Nieprawidłowości rozwoju mowy –powstawanie i profilaktyka
Referat wygłoszono na spotkaniu zespołu samokształceniowego
Mowa jest jedną z ważniejszych form aktywności człowieka. Jest ona kluczem do wiedzy oraz czynnikiem kształtującym osobowość. Poprzez mowę odbywa się również kształtowanie psychiki. Zaburzenia w rozwoju mowy powodują poznawcze i społeczne konsekwencje. Mowa jest atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzyjnego komunikowania się, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie sądów, uczuć, upodobań.
Bardzo istotną sprawą jest kształtowanie mowy w procesie myślenia. Niska inteligencja powoduje opóźnienie w rozwoju mowy, ale także opóźniony rozwój mowy jest przyczyną obniżenia poziomu intelektualnego.
Proces rozwoju mowy przebiega etapami i trwa kilka lat. Zdrowe, normalnie słyszące i normalnie rozwijające się dziecko przyswaja sobie mowę w ciągu 5 –6 lat.W rozwoju mowy wyróżniamy następujące okresy:
Okres melodii / do 1 roku życia/
Okres wyrazu /1 –2 rok życia /
Okres zdania /2 –3 rok życia /
Okres swoistej mowy dziecka /3 –7 rok życia /
OKRES MELODII- to stadium przedjęzykowe; w tym okresie wyróżnia się 2 podokresy:
Głużenie – odruch bezwarunkowy, głużą także dzieci niesłyszące
Gaworzenie – 5 –7 miesiąc, gaworzą tylko dzieci słyszące;
Osiągnięciami okresu melodii są:
Pojawiają się pierwsze słowa wypowiadane ze zrozumieniem
Dziecko rozumie mowę dorosłych – mało mówi, dużo rozumie
Spełnia proste polecenia np. pokazuje części ciała
OKRES WYRAZU – dziecko opanowuje wszystkie samogłoski i sporo spółgłosek; operuje kilkudziesięcioma poprawnie wymawianymi wyrazami i ogromną liczbą zastępczych; zaczyna budować zdania pod koniec tego okresu.
OKRES ZDANIA – mowa ulega doskonaleniu; dziecko powinno wymawiać już samogłoski ustne i nosowe; następuje gwałtowny rozwój słownictwa; następują próby wypowiedzi 2 – 3 wyrazowych.
OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECKA – to czas opanowywania najtrudniejszych głosek oraz różnicowania ich; dziecko zadaje mnóstwo pytań, a wypowiedzi charakteryzują się bogatą wyobraźnią ; wzbogaca się ilościowo i jakościowo słownik dziecka; zaczyna operować rzeczownikami, czasownikami, przymiotnikami, przysłówkami i zaimkami.
Dzieci 6 – letnie powinny wymawiać prawidłowo wszystkie głoski i budować zdania logiczne, poprawne pod względem gramatyki i składni. Jednak nie u wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega harmonijnie i rytmicznie. Badania dowiodły, że ok. 20 % dzieci rozpoczynających naukę w szkole ma wadę wymowy. O wadzie mówimy wówczas, gdy mowa dziecka odbiega od normy ogólnie przyjętej. Wady mogą mieć charakter drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek lub ciężkich wad utrudniających kontakt z otoczeniem.
Najczęstszą wadą spotykaną w szkole na etapie nauczania zintegrowanego stanowią wady artykulacyjne zwane dyslalią.
Dyslalia obejmuje:
Nieprawidłowe wymawianie jednej głoski, wielu głosek, a nawet niemal wszystkich głosek od razu
Opuszczanie dźwięków np. krowa – kowa
Brak głosek miękkich np. pies – pes
Zmiękczanie głosek np. szczotka – ściotka
Mowę bezdźwięczną np. woda – fota
Mowę nosową
Seplenienie /sz-s, ż-z, cz-c, dż-dz /
Szeplenienie/ s-sz, c-cz, z-ż, dz-dż /
Reranie
Lelanie / l-j/
Łełanie/ ł-u,j /
Geganie/ g- t,d/
Kekanie / k- t/
Przyczyną wad wymowy są najczęściej nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu narządów artykulacyjnych ; warg, języka, wady zgryzu lub zaburzenie analizy i syntezy słuchowej. Drugim rodzajem zaburzenia mowy występującym u dzieci w młodszym wieku szkolnym jest jąkanie. Polega ono na zaburzeniu koordynacji narządów oddechowych, artykulacyjnych, fonacyjnych. Obserwuje się wzmożone napięcie mięśni związanych z aktem mowy.
Zaburzenia i wady wymowy utrudniają osiąganie sukcesów w szkole. Prawie wszystkie dzieci z wadami wymowy mają problemy w nauce szkolnej, a w szczególności w nauce czytania i pisania. Dzieci u których podłożem są problemy z analizą i syntezą słuchową, przy nauce czytania uporczywie literują, mają kłopoty z łączeniem liter i głosek w wyrazy, a potem trudności z przejściem od głoskowania do czytania sylabami i wyrazami. W czytaniu opuszczają, przestawiają, dodają głoski i sylaby, zamieniają wyrazy o podobnym brzmieniu. Dzieci z zaburzeniami mowy osiągają w szkole słabe wyniki nauczania, a niejednokrotnie nie mają poczucia sukcesu w szkole.
Niepowodzenia szkolne mają wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka. Ciągłe problemy w nauce szkolnej wywołują zaburzenia w rozwoju emocjonalnym i w kształtowaniu prawidłowych postaw. Wyśmiewanie, złośliwość, lęk, niska samoocena, osamotnienie, izolacja, unikanie, niechęć to tylko niektóre stany towarzyszące dzieciom z wadami wymowy. Ma to negatywny wpływ na stosunek dziecka do nauki, kolegów, szkoły.
Nie sposób nie wspomnieć o nieocenionej roli rodziny w kształtowaniu i rozwijaniu mowy dziecka. Ostatnio coraz częściej mówi się o olbrzymiej roli okresu prenatalnego dla rozwoju mowy. Działanie na matkę niekorzystnych czynników może doprowadzić do powstania zaburzeń w późniejszym rozwoju mowy. Prowadzono również badania nad wpływem na płód „ rozmów” z nienarodzonymi jeszcze dziećmi. Zaobserwowano, że płód jest zdolny do reagowania na dźwięk. Uzasadnione są więć sugestie, co do „rozmawiania” z nienarodzonym dzieckiem. Istotny wpływ na rozwój mowy mają także stosunki panujące w rodzinie: miła, serdeczna atmosfera, właściwe stosunki panujące między rodzicami, zgoda w rodzinie to właśnie te czynniki , które niewątpliwie wpływają pozytywnie na rozwój mowy dziecka.
KILKA RAD I WSKAZÓWEK, JAK USTRZEC SIĘ PRZED BŁĘDAMI W WYCHOWANIU DZIECKA Z ZABURZENIAMI MOWY:
Zapoznać się z prawidłami rozwoju i kształtowania mowy dziecka
Śledzić przebieg rozwoju mowy dziecka/ zwrócić uwagę na niepokojący symptomy np. wady w narządach mowy, brak gaworzenia, brak mowy u dziecka 3-letniego/
W rozmowach posługiwać się językiem dorosłych
Nie wymagać od dziecka posługiwania się mową dorosłych i nie naśladować mowy dziecka
Nie przestawiać dziecka leworęcznego na rękę prawą bez konsultacji z psychologiem
Starać się słuchać, co dziecko do nas mówi – chętnie słuchane, chętnie wypowiada się
Zachęcać dziecko do mówienia, nawet jeśli ma poważną wadę wymowy
Starać się, by zaburzenie mowy zostało usunięte przed podjęciem nauki szkolnej
Wczesne wykrycie i terapia zaburzeń mowy przynosi szybsze i skuteczniejsze efekty.
Opracowanie w oparciu o poniższe pozycje: mgr Dorota Pawlikowska
Literatura:
1. G. Jastrzębowska „Podstawy logopedii dla studentów logopedii, pedagogiki, psychologii i filologii”; Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego;1996 r.
2. „ Diagnoza i terapia zaburzeń mowy” pod red. T. Gałkowskiego, Z.Tarkowskiego, T. Zalewskiego; Lublin 1993r.
3. I. Styczek „ Logopedia” Warszawa 1980 r
4. E. Słodownik – Rycaj „ O mowie dziecka, czyli jak zapobiegać powstawaniu nieprawidłowości w jej rozwoju ”; Warszawa 2000r.
|
