Literatura, która pojawiała się dotyczy głównie szkół masowych oraz placówek dla osób w normie intelektualnej. Uspołecznienie młodzieży niepełnosprawnej umysłowo jest jeszcze większym problemem.
Samorządność w placówkach kształcenia specjalnego jest sprawą nie do końca określoną. Samorządy w placówkach istnieją. Brakuje jednak na ten temat literatury oraz wymiany doświadczeń. Często podejmowane działania są przypadkowe i okazjonalne, a młodzież nie bierze czynnego udziału w pracach na rzecz całej społeczności szkolnej. Nie rozumie idei samorządności, nie czuje się współgospodarzem placówki.
A to przecież oni – uczniowie są ostatecznymi sędziami naszej wartości zawodowej nie dyrektorzy, doradcy, wizytatorzy, rodzice czy urzędnicy - są nimi jedynie uczniowie. To oni zadecydują, czy będą nas pamiętać przez całe życie z szacunkiem i wdzięcznością, czy zapomną nas natychmiast po wyjściu ze szkoły jako bezbarwnych i nijakich.
Przy wprowadzaniu ich do społeczeństwa należy uwzględnić ich swoiste trudności.. Aby rewalidacja dzieci upośledzonych była skuteczna, należy wykorzystać wszystkie pozytywne, indywidualne ich cechy fizyczne i psychiczne. Systematyczne pobudzanie do rozwoju istniejących mechanizmów, konsekwentny system wymagań prowadzi do usprawniania i rozwoju możliwości tych dzieci.
Przed wychowawcami – opiekunami samorządów uczniowskich stoi wielkie wyzwanie. Nigdy nie ma pewności czy uda się wdrożyć idee samorządności wśród całej społeczności szkolnej. Dlatego nie należy liczyć na szybkie, widoczne efekty, a pracę rozpocząć od szukania takich metod i form, które pozwolą na zwiększenie aktywności dzieci oraz takich, które "uruchomią", choćby częściowo, mechanizmy samorządności.
Samorządność wyzwala trzy podstawowe rodzaje aktywności:
- czynne uczestnictwo,
- własne inicjatywy,
- podejmowanie decyzji ,
"W konstrukcji samorządu należy przewidywać bogactwo form, metod i treści zbiorowego, zróżnicowanego działania aby odczucia, dążenia, pragnienia oraz wynikające z nich potrzeby osobiste i społeczne mogły być wyzwalane i zaspokajane."
Zarówno wychowawcy jak i sami uczniowie ciągle poszukują ciekawych form i metod pracy, które pozwolą jak najlepiej zrealizować postawione zadania. Niektóre z nich omówię w tym rozdziale.
Zacznę od opisu wyborów samorządowych, które odbywają się raz na dwa lata i wyprzedzają o kilka dni wybory do Sejmu, Senatu, samorządów lokalnych lub wybory prezydenckie.
Jest to dobry moment, żeby przygotować dzieci i młodzież do podjęcia przyszłych obowiązków obywatelskich. Można w ten sposób zachęcić uczniów do śledzenia aktualnych wydarzeń w Polsce.
Kampania przedwyborcza odbywa się w podobny sposób jaki mogą śledzić w telewizji. Najpierw klasy zgłaszają kandydatów i prezentują na ogólnoszkolnym apelu – informują wszystkich dlaczego te właśnie osoby zostały wybrane.
Kandydaci z pomocą kolegów z klasy i wychowawcy przygotowują hasło i programy wyborcze – programy mogą być poważne, ale także humorystyczne, marzycielskie, z odrobiną fantazji. Każda klasa przygotowuje materiały informacyjno – propagandowe, gazetki, plakaty z hasłami i programem, rymowanki zachęcające do głosowania na swoich kandydatów.
W tych dniach szkoła zmienia swoje oblicze, każde możliwe miejsce jest oplakatowane. Wzrasta nastrój przedwyborczy, czuje się atmosferę napięcia i oczekiwania (zdarzają się również zachowania niewłaściwe, tak dobrze znane nam z dorosłych wyborów, ale w tym momencie nauczyciele mogą zadziałać wychowawczo).
Następnym etapem jest organizacja wiecu przedwyborczego, na którym klasy jeszcze raz prezentują swoje programy i zachęcają do głosowania na wybranych kandydatów. Wiec taki przeradza się w wesołą, pełną humoru zabawę.
W międzyczasie specjalna komisja wyborcza sporządza listy uprawnionych do głosowania, drukuje karty wyborcze, prowadzi akcję informacyjną na temat sposobu głosowania.
Dzień przed wyborami uczniowie przygotowują lokal wyborczy oraz urnę do wrzucania głosów. Lokal urządza się wyjątkowo estetycznie – dywany, stół dla komisji, dużo kwiatów, w centralnym punkcie urna, miejsce dal zachowania tajności głosowania.
Dzień wyborów jest wyjątkowy, uczniowie chętnie przychodzą do lokalu, młodsze dzieci korzystają z pomocy wychowawców, starsze pewnie i samodzielnie stawiają "x" przy nazwiskach, dumnie wrzucają głos do urny. Niemniej zaszczyceni są członkowie komisji, kiedy odszukują na listach nazwiska głosujących, wydają karty do głosowania, a potem liczą głosy i na apelu ogólnoszkolnym informują o wynikach wyborów.
Myślę, że w ten sposób łatwiej zrozumieją co się dzieje aktualnie w kraju, a w dzień wyborów ogólnokrajowych bardziej świadomie zerkną w ekran telewizora. W przyszłości, jako dorośli ludzie, nie będą czuli się zagubieni i wystraszeni kiedy znajdą się w lokalu wyborczym a przede wszystkim nie będą czuli się gorsi od innych!
Jedną z często stosowanych form pracy są różne konkursy. W ciągu ostatnich lat było ich sporo. Oto niektóre z nich.
Przez kilka lat samorząd prowadził konkurs "Wzorowa klasa".
Konkurs miał oddzielny regulamin, punktację, komisję oceniającą. Prowadzenie go wymagało dużo czasu, systematyczności i obiektywizmu. Początkowo mobilizował klasy do większej aktywności i lepszej pracy. Po kilku latach wychowawcy i opiekunowie samorządu "wyczuli" zniechęcenie uczniów i obecnie został zastąpiony innym konkursem, który podsumowuje udział klas w różnych turniejach, quizach i innych pracach w szkole. Pod koniec roku jest organizowany festyn "Baw się razem z nami", który będzie finałem tego konkursu.
Konkurs "Szanujemy sprzęty szkolne" miał głównie na celu zlikwidować pisanie po ławkach. Co kilka dni komisja samorządowa dokonywała przeglądu ławek, przyznawała punkty klasom. Zadaniem klas było dbanie o ławki w swojej sali lekcyjnej. Udało się zlikwidować "bazgroły" na ławkach, a jeśli nawet zdarzyło się komuś coś napisać, to samodzielnie czyścił ławkę. Koledzy kontrolowali siebie nawzajem. Od tamtego konkursu minęły prawie trzy lata, ale nawyk kontrolowania czystości ławek i wzajemnego upominania się pozostał.
Konkurs "Dbamy o podręczniki szkolne" miał na celu uczulić dzieci na właściwe korzystanie z podręczników szkolnych, które wypożyczają z biblioteki, nie muszą kupować, a mają one służyć również innym uczniom. Konkurs poprzedzony został akcją, która doprowadziła do likwidacji toreb plastikowych. Wprowadzono zakaz noszenia książek i zeszytów w reklamówkach. Dziewczęta z klasy III gimnazjum na zajęciach techniki uszyły z grubych, tapicerskich materiałów kolorowe worki, które zastąpiły tornistry uczniom, którym rodzice mimo próśb, nie kupili odpowiedniej torby na książki.
Każda klasa zorganizowała dzień obkładania książek (większość dzieci nie zostaje przez rodziców odpowiednio wyposażone w okładki i inne przybory szkolne). Książki obłożono w kolorowe papiery i tapety. Zostały one zdobyte przez uczniów i nauczycieli z własnych źródeł. Na lekcjach plastyki uczniowie wykonywali kolorowe naklejki, na których opisano podręczniki. Następnie w dużej sali odbyła się prezentacja podręczników, zostały one ocenione przez komisję.
Odbyła się również pogadanka na temat "Jak dbać o podręczniki" oraz przedstawiono regulamin konkursu. Przez cały rok dokonywano przeglądów podręczników, oceniano ich wygląd (zmiana zniszczonych okładek, czyste kartki itp.)
Klasy otrzymywały punkty w konkursie "Wzorowa klasa". Na koniec roku przed oddaniem książek do biblioteki klasy po raz ostatni zaprezentowały swoje książki i podsumowano całoroczny konkurs.
W ciągu ostatnich lat przeprowadzono jeszcze wiele innych konkursów, między innymi:
- prace pisemne na temat: "Dom moich marzeń", "Nasze miasto – Kołobrzeg",
- wybieramy kolegę i koleżankę roku,
- prace plastyczne związane z hasłem roku lub hasłami miesięcznymi – tematyka prac to: rodzina, region, ochrona środowiska, zdrowie, święta,
- albumy tematyczne związane z hasłem roku,
- gazetki i kąciki tematyczne.
Na terenie szkoły są organizowane wystawy prac plastycznych wykonanych przez dzieci. Ocenia się je i nagradza. Wiele z nich jest wykorzystywanych jako pomoce na lekcjach przedmiotowych oraz jako elementy dekoracyjne szkoły. Prezentowane są również na wystawach pozaszkolnych.
We wszystkich tych pracach uczniowie współpracują z wychowawcami klas, nauczycielem sztuki oraz techniki. Dzieci potrzebują ukierunkowania, zachęty, pomocy w przeciwnym razie szybko zrezygnowaliby z trudu i uznaliby, że sami nic nie potrafią zrobić. Zadaniem nauczyciela jest pokazać, że potrafią. Kiedy widzą efekty – chwalą się swoją pracą, są dumni. Chętniej podejmują następne zadania.
W szkole przyjął się zwyczaj organizowania turniejów klas oraz quizów wiedzy z różnych dziedzin, głównie związanych z hasłem roku lub hasłem miesięcznym.
Takich turniejów jest 4 – 5 w roku. Zostały zapoczątkowane kilka lat temu i były to wesołe zabawy polegające na rywalizacji klas w różnych śmiesznych konkurencjach. Celem głównym była dobra zabawa i zdrowa rywalizacja. Uczniom bardzo spodobała się taka rozrywka więc z roku na rok wprowadzano więcej takich imprez. W jednym roku, dzięki szczególnie aktywnej pracy rady uczniów, plan pracy w ciągu roku tak się rozbudował, że nie przypominał początkowego. Uczniowie samodzielnie przygotowywali różne zabawy, bazując często na znanych programach telewizyjnych i dostosowujące je do warunków szkolnych. Na przykład systematycznie odbywała się "Mini lista przebojów". Uczniowie ćwiczyli po lekcjach, na zajęciach techniki wykonywali "instrumenty muzyczne" dla zespołu oraz kostiumy dla wychowawców, koncerty prowadziła przewodnicząca samorządu.
W następnych latach planowano turnieje i quizy związane z tematyką roku. Są to imprezy dużo poważniejsze jednak w trakcie ich przeprowadzania znajdują miejsce również śmieszne, zabawne konkurencje lub pytania w celu rozprężenia, wywołania uśmiechu. Turnieje te również szybko przyjęły się. Wygląda to w ten sposób, że samorządy klasowe z pomocą wychowawcy przygotowują w ciągu roku co najmniej jeden taki turniej lub quiz. Jest on poprzedzony zdobywaniem wiadomości z określonej dziedziny, powiązany z hasłem roku lub jakąś rocznicą czy świętem.
Celem jest utrwalanie, często prostych, ale jakże trudnych do zapamiętania przez dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, wiadomości z różnych dziedzin: geografii, historii, biologii, wiedzy o społeczeństwie, ekologii, regionie, zdrowiu. Uczniowie uczą się "zdrowej" rywalizacji, nabierają pewności i odwagi, żeby wystąpić przed całą szkołą.
Taki turniej to lekcja "inaczej", w której biorą udział uczniowie wszystkich klas, uczą się i bawią jednocześnie.
Układają rozsypanki literowe i wyrazowe, składają pocięte obrazki, zestawiają i porównują różne ilustracje, rozwiązują krzyżówki, zagadki, wypowiadają się na różne tematy, odpowiadają na pytania quizu itp.
W poszczególnych konkurencjach bierze udział jeden uczeń, zespół lub cała klasa. Jury przyznaje punkty za prawidłowo wykonane zadanie. Czasami punktacja jest urozmaicana – zamiast punktów zapisywanych w tabeli wyników, klasy otrzymują cukierki, znaczki "ekologiczne" lub inny symbol związany z tematyką turnieju. Po zliczeniu punktów ogłaszane są wyniki.
Przygotowanie takiego turnieju jest pracochłonne i trwa dosyć długo. Wymaga materiałów, z których wykonuje się pomoce i rekwizyty, takie które zachęcą dzieci do udziału w poszczególnych konkurencjach (duże, czytelne, widoczne z daleka, kolorowe). Od trzech lat są w szkole młodsze klasy I – IV. Dla nich przygotowuje się zadania łatwiejsze, tak by mogli je wykonać i wziąć udział w rywalizacji.
Często oprócz turnieju w tym samym dniu odbywają się imprezy towarzyszące – wystawy książek, albumów, praca plastycznych, występ zespołu wokalnego – są one związane tematycznie z tematem turnieju lub quizu.
Samorząd uczniowski organizuje wiele innych stałych imprez związanych z rocznicami państwowymi – są to apele okolicznościowe, wieczornice – na których uczniowie przybliżają swoim kolegom wydarzenia z przeszłości, uczą się patriotyzmu.
Do tradycji należą ślubowanie i pasowanie na gimnazjalistę oraz pożegnanie absolwentów.
Ponadto są organizowane wróżby andrzejkowe, spotkania przy wigilijnym stole, zabawy choinkowe, dzień babci i dziadka, matki i ojca, powitanie wiosny, święto pielęgniarki, dzień dziecka.
Imprezy te mają swoją oprawę, dają duże możliwości samorządom klasowym aby wyzwolić aktywność wśród uczniów, uczyć szacunku do ludzi, wdzięczności, kultury i umiejętności zachowania się w różnych okolicznościach. Nie będę ich dokładnie opisywał, ponieważ są znane i organizowane we wszystkich społecznościach szkolnych.
Sekcja kultury, która jest inicjatorem tych wszystkich – ogólnie mówiąc – imprez wewnątrzszkolnych ma więc dużo pracy.
Ostatnim, nowym zadaniem, które "przejął" samorząd szkolny jest redagowanie gazetki szkolnej pod tytułem "GRZYBOWNIK". Pierwszy numer ukazał się w grudniu 2001 roku a następne wychodziły co dwa miesiące. W chwili obecnej wydanie uległo wstrzymaniu.
Praca sekcji gospodarczej jest może mniej widoczna i barwna. Jednak kiedy widzimy czyste boisko i tereny przyszkolne, uprzątnięte przystanki autobusowe (korzystają z nich również uczniowie Zespołu Szkół Specjalnych), kiedy jest organizowane "Sprzątanie Świata", a dzieci pomagają sprzątać szkołę i dbają o jej estetyczny wygląd, wtedy można dobrze ocenić klasę pełniącą obowiązki "gospodarza szkoły". Nie zawsze jednak wszystko przebiega tak, żeby nie trzeba było szukać nowych, lepszych rozwiązań.
Oprócz niewątpliwych sukcesów zdarzają się również porażki. Dlatego pracy samorządowi uczniowskiemu nigdy nie zabraknie.
Nie zabraknie pracy opiekunowi samorządu i wychowawcom klas, chociażby z tego powodu, że w przypadku uczniów niepełnosprawnych intelektualnie rola doradcy nie wystarcza. Uczniowie ci w swej samodzielnej i samorządnej działalności potrzebują opiekunów bardziej niż samorządowcy w szkołach masowych. Są bardziej zagubieni, działają chaotycznie i często nieodpowiedzialnie.
Mniejsza lub większa pomoc nauczyciela jest niezbędna. Często chociażby ze względów bezpieczeństwa nie można pozwolić na całkowita samodzielność uczniów. Przy niektórych pracach, zadaniach można dać większa swobodę, zachowując jednak dyskretną opiekę.
(Opracował nauczyciel Specjalnego Ośrodka Szkolno - Wychowawczego - mgr Adrian Lalik)
Bibliografia:
- A. Makowski, Wychowanie innowacyjne w internacie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1988, s. 41
|
