Współczesna cywilizacja stwarza w miarę swych postępów coraz większe zagrożenie dla rodziny, zakłócając jej funkcjonowanie i podkopując podstawy jej egzystencji.
Rodzina pozostaje jednak wciąż istotnym elementem społecznych interakcji: od sposobu i poziomu jej funkcjonowania wiele w społeczeństwie zależy, może ona kreować zarówno pozytywne jak i negatywne zjawiska w społeczeństwie.
Elżbieta Wiater- nauczycielka nauczania zintegrowanego w Szkole Podstawowej w Siemirowicach
RODZINA I JEJ FUNKCJONOWANIE
Najmniejszą a zarazem podstawową grupę społeczną stanowi rodzina. To w niej człowiek przychodzi na świat i od niej jest uzależniony przez co najmniej kilkanaście lat. Jest ona komórką zaspokajającą podstawowe potrzeby swych członków. Centralne role stanowią tu role matki i ojca.
Rodzina podlega dynamicznym przekształceniom związanym głównie z biegiem życia jednostek wchodzących w jej skład; opiera się ona na zastanych tradycjach społecznych i rozwija własne tradycje.
Tak więc najczęściej kiedy mówi się o rodzinie, ma się na myśli, grupkę kilku osób powiązanych ze sobą więzami pokrewieństwa. W skład tej grupy wchodzą mężczyzna i kobieta związani małżeństwem oraz ich dzieci.
Rodzina pełni też szereg funkcji, z których najważniejszą jest urodzenie i wychowanie potomstwa. To w rodzinie dziecko nabywa pierwsze nawyki, postawy, kształtujace sposoby zachowania, poznaje co jest dobre, a co złe. Tak więc rodzina stanowi dla dziecka ważne, a w kolejności pierwsze środowisko rozwojowe i wychowawcze.
Rodzice nie zawsze uświadamiają sobie własne posłannictwo wychowawcze. Planując rodzinę biorą pod uwagę przede wszystkim względy materialne i mieszkaniowe, rzadziej uzgadniają stanowisko dotyczące posiadania dzieci i tworzenia im jak najkorzystniejszego środowiska wychowawczego, a wszystkim członkom zacisznego domu. W tworzeniu takiego domu najbardziej przeszkadzają: egoizm współmałżonków, brak dobrej woli w akceptowaniu drugiej osoby i gotowość na ustępstwa, nieprzeparta chęć, by współmałżonek zaspakajał wszystkie życzenia. Brak tolerancji w drobnych nawet odstępstwach od oczekiwań doprowadza początkowo do niewielkich nieporozumień, następnie do wciąż narastających konfliktów i napięć emocjonalnych. W takich warunkach dom rodzinny staje się dla dziecka środowiskiem nerwicogennym. Kłótnie między rodzicami lub przedłużające się milczenie jest odbierane jako możliwość rozpadu rodziny; powstaje lęk o przyszłość kochanej matki i również kochanego ojca, lęk o własny los.
Potrzeba bezpieczeństwa, czyli posiadania " bezpiecznego domu" , w którym człowiek jest akceptowany i znajduje oparcie ( zrozumienie ), jest również jak chleb, jak codzienne pożywienie. Bezpiecznie czuje się dziecko przeświadczone o miłości rodzicielskiej, dziecko kochane przez rodziców.
W świadomości wielu ludzi dorosłych tkwi jednak niesłuszne przekonanie, że największe znaczenie w wychowywaniu mają werbalne pouczenia oraz stosowanie kary za nieposłuszeństwo. Dlatego słyszy się nieraz oburzony głos matki, która na wiadomość o wykroczeniu swego dziecka twierdzi, że przecież mówiła, że tak nie wolno. Nie dostrzega jednocześnie, że sama postępuje wręcz odwrotnie niż nakazuje dziecku.
W prawidłowo funkcjonującej rodzinie ważną rolę spełniają oboje rodzice. W naszej kulturze znacznie wyższą rangę przypisuje się matce. Z jej rolą wiąże się przede wszystkim emocjonalny stosunek do dziecka.
Matka rzeczywiście jest dziecku osobą najbliższą, a ten uczuciowy związek zaczyna się kształtować już w okresie prenatalnym. Jeżeli dziecko jest upragnione, a jego narodziny oczekiwane z radością, wówczas powstają silne związki uczuciowe i trwają przez cale życie, nawet wówczas, jeśli nie spełnia ono tych oczekiwań, jakie z nim wiązano.
Matka jest osobą zaspokajającą rozliczne potrzeby dziecka, szczególnie w pierwszych latach życia. Ona też prowadzi gospodarstwo domowe i mimo pracy zawodowej poświęca wiele czasu na organizację całokształtu życia rodzinnego. To ona w największym stopniu wpływa na atmosferę domu. Jeśli jest to atmosfera wzajemnego zaufania, radosna i pełna życzliwości, taka rodzina jest prawdziwym dobrem dla wszystkich swoich członków.
Ojciec wnosi do rodziny nieco inne, ale równie ważne wartości. Bardziej opanowany, racjonalnie podchodzi do rozwiązywania rodzinnych problemów. Przy odpowiednim podziale obowiązków związanych z rodziną przyjmuje na siebie prace, które wymagają więcej siły i zdecydowanie potrafi to robić lepiej niż żona. Nie ma w zasadzie prac, które wiążą się wyraźnie z płcią, dlatego wspólnie ustala się zakres obowiązków raczej tak, aby nie kolidowały z pracą zawodową.
Ojciec jest wzorem mężczyzny. Nie można w rodzinie pomniejszać zadań wychowawczych ojca, sprowadzając je do wymierzania dzieciom kar za przewinienia. Jego autorytet oparty na wartościach jakie sobą prezentuje, może być poważną siłą osobotwórczą w rozwoju dziecka.
Na klimat wychowawczy rodziny ma wpływ jej struktura. Rodzina pełna, składająca się z matki, ojca i kilkorga dzieci jest instytucją modelową. Naturalnie, jeśli zarówno ojciec, jak i matka prezentują sobą ludzi wartościowych, świadomych małżeńskich i rodzicielskich obowiązków.
Jednak współczesna cywilizacja stwarza w miarę swych postępów coraz większe zagrożenie dla rodziny, zakłócając jej funkcjonowanie i "podkopując" podstawy jej egzystencji.
Postępujące tempo życia, jego nerwowość, notoryczny brak czasu, niewidzenie perspektyw na jutro – połączone z uzależnieniem materialnym od czynników zewnętrznych – rzutują w bardzo poważnym stopniu na sytuację psychiczną rodziny, czynią spustoszenie w więzach międzyludzkich. Powodują scysje małżeńskie, są jedną z przyczyn niemożności "dogadywania" się współmałżonków między sobą i dziećmi.
W związku z tym coraz częściej pojawiają się rodziny, które nie potrafią, nie mogą, a niekiedy nie chcą realizować podstawowych funkcji rodzicielskich. Należą do nich często rodziny rozbite, konfliktowe, nadużywające napojów alkoholowych i uzależnione od alkoholu, popełniające przestępstwa, uprawiające prostytucję, chore fizycznie lub przejawiające zaburzenia psychiczne. Rezultatem tego jest często stosowana przemoc wobec dzieci. Zdarza się ona wszędzie w rodzinach ubogich, średnio zamożnych oraz bardzo bogatych; w środowiskach marginesu społecznego jak i tak zwanych dobrych rodzinach; na wsi i w mieście; ze strony jednego lub obojga rodziców, opiekunów czy wychowawców.
Bardzo często jest to reakcja rodziców na dawne lub aktualne problemy i stresy, z którymi nie potrafią sobie radzić np.:
- Niedojrzałość – bardzo młodzi, niepewni w nowej roli rodzice nie potrafią zrozumieć zachowań i potrzeb swego dziecka. Sami jeszcze potrzebują opieki, pomocy i nie są w stanie w dojrzały sposób zająć się dziećmi.
- Brak wiedzy i umiejętności wychowawczych – nie wiedzą jak wychowywać dziecko, nie rozumieją etapów rozwojowych dziecka, z własnego dzieciństwa nie wynieśli też modelu "szczęśliwej rodziny" i "dobrego rodzica", na którym mogliby się wzorować.
- Nierealistyczne oczekiwania. Rodzice oczekują, że dzieci nawet małe będą zachowywały się "po dorosłemu" – rozsądnie i odpowiedzialnie. Chcą żeby dzieci były zawsze grzeczne i nie wymykały się spod kontroli.
- Trudne doświadczenia z dzieciństwa. Rodzice, którzy stosują przemoc wobec własnych dzieci, sami byli często w dzieciństwie źle traktowani przez dorosłych, mają trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi, zaniżone poczucie wartości, nie potrafią kontrolować swoich reakcji emocjonalnych, bywają niezrównoważeni.
- Sytuacje kryzysowe – problemy finansowe, utrata pracy, wejście w kolizję z prawem, a nawet poważna choroba mogą sprawić, że rodzic "odgrywa" swoje napięcie na dziecku.
- Izolacja społeczna – także osamotnienie, brak rodziny, czy przyjaciół, którzy mogliby pomóc w tak trudnym i wymagającym zajęciu, jakim jest opieka nad małym dzieckiem, może stać się źródłem silnej frustracji i agresji.
- Alkoholizm i narkomania. Uzależnienia i związane z nimi problemy powodują często, że ojciec czy matka (a czasem oboje) nie są w stanie właściwie zajmować się dziećmi. Będąc pod wpływem alkoholu rodzic bywa nieobliczalny.
Długotrwałe krzywdy emocjonalne i fizyczne mogą pozbawić jednostkę możliwości i umiejętności bycia samodzielnym, twórczym i zaradnym członkiem społeczeństwa. Przestępczość, choroba alkoholowa, narkomania i inne przejawy patologii życia społecznego są znacznie częstsze u osób, które jako dzieci były ofiarami przemocy.
Dziecko – ofiara przemocy i jego rodzina nie są w stanie pomóc same sobie. Zazwyczaj jest to zaklęty krąg, z wzorami przekazywanymi z pokolenia na pokolenie, z którego bez pomocy z zewnątrz trudno się wyrwać.
Przemocy wobec dzieci można zapobiegać, można pomagać ofiarom, osłabić skutki, a wreszcie leczyć sprawców. Ale żeby tak się stało więcej ludzi musi zrozumieć to zjawisko i zacząć troszczyć się o dzieci źle traktowane przez swoich rodziców.
Dzieciom tym należy przyjść z pomocą; szukanie środków zaradczych przeciw niedoli wielu dzieci jest obowiązkiem zarówno państwa, jak i różnych organizacji społecznych, środków masowej komunikacji i wszystkich obywateli.
W drastycznych przypadkach ta daleko idąca ingerencja osób postronnych (organizacji) może pomóc rodzinie w wychowywaniu dzieci.
Jedynie powszechne zainteresowanie i troska o warunki życia najmłodszych obywateli kraju może zmienić istniejącą sytuację. Różne formy pomocy niesionej dzieciom mogą wystąpić wówczas jeśli uświadomi się ludziom dorosłym, jak powinni przestrzegać praw dziecka, jak dbać o prawidłowy rozwój młodego pokolenia, aby ograniczyć liczbę istot nieszczęśliwych schodzących tak często obecnie na drogę przestępstwa.
W interesie więc nie tylko jednostki, ale i całego społeczeństwa leży prawidłowe funkcjonowanie rodzin oraz tworzenie warunków dla prawidłowego ich funkcjonowania. Trzeba więc rodzinę chronić i wspierać, gdyż to ona dostarcza nowych członków nie tylko dla własnej grupy, lecz również i dla całego społeczeństwa.
LITERATURA:
- Cz. Czapow: Rodzina a wychowanie, Warszawa 1968
- I. Jundziłł: Dziecko ofiara przemocy, Warszawa 1993
- A. Pacewicz: O przemocy wobec dzieci, Warszawa 1996
- J. Szczepański: Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1972
- T. Szczurkiewicz: Studia socjologiczne, Warszawa 1969
