Wychowanie w rodzinie
Określenie środowisko życia nie wymaga objaśnienia, natomiast konieczne wydaje się zwrócenie uwagi na znaczenie pojęcia wychowanie. W pedagogice przez wychowanie rozumie się poczynania planowe, przemyślane i zorganizowane. Taki charakter ma działalność wszystkich instytucji powołanych do kształtowania osobowości dziecka i młodzieży, rozwijanie ich intelektu, przygotowania do wykonywania określonego zawodu. W pełni uzasadnione jest dążenie do elementarnego zharmonizowania celów zadań, zasad i metod postępowania wychowawczego wszystkich instytucji. Zawarta w tym sformułowaniu idea wyraża się w pragnieniu stworzenia młodemu pokoleniu warunków jak najbardziej harmonijnego i wielostronnego rozwoju, przy takim równocześnie, aby to było korzystne nie tylko dla jednostki, ale również dla całego społeczeństwa, którego ta jednostka jest nierozłączną i autonomiczną częścią.
Wychowawczej działalności rodziny nie jest w stanie zastąpić żadne inne środowisko ze względu na typ więzi łączących z rodziną oraz obyczajowo i społecznie usankcjonowany fakt konieczności jej posiadania. Dzieci odrzucone przez rodziców, pozbawione rodziny, chociaż opiekę nad nimi przejmuje państwo, dorastają w atmosferze pewnej dyskwalifikacji.
W odczuciach społeczeństwa, a także jednostki mieć rodzinę, to znaczy mieć własne społeczne zaplecze, własne wyraźnie określone miejsce w jakiejś strukturze, jej obyczajowości, tradycjach, kulturze.
Z uwagi, jaką przywiązuje się w każdej zbiorowości do posiadania rodziny, wynikają poważne konsekwencje natury wychowawczej. Do podstawowych dziedzin planowego oddziaływania rodziny zaliczyć należy:
troskę o prawidłowy rozwój fizyczny dziecka, jego sprawność i zdrowie,
troskę o rozwój intelektualny (umysłowy),
zaspokajanie potrzeb emocjonalnych (uczuciowych) dziecka, przy równoczesnym wzbogacaniu jego życia uczuciowego, rozwijaniu w nim dyspozycji pozytywnych i przełamywaniu dyspozycji negatywnych (egocentryzm, skłonności egoistyczne, brak wyobraźni i wrażliwości na potrzeby czy krzywdy innych),
wdrażanie w kulturę własnego społeczeństwa, grupy społecznej, z która jest się najściślej związanym, w kulturę ogólnoludzką,
rozbudzanie zainteresowań i potrzeb kulturalnych,
wpajanie społecznie akceptowanych zasad i norm moralnych (stanowią one trzon moralnej postawy jednostki),
uspołecznianie dziecka poprzez kształtowanie postawy otwartej na problemy otaczającego świata. ścierające się tendencje, odwieczną walkę dobra ze złem, dążenia do postępu i sprawiedliwości społecznej, autentycznej równości i wolności ludzi, walkę z zacofaniem i obskurantyzmem,
przygotowanie go do samodzielnego życia,
uczenie organizowania własnego życia zgodnie z potrzebami i warunkami, jakie stwarza rzeczywistość społeczna,
uodparnianie na napotykanie trudności i niepowodzenia, hartowanie charakteru i silnej woli.
rozbudzanie u dziecka poczucia godności osobistej oraz poczucia godności narodowej, tak ważnej i cennej zawsze, a szczególnie teraz, gdy rozszerza się sfera kontaktów z innymi krajami,
rozwijanie dyspozycji do doskonalenia siebie, nie popełniania tych samych błędów,
kształtowanie ambicji i aspiracji na poziomie własnych potencjalnych możliwości, często niedocenianych i nie wykorzystywanych, bez równoczesnego popadania w kompleksy lub - co jest jeszcze gorsze - samouwielbienie, zarozumiałość, tzw. bufonadę, lekceważenie czy wywyższanie się ponad innych ludzi,
uczenie umiaru i skromności, która jeżeli jest fałszywa i pozorna, stanowi autentyczny wyznacznik wartości, określa to, co się nazywa dużym formatem człowieka,
uczenie tolerancji dla wszelkiej odmienności poglądów (pod warunkiem, że nie są one szkodliwe czy groźne społecznie), cech indywidualnych, zainteresowań i dążeń,
rozwijanie uczuć patriotycznych, szacunku dla tradycji narodowych, ich wkładu w kulturę ogólnoludzką, postawy gotowości do walki o bezpieczeństwo, dobre imię i pozycję w świecie własnego narodu, państwa.
Powyżej zostały wymienione podstawowe zadania w ramach wychowawczej funkcji rodziny. Niektóre spośród nich podejmowane były również dawniej, w środowiskach bardziej oświeconych, postępowych i wartościowych moralnie. Nigdy jednak nie było potrzeby i możliwości uwzględniania aż tylu czynników w skali całego społeczeństwa. Fakt, że obecnie takie możliwości istnieją, nie oznacza jednak ich pełnego wykorzystania. Analizy wychowawczego funkcjonowania rodzin wykazują zjawisko pewnej wybiórczości. Jedne zadania realizowane są w nadmiarze lub tylko na nich koncentruje się uwaga rodziców, inne pomijane są całkowicie. Sytuacje kształtują się zresztą bardzo różnie. Niektóre rodziny obszerne sfery oddziaływań pozostawiają szkole lub innym instytucjom, wychodząc z założenia, że należy to wyłączenie do ich obowiązków. Nie bierze się pod uwagę, że bez udziału i wsparcia rodziny nikt nie wpoi dziecku zasad moralnych, którymi będzie się ono zawsze w życiu konsekwentnie kierowało.
Wychowanie w nauce Jana Pawła II
W liście "Do rodzin" Jan Paweł II wyjaśnia na czym polega wychowanie w sposób następujący: "Wydaje się, że aby trafnie na to pytanie odpowiedzieć, nie można pominąć dwóch fundamentalnych prawd: po pierwsze, że człowiek jest powołany do życia w prawdzie i miłości; po drugie, że każdy urzeczywistnia siebie przez bezinteresowny dar z siebie samego. Odnosi się to zarówno do tych, którzy wychowują, jak i do tych, którzy są wychowywani. Również i wychowanie jest procesem, w którym wzajemna komunia osób dochodzi do głosu w sposób szczególny.
Wychowawca jest osobą, która "rodzi" w znaczeniu duchowym. Wychowanie w tym ujęciu może być równocześnie uważane za prawdziwe apostolstwo. Jest wspólnym uczestnictwem w prawdzie i miłości, w tym ostatecznym celu, który stanowi powołanie człowieka ze strony Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego.
Rodzicielstwo stwarza sobie tylko właściwe współistnienie i współdziałanie samodzielnych osób. Odnosi się to w sposób szczególny do matki, kiedy poczyna się nowy człowiek. Pierwsze miesiące jego bytowania związane z łonem matki stwarzają szczególną więź, która w znacznej mierze ma już charakter wychowawczy. Matka już w prenatalnym okresie kształtuje nie tylko organizm dziecka, ale pośrednio całe jego człowieczeństwo.
Dla "cywilizacji miłości" jest sprawą zasadniczą, ażeby mężczyzna czuł się obdarzony macierzyństwem kobiety, swojej żony. Wychowanie jest więc przede wszystkim obdarzaniem człowieczeństwem - obdarzaniem dwustronnym. Rodzice obdarzają swym dojrzałym człowieczeństwem nowo narodzonego człowieka, a ten z kolei obdarza ich całą nowością i świeżością człowieczeństwa, które z sobą przynosi na świat. Nie przestaje to być aktualne również w przypadku dzieci ułomnych i niedorozwiniętych fizycznie lub psychicznie. Pod tą postacią również objawia się człowieczeństwo, które może być wychowawcze i to w sposób szczególny.
O ile rodzice obdarzając życiem uczestniczą w działaniu stwórczym Boga, o tyle przez wychowanie stają się oboje uczestnikami Jego ojcowskiej, a zarazem macierzyńskiej pedagogiki.
Proces wychowawczy prowadzi do fazy, do której się dochodzi wtedy, gdy po osiągnięciu pewnego stopnia dojrzałości psychofizycznej człowiek zaczyna "wychowywać się sam". Z biegiem czasu owo samowychowanie przerośnie poniekąd dotychczasowy proces wychowawczy. Przerastając, nie przestaje jednak w dalszym ciągu z niego wyrastać. Młody człowiek spotyka nowe osoby i nowe środowiska, a w szczególności nauczycieli i kolegów w szkole, którzy zaczynają odgrywać w jego życiu wpływ wychowawczy, dodajmy: dodatni albo ujemny. W tym nowym kontakcie występuje pewien dystans czy nawet sprzeciw w stosunku do wychowania rodzicielskiego, w stosunku do rodziny. Mimo wszystko jednak proces samowychowania w zasadniczej mierze potwierdza to, co dokonało się w dziecku, chłopcu czy dziewczynie, poprzez wychowanie w rodzinie i w szkole. Nawet przeobrażając się, odchodząc we własnym kierunku, młody człowiek pozostaje nadal w orbicie swych egzystencjalnych korzeni.
Bibliografia:
1. Dziadura S. "Rodzina w wybranych dokumentach Kościoła" Rzym 1988.
2. Hoffner J. "Chrześcijańska nauka społeczna", Warszawa 1999.
3. Izdebska H. "Funkcjonowanie rodziny a opieka nad dzieckiem" Warszawa 1967.
4. Izdebska H. "Przygotowanie do życia w rodzinie" Warszawa 1972.
5. Muszyński H. "Rodzina, moralność, wychowanie" Warszawa 1971.
6. "Posoborowe dokumenty Kościoła Katolickiego o małżeństwie i rodzinie", tom II, Kraków 1999.
7. Tyszka Z. "Socjologia rodziny", wyd. 3, Warszawa 1979.
8. Ziemska M. "Podstawy rodzicielskie", Warszawa 1968.
mgr Anna Strzelecka
Publiczna Szkoła Podstawowa
im. Jana Pawła II w Kamieńsku |
