Twórczość plastyczna dzieci jest odbiciem zmian przejawiających się w doskonaleniu procesów poznawczych , bogaceniu się życia emocjonalnego i form działalności właściwych dla poszczególnych okresów rozwojowych.
Viktor Lowenfeld w książce "Twórczość a rozwój umysłowy dziecka" wyróżnia sześć takich okresów – faz twórczości plastycznej dzieci:
- Początki autoekspresji: stadium bazgrot (2-4 rok życia);
- Pierwsze próby przedstawieniowe: stadium przedschematyczne (4-7 rok życia);
- Opanowanie kształtu: stadium schematyczne (7-9 rok życia);
- Początki realizmu: okres grup rówieśniczych (9-12 rok życia);
- Wiek rozumowania, stadium pseudonaturalistyczne (12-14 rok życia);
- Okres decyzji: sztuka w okresie dojrzewania (14-17 rok życia).
Tak więc mimo, iż dzieci różnią się znacznie od siebie, istnieją ogólne cechy rozwoju typowe dla danego wieku. Lowenfeld uważa, że poszczególne stadia rozwojowe należy traktować jako "kroki w rozwoju plastyki dziecięcej" uzmysławiając nam jednak, że niezmiernie trudno jest określić dokładnie, w jakim momencie rozwoju kończy się jedno stadium a zaczyna drugie. Trudność ta wynika z tego, że nie wszystkie dzieci przechodzą z jednego stadium do drugiego dokładnie w tym samym czasie.
Pewnym jest jednak, że u wszystkich dzieci – z wyjątkiem bardzo dobrze rozwiniętych umysłowo lub anormalnych stadia te występują kolejno jedno po drugim. Pomiędzy poszczególnymi okresami rozwojowymi nie ma ostrych granic ani gwałtownych zmian ale jak już wcześniej zostało wspomniane okresy te wyodrębniamy biorąc za podstawę nasilenie pewnych właściwości rozwojowych charakterystycznych dla danego wieku. Te właściwości rozwojowe są uwarunkowane przede wszystkim ilościowym i jakościowym rozwojem psychicznym, co z kolei wpływa na coraz dokładniejsze odzwierciedlenie otaczającej dziecko rzeczywistości, na coraz lepsze poznanie realnego świata, a równocześnie na coraz bardziej celowe reakcje na bodźce otoczenia.
Jednym z okresów twórczości plastycznej dzieci jest początek realizmu – okres grup rówieśniczych. W stadium tym znajdują się dzieci w wieku 9-12 lat a więc uczęszczające do kl. III-VI szkoły podstawowej. Charakterystyczne dla tej fazy rozwoju dzieci jest rozwijanie się świadomości otoczenia i większa wrażliwość na nie, jak również ciekawość wszystkiego co dzieje się dookoła i samego siebie. Dzieci w tym wieku cechuje intensywność emocji, poczucie sprawiedliwości, krytycyzm, zainteresowanie różnicami płci a przede wszystkim świadomość niezależności społecznej. W pracach tworzonych w tym okresie zauważa się odejście od schematu, który przestał być wystarczający. Stopień odejścia od schematu, umiejętność rozpoznawania i uwzględniania w swoich pracach specyficznych szczegółów u siebie samego i w swym otoczeniu oraz stosowanie indywidualizacji postaci czy przedmiotów świadczy o poziomie rozwoju intelektualnego dziecka i jest charakterystyczne dla tego wieku. Chociaż, w dzieciach rozwinęła się ciekawość dotycząca własnej osoby i otoczenia nie dochodzi jeszcze do obiektywnego i naturalistycznego spojrzenia na świat. Obserwacje dziecka mają charakter subiektywny. To, co widzą postrzegają przez pryzmat własnego doświadczenia a ocenę podporządkowują całkowicie swojej interpretacji rzeczywistości. Jest to więc jeszcze twórczość spontaniczna, wynikająca z wewnętrznej potrzeby wyrażania przeżyć, twórczość naiwna ale szczera, przy czym niejednokrotnie posiadająca duże wartości plastyczne.
Inną charakterystyczną cechą dla tego stadium jest to, że w pracach dzieci poszczególne części rysunku po oddzieleniu ich od całości nie tracą swojego znaczenia. Mali artyści odchodzą także od stosowania linii podstawy, mają wyraźne poczucie płaszczyzny i uwzględniają w swoich pracach wiele szczegółów świadczących np. o rozwoju estetycznym. Nie stosują już tylu wyolbrzymień, co we wcześniejszych okresach rozwoju. Proporcje rysowanych obiektów są bardziej naturalistyczne. Rozwinęła się również percepcja wzrokowa. Świadczy o tym świadome przesłanianie, różnice barw. Na rysunkach nie tylko ludzie, ale i przedmioty zasłaniają się częściowo. Wzrasta świadomość wizualna i wrażliwość na otoczenie. Dzieci rysują linię horyzontu, malują niebo do tej linii. Spontaniczność zatracają jednak uczniowie klas V, VI. Dzieci w tym wieku mają znacznie bogatszą wiedzę o świecie, postrzegają świat coraz bardziej zgodny z rzeczywistością.
Dostrzegają, jak bardzo ich dotychczasowa twórczość odbiega od rzeczywistości. Chciałyby rysować i malować zgodnie z naturą, realistycznie ale brakuje im umiejętności. Wszystko to rodzi wspomniany już kryzys, zniechęcenie. Rysują i malują niechętnie w sposób nieudolny. Jedynym sposobem aby uniknąć załamań, i zniechęcenia się dzieci do rysowania jest dostosowanie formy i treści zajęć plastycznych do ich właściwości rozwojowych. Właściwie prowadzone zajęcia będą miały charakter twórczy, będą wyrazem przeżyć i wiedzy o świecie, dzięki czemu mogą stać się wspaniałym czynnikiem wychowania. Najistotniejszą jednak potrzebą dzieci w tym okresie jest odnalezienie samego siebie, zdanie sobie sprawy z własnych możliwości i rozbudowanie kontaktów z grupą rówieśniczą . To czy dziecko identyfikuje się z grupą czy też nie, można rozpoznać na podstawie dwóch aspektów jego pracy twórczej: treści pracy i uczestnictwa w aktywności twórczej grupy. Umiejętność uczestniczenia w czynnościach grupowych daje się łatwo zauważyć przy wspólnie wykonywanych pracach (np. malowidłach ściennych ).
Etap ten jest "okresem bardzo dużych wysiłków, w tych nowych obrazach widać jeszcze spojrzenie dziecka – istoty z osobnego świata, wspólnego wszystkim małym dzieciom, ale coraz bardziej widać usiłowania, by ten dotychczasowy świat opuścić. Odtąd świadomość wzrokowa dziecka i jego malarstwo będą coraz bardziej kształtowane przez estetyczne otoczenie."
Kinga Ostojska
Bibliografia:
Czerwosz Z., Przestrzeń w malarstwie dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1982.
Lewicka J i Czajkowski S., Zajęcia plastyczne w klasach V-VIII, Nasza Księgarnia, Warszawa 1966.
Lovenfeld V.i Brittain W.L., Twórczość a rozwój umysłowy dziecka, PWN, Warszawa 1977. |
