Małgorzata Zaczyńska
I PREZENTACJA METODY
l. Wyjaśnienie pojęcia
Origami to stara japońska sztuka, która uczy w jaki sposób ze składanej kartki papieru bez przecinania jej czy klejenia wydobyć kształty zwierząt, kwiatów, ozdób, figur geometrycznych, itd. Origami jest japońskim słowem. "Ori" znaczy zaginać, a "kami" oznacza papier.
2. Historia papieru
Papier wynaleziono w Chinach w I wieku przed naszą erą. W 123r. p. n. e mandaryn Tsai-Lun uzyskał papier z włókien morwy i łodyg bambusa. W 610 r. n. e. Kapłani koreańscy wysłani do Chin przenieśli umiejętność wytwarzania papieru do Korei i Japonii. Do Europy papier sprowadzono w VIII w. przez więźniów z Chin. Na szerszą skalę wytwarzaniem papieru zajęli się Arabowie W XII w. powstały we Włoszech pierwsze duże papiernie. Rewolucja przemysłowa i rozwój druku w znacznym stopniu wpłynęły na rozwój produkcji papieru.
3. Historia origami
Składanie papieru jako element obyczajów a nawet konkretnego kultu pojawiło się w starożytnych Chinach. Chińczycy wykorzystywali origami podczas obrzędów grzebania zmarłych. Zamożne rodziny składały do grobowców wraz ze zmarłym wszelkie przedmioty, które służyły mu za życia. Plemiona koczownicze grabiły te grobowce. Dlatego z czasem zamieniono drogocenne przedmioty na ich papierowe repliki.
Zgodnie z badaniami japońskiej artystki, która przez 20 lat systematyzowała unikalne dokumenty o składaniu papieru, elementy origami zakorzenione w kulcie grzebania zmarłych przetrwały na południu Chin do dnia dzisiejszego. W VIII w. poeta chiński TU FU w poemacie o życiu wsi zamieścił tekst następujące) treści: "Stara żona rysuje na papierze kwadraty do gry w szachy". Dotychczas jest to jedyna tak stara wzmianka o origami w literaturze światowej.
Od IX w. w Japonii układano z papieru abstrakcyjne lub symboliczne figurki wykorzystywane w obrzędach religijnych. Japończycy stworzyli wiele tysięcy papierowych form , różnorodne techniki składania, pierwsi tworzyli podręczniki do origami.
Europejczycy zafascynowali się origami w XIX w. Origami zainteresowało ich nie tylko jako sposób poznania kultury japońskiej ale jako metoda pracy wychowawczej z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi.
Metodę osiągnięcia sukcesu przez origami starał się upowszechnić Friedrich Fróbel (1782-1852), niemiecki pedagog, uczeń J. H. Pestalozziego, twórca zasad wychowania przedszkolnego. Na początku XIX w. tworzył on tzw. Ogródki dziecięce- zakłady wychowawcze w których dziecko uważano za roślinę wymagającą starannej i wszechstronnej pielęgnacji. Fróbel uważał, iż harmonijny i pełny rozwój może zapewnić dziecku poprzez stosowanie z nim takich form pracy jak; ruch, śpiew, roboty ręczne w tym origami.
Obecnie istnieje na świecie wiele organizacji zajmujących się popularyzacją origami. Najbardziej znane ośrodki znajdują się w Japonii, USA, Australii, Anglii i Włoszech. W Polsce od wielu lat działa w Poznaniu Pracownia Pedagogiczna Origami
II WALORY TERAPEUTYCZNE SZTUKI ORIGAMI
- Metoda systematycznej stymulacji rozwoju wyobraźni.
- Przyczynia się do rozwoju sprawności manualnej
Poprzez wykonywanie niezliczonej ilości ruchów rąk wzrasta umiejętność precyzji celowego działania. Ponadto ćwiczy się koordynacja wzrokowo-ruchowa
- Doskonali sprawność językową
W trakcie wykonywania modeli wielokrotnie wysłuchuje się instrukcji wykonania, co nie tylko wpływa korzystnie na rozwój mowy, ale również doskonali umiejętność słuchania, czytania, pisania a co za tym idzie wpływa korzystnie na pamięć i koncentrację.
- Proces zbierania małych etapowych sukcesów
Origami niezaprzeczalnie daje odczuć dziecku, że odniosło sukces. Sukces ten jest szybko osiągalny i widoczny naocznie w postaci poprawnie wykonanego modelu. Sukces ten motywuje zarówno ucznia jak i nauczyciela do podejmowania kolejnego wysiłku nie koniecznie związanego z samym składaniem.
- Nieocenione narzędzie dydaktyczne
W trakcie składania dziecko podejmuje niebywały wysiłek koncentracji, zauważa wszelkie istotne elementy tego procesu, zapamiętuje kolory, kształty, sposoby zagięć, samo odkrywa nowe kombinacje, które dowartościowują go jako twórcę a jednocześnie łatwo przyswaja sobie treści dydaktyczne, które są jakby obok.
- Dotlenienie mózgu
Origami to działalność konstrukcyjna, która angażuje dwie ręce, co powoduje dotlenienie obydwu półkul mózgu.
- Źródło pozytywnych uczuć
Origami dostarcza wielu pozytywnych emocji. Japoński mistrz Akira Yoshisawa twierdzi, że "kiedy ręce są zajęte wykonywaniem czegoś, to serce śpiewa radośnie". Wielu autorów docenia walory ludyczne origami, które są bardzo istotne w każdej terapii.
- Szansa na bycie akceptowanym i podjęcie wysiłku pracy nad sobą
Z własnych doświadczeń wiem, że origami ma pozytywny wpływ na funkcjonowanie dziecka odrzucanego przez środowisko . W 1999r. przez 6 miesięcy prowadziłam systematyczne zajęcia terapeutyczne z chłopcem hiperaktywnym w których wykorzystywałam technikę origami i elementy psychoterapii. Po zakończeniu cyklu zajęć mogłam z całą pewnością stwierdzić znaczną poprawę zachowania chłopca.
Po terapii prowadzonej według programu mojego autorstwa chłopiec stał się bardziej refleksyjny, łatwiej koncentrował się, uległa poprawie jego samoocena, gdyż podziwiany był przez kolegów z klasy za umiejętność wykonywania papierowych modeli. Po terapii chłopiec znacznie angażował się w życie społeczne klasy.
Pracując później z dziećmi z upośledzeniem umysłowym obserwowałam znaczną poprawę ich samooceny. Poprzez systematyczne zajęcia stawali się oni osobami coraz mniej wycofującymi się , niektórzy potrafili nawet samodzielnie zaangażować się w życie kulturalne klasy czy grupy świetlicowej.
III ORIGAMI JAKO FORMA ORGANIZACJI GRUPY I BYCIA TWÓRCĄ
Dzięki systematycznej pracy każda grupa w której zastosowałam sztukę origami jako główne zajęcia stawała się społecznością zorganizowaną. Podczas zajęć wyłoniła się grupa liderów, którzy z czasem stali się nauczycielami origami dla innych. Dzieci te gromadziły wokół siebie zainteresowanych, którzy od razu po wejściu do grupy wiedzieli, że zajmą się czymś pozytywnym .Liderzy posiadali własne albumy ,w których gromadzili wykonane przez siebie prace. Albumy te stały się dla nich przedmiotem dumy i chluby . Bywało i tak że każdego dnia przybywał w albumie jeden model, który mobilizował pozostałe dzieci do nauki kolejnych wzorów. Dzieci uczęszczające do grupy zaangażowały w składanie papieru dzieci starsze, własne rodzeństwo, a nawet rodziców, którzy niejednokrotnie przychodzili do mnie aby nauczyć się składać dany model.
IV NIEZBĘDNE WARUNKI DO ORGANIZACJI ZAJĘĆ TECHNIKĄ ORIGAMI
- Pomieszczenie (gdzie ?)
Pomieszczenie powinno być jasne, wywietrzone, ciche. Składać należy na twardym podłożu, najlepiej stole odpowiedniej wysokości, takiej aby dziecko swobodnie manipulowało rękoma przy kartce papieru.
- Materiały (z czego ?)
Na początku warto się zaopatrzyć w papier gorszej jakości, mogą być to stare gazety, zużyte zeszyty. Po opanowaniu przez dzieci umiejętności estetycznego wykonywania zagięć stopniowo wprowadzamy kolorowy papier do ksero lub specjalny papier do origami nieco cieńszy od papieru kserograficznego i od razu pocięty w kwadraty. Do składania należy wybierać papier, który jest względnie wytrzymały- nie rwie się po wielokrotnych zagięciach i daje ostrą krawędź.
- Grupa (z kim?)
Grupa zajmująca się składaniem nie powinna być zbyt liczna. Najlepiej jest gdy jest w niej od l do 5 dzieci. Nauczyciel pierwszy sam wykonuje każde zagięcie, komentując głośno co robi następnie dzieci powtarzają jego ruch. Do każdego dziecka należy w razie potrzeby podejść i pomóc mu wykonać dane zagięcie. Dzieci, które już znają sposób składania danego modelu należy mobilizować aby nie wyprzedzały kolegów, którzy dopiero uczą się danego kroku.
- Nastrój
Podczas wykonywania modeli dobrze jest w tle włączyć cichą muzykę relaksacyjną, która ogranicza niepotrzebne rozmowy i działa koncentrujące
- Wskazówki dydaktyczne (w jaki sposób?)
- najpierw układanie wzorów z kół, trójkątów, kwadratów
- Naukę origami rozpoczynamy od oswojenia się dziecka z głównymi elementami origami. Dajemy dziecku możliwość swobodnej manipulacji figurami płaskimi, przy okazji nazywamy je. Dziecko samodzielnie tworzy na kartce papieru własny układ.
- zasada jednego zgięcia w dowolnym miejscu na płaszczyźnie origami
Aby zachęcić dziecko do pracy proponujemy najpierw bardzo proste zabawy. Później wykonujemy na kwadracie, trójkącie lub kole tylko jedno zagięcie Np. zagięte koło może być wkomponowane jako uszy w rysunek buźki misia.
- najpierw składanie i komponowanie a później przyklejanie
- Dziecko, które nauczy się planować swój obrazek będzie w przyszłości zwracać większą uwagę na estetykę.
- samodzielne manipulowanie modelem - poznanie przez dotyk
Na tym etapie dziecko samodzielnie poznaje wieloma zmysłami konstrukcję danej figury i dokonuje analizy własnych możliwości.
- wprowadzanie drugiego i kolejnych zagięć
- ciągłe nagradzanie kolejnych zagięć
Dzięki ciągłemu nagradzaniu kolejnych kroków wykonywania modelu dziecko nieustannie jest motywowane do wysiłku ponadto zabieg ten wzmacnia jego samoocenę.
V TECHNIKI SKŁADANIA PAPIERU W SZTUCE ORIGAMI
Zanim zaczniemy bawić się z dziećmi w tzw. Origami klasyczne czyli składanie form przestrzennych z kwadratu warto zająć się sposobami składania papieru w tzw. Technikach płaskich.
- Origami płaskie z koła
Technika ta polega na składaniu papierowych kółek w różnych formach i komponowania na płaszczyźnie obrazka z dowolnej liczby pozaginanych kół. Jeśli prace są estetyczne to z czasem wprowadzamy kompozycje trudniejsze w których koła pozaginane są wielokrotnie.
- Origami płaskie z trójkąta równobocznego
Jest to technika nieco trudniejsza, ponieważ trójkąt jest formą ostrą. Już na początku mamy trzy wierzchołki. Ta technika szybciej męczy i nie zawsze przynosi satysfakcjonujący efekt- poleca się ją dzieciom zdolnym.
- Origami płaskie z kwadratu
Jest to ważna technika potrzebna do osiągnięcia wprawy w origami klasycznym.
- Origami przestrzenne z koła
- Origami przestrzenne z trójkąta
- Origami przestrzenne z kwadratu
Jest ono niezaprzeczalnie ojcem pozostałych technik. Z tego origami tworzymy podstawowe bazy czyli główne złożenia do większości form.
- Origami modułowe
Z kilku lub kilkunastu modułów wykonanych według zasad klasycznego origami montujemy docelową formę.
VI BAZY PODSTAWOWE I WTÓRNE
Bazy są to podstawowe zaginania, które powtarzają się w budowie wielu modeli. Np. aby wykonać ptaszka machającego skrzydełkami należy najpierw zrobić bazę kwadrat a później bazę ptak. Bazy to swoisty alfabet. (Podaję do wglądu zebranym podstawowe bazy)
VII ZNAKI I SYMBOLE WYSTĘPUJĄCE W GRAFICZNYCH SCHEMATACH PAPIEROWYCH MODELI
Aby wyjaśnić konstrukcję poszczególnych modeli używa się pewnych znaków, np. strzałka, linia przerywana. Jest to międzynarodowy system ujednolicony przez amerykańskich origamistów. Można go porównać do swoistych znaków interpunkcyjnych.
Na początek wspaniałej przygody z origami polecam modele łatwe zamieszczone w książce Ise Nimschowskiego "Dziecinnie proste origami”. Książka została wydana w 2000 roku. Zawiera dużo ciekawych modeli . Instrukcje wykonania podane są w sposób jasny i dokładny. Moją pierwszą książką , która otwarła mi drogę do origami była praca Jona Tremaine "Origami.Jak wykonać użytkowe i dekoracyjne modele z papieru”. Pozycja ta została wydana w 1995 r. Do dnia dzisiejszego często do niej wracam, gdyż zawiera wiele wspaniałych modeli, które wykonywałam pracując z dziećmi w domu dziecka , w świetlicy szkoły podstawowej czy wreszcie z dziećmi z upośledzeniem umysłowym w szkole specjalnej.
Zachęcam do korzystania ze strony internetowej www.origami.art.pl.
Małgorzata Zaczyńska
