świata. Dlatego też, jak twierdzi Peccei "najcenniejszymi wartościami, jakie należy w człowieku rozwijać i kształtować to pozytywne wobec środowiska postawy poznawcze, emocjonalne i działanie"(4).
Taką pozytywną postawę wobec środowiska przyrodniczego musi kształtować nauczyciel u swoich wychowanków.
Przyrodę nazywa się sprzymierzeńcem w wychowaniu dziecka, gdyż wychodzi naprzeciw nieomal wszystkim jego potrzebom, sprzyja harmonijnemu rozwojowi, dostarcza przeżyć i budzi zainteresowanie wszystkim, co się porusza, żyje, zmienia.
Kontakt z naturą spełnia wielostronną rolę w rozwoju w rozwoju dzieci. Małe dziecko obcując z przyrodą w sposób czynny, włącza ją przede wszystkim do swoich zabaw, a zabawa i ruch na świeżym powietrzu wpływa korzystnie na jego zdrowie.
Przyroda umożliwia dzieciom czynne obcowanie z przyrodą poprzez zabawę i prace hodowlane i pielęgnacyjne w kąciku przyrody i w ogrodzie. Prace te maja duże znaczenie dla wychowania społeczno-moralnego, uczą odpowiedzialności, obowiązkowości, umiejętności współdziałania zespołowego, planowania zadań i podziału wykonywanych czynności. Czynne poznawanie przyrody szczególnie sprzyja kształtowaniu stosunku dziecka do zwierząt i roślin, gdyż angażuje się ono uczuciowo hodując je i pielęgnując. Osobiste zaangażowanie pozwala dziecku zrozumieć potrzebę ochrony przyrody, tworzenia rezerwatów dla ginących roślin i zwierząt.
Okres przedszkolny jest ważnym etapem życia człowieka i chcąc podkreślić ten fakt, przytaczam słowa Roberta Fulghuma: "Wszystkiego, co naprawdę trzeba wiedzieć, nauczyłem się w przedszkolu - o tym, jak żyć, co robić, jak postępować, współżyć z innymi, patrzeć, odczuwać, myśleć, marzyć i wyobrażać sobie lepszy świat". Jako nauczyciel, pragnę aby moi wychowankowie, w przyszłości mogli powiedzieć, że "wszystkiego, co trzeba wiedzieć o przyrodzie, jak ją kochać i chronić - nauczyli się w przedszkolu".
Dziecko z natury jest bacznym obserwatorem, dociekliwym badaczem, a uczucia w tym wieku przybierają różne formy, zarówno spontanicznych poszukiwań, jak i systematycznej pracy pod kierunkiem nauczyciela. Wiedząc, że jestem odpowiedzialna za kształtowanie właściwych postaw wobec przyrody u swoich wychowanków, musiałam tę postawę wykształcić w sobie samej, a raczej sprawić, by stała się ona postawą pełną. W tym celu brałam udział w warsztatach ekologicznych, stale współpracuję z LOP-em, wraz z koleżanką stworzyłyśmy własny program nauczania : "Kształtowanie postaw proekologicznych u 6-latków".
A oto przykłady działań 6-latkow, które zachęciły młodszych kolegów do pójścia w ich ślady:
Kącik przyrody w sali starszaków przez cały rok tętnił życiem. Dzieci prowadziły w nim hodowlę dżdżownic, ślimaków oraz rybek akwariowych.
Dzieci posiadają w sali ładne i ciekawe rośliny doniczkowe, którymi samodzielnie się opiekują. Wiele z tych roślin zostało wyhodowanych przez dzieci, a ważną rolę w tym procesie odegrali rodzice dostarczając im sadzonek oraz niezbędnych wiadomości na temat pielęgnacji poszczególnych gatunków kwiatów.
Hodowla roślin w przedszkolnym ogródku była ważnym etapem zgłębiania tajemnic natury. Suche ziarenko obudzone do życia dzięki troskliwym zabiegom pielęgnacyjnym, jego powolny wzrost, delikatność młodych roślinek wywołały w dzieciach troskliwość i chęć ochrony przed zniszczeniem.
Za najbardziej wartościowe formy uznałam spacery i wycieczki, ponieważ poznawanie bezpośrednie to dostarczanie dziecku wrażeń zmysłowych poprzez kontakt z naturalnymi okazami. Przedszkolaki mają wtedy okazję zdobyć wiele cennych wiadomości, bystrzejszym okiem obserwując świat roślin i zwierząt, rozumiejąc potrzebę jego ochrony.
Bardzo często dzieci odwiedzały Park Ekologiczny w Dolinie Wapienicy. Jesienią zbierały tam żołędzie i buczynę, by zimą przynieść je jako pokarm dla zwierząt. Dzieci oglądając szkółkę leśną wykazały chęć sadzenia młodych drzewek. Przedszkolaki, spacerując po lesie, zwracały uwagę, by stąpać tylko po wyznaczonych ścieżkach, nie deptać kwiatów, zwracały uwagę na owady i małe żyjątka, które można było zaobserwować w trakcie cichego spaceru.
Wiosna była tą porą roku, w której działalność dzieci na rzecz środowiska uległa uintensywnieniu. Aktywnie włączyły się one w obchody Święta Ziemi chcąc zrobić coś dobrego dla naszej planety - by była czysta, by była lepszym miejscem do życia. 6- latki sadziły drzewka i krzewy otrzymane z Nadleśnictwa, zadbały o klomb kwiatowy usytuowany w ogrodzie młodszych dzieci.
Bardzo ważną akcją na rzecz ochrony środowiska było włączenie się w wiosenną akcję Sprzątania Ziemi. Przedszkolaki uświadomiły sobie, że bezmyślne rzucanie papierków obraca się przeciwko nim samym, gdyż przebywają w zaśmieconym otoczeniu.
Ważnym wydarzeniem było otrzymanie z rąk prezesa LOP odznaki "Jestem Przyjacielem Przyrody".
Zrealizowany, wspomniany wcześniej, program własny z zakresu edukacji ekologicznej zaowocował następującymi wnioskami:
1. Działania podejmowane przez nauczycieli przedszkola dają szansę na ukształtowanie pozytywnych, zgodnych z prawami natury postaw umożliwiających dziecku poznanie i pokochanie otaczającego go świata, uświadamiają zagrożenia, a także budzą potrzebę dbania o niego.
2. Nauczyciel własnym przykładem, właściwym, tzn. ekologicznym stylem życia przekazuje swym wychowankom wartości ekologiczne, odpowiedzialność za jakość środowiska, gotowość do działań na rzecz ochrony przyrody, kształtowania więzi emocjonalnej z przyrodą, uwrażliwienie na jej piękno.
3. Stosując różnorodne, innowacyjne i nowatorskie formy i metody pracy należy wdrażać dzieci do praktycznych działań na co dzień, począwszy od racjonalnego używania energii i wody, gromadzenia surowców wtórnych po ochronę życia wszystkich organizmów.
4. Edukacja ekologiczna powinna być prowadzona przede wszystkim w bezpośrednim kontakcie a przyrodą. Obcowanie z przyrodą uważa się za najlepszą drogę do zdobywania wiedzy oraz główne źródło wyobrażeń o niej.
Bezpośrednie i pośrednie formy pracy z dziećmi, wzbogacone o nowe pomysły obcowania z przyrodą, przyczyniły się do jej poznania, rozwinęły wrażliwość emocjonalną, nauczyły miłości i szacunku do niej oraz sposobów ochrony.
Rozbudzanie zainteresowań dzieci wszystkimi organizmami i zjawiskami sprawi, że dostrzegają one piękno wszędzie tam, gdzie przedtem go nie dostrzegały. Dzieci odpowiednio pokierowane przez nauczyciela na pewno staną się przyjaciółmi i aktywnymi opiekunami przyrody.
Świadomość, że życie na Ziemi jest "systemem naczyń połączonych", należy wpajać dzieciom już od przedszkola. Kropla drąży kamień. Zmiany w świadomości ludzkiej zachodzą bardzo wolno, ale edukacja ekologiczna prowadzona systematycznie i kompleksowo, a także rosnąca świadomość zagrożeń musi przynieść w przyszłości efekty. Nauczyciel, który pozwoli pokierować ich własną edukacją, który będzie nie tylko przewodnikiem po świecie przyrody, będzie miał tę satysfakcję, że jego mali współtowarzysze będą z dumą nazywali siebie "przyjaciółmi Ziemi", a w życiu dorosłym każde z nich, z pełną świadomością nazwie siebie "człowiekiem ekologicznym".
Przypisy:
1 - E. J. Frątczakowie "Edukacja ekologiczna uczniów klas 1-3", Turex, Pabianice 1994, str.5
2 - "Przyroda Polska" - dodatek nr 2/96, str.3
3 - E.J Frątczakowie "Edukacja.................", op. cit., str.14
4 - tamże, str.14
Olga Skępiec
Przedszkole Nr 41 w Bielsku-Białej |
