Jednym z warunków ogólnego wykształcenia człowieka jest umiejętność wyrażania myśli w mowie i w piśmie. Dlatego też podstawowym zadaniem szkoły jest między innymi nauczenie poprawnego mówienia i pisania. Integralną częścią nauki poprawnego pisania jest opanowanie ortografii, czyli ustalonych zasad i przepisów dotyczących poprawnej pisowni. Tylko poprzez ciągłe ćwiczenia jesteśmy w stanie zdobyć umiejętność pisania zgodnego z zasadami ortografii. Dochodzimy do tej umiejętności z trudem i różnymi drogami w ciągu całego okresu nauczania, a zaczynamy systematyczną pracą od najmłodszych klas.
Prawidłowa praca nad kształtowaniem umiejętności poprawnego pisania powinna uwzględniać kolejne czynności:
- zapoznanie uczniów z nowym materiałem ortograficznym,
- utrwalenie tego materiału poprzez różnorodne ćwiczenia, przy największej aktywności uczniów,
- sprawdzenie stopnia opanowania danego materiału,
- ćwiczenia poprawkowe dla uczniów, którzy jeszcze nie opanowali danego materiału.
O umiejętności pisania można mówić wówczas, gdy uczeń rozumie sens i budowę pisanych słów, zastanawia się nad wyborem właściwej litery i sprawnie posługuje się regułami ortograficznymi. Wyniku systematycznych ćwiczeń czynności pisania automatyzują się, przechodząc w nawyk ortograficzny, czyli pisanie bezbłędne, które nie wymaga już zastanawiania się nad każdym wyrazem.
Prawidłowy przebieg nauki poprawnego pisania zależy od:
- właściwego spostrzegania wzrokowego i słuchowego,
- dojrzałości procesów myślowych (koncentracji uwagi, pamięci i myślenia),
- sprawności narządów mowy i sprawności motorycznej ręki,
- dobrze zorganizowanego nauczania w szkole,
- właściwej atmosfery domu rodzinnego.
Dziecko widzi i słyszy wyraz, wymawia go i zapisuje. Kiedy ma już dobrze utrwalone wyobrażenia wzrokowo - ruchowe kojarzy je z odpowiednimi wyobrażeniami słuchowymi, może pisać słyszane lub tylko pomyślane wyrazy. Z tego też powodu w nauce pisania stopniowo przechodzimy od ćwiczeń w odwzorowywaniu, poprzez przepisywanie, pisanie z pamięci i ze słuchu do samodzielnego tworzenia i zapisywania tekstów.
Bardzo ważną rolę w początkowej fazie nauki pisania odgrywa słuch i pamięć słuchowa. Prawidłowe wymawianie głosek i łączenie ich w wyrazy pozwala dziecku poprawnie zapisać słyszany wyraz (dziecko pisze tak, jak słyszy), jeśli jego pisownia jest zgodna z wymową. Jeśli wymowa różni się od zapisu, rola pamięci słuchowej jest mniejsza, bardzo zaś duża pamięci wzrokowej. Uczeń musi zapamiętać kilkadziesiąt wyrazów z ó, rz, h niewymiennymi lub takie wyrazy, których pisowni nie potrafi jeszcze wyjaśnić.
Ścisły związek z pamięcią wzrokową ma pamięć motoryczna. Podczas pisania obserwowanych wcześniej wyrazów powstają wyobrażenia wzrokowo – ruchowe, które utrwalane przez ćwiczenia, prowadzą do tworzenia się nawyku ortograficznego. Tak więc dziecko pisząc obserwowany wyraz kilka razy, ma pełne szanse na zapamiętanie jego poprawnej pisowni i włączenie go do grupy wyrazów pisanych mechanicznie, bezbłędnie. Warunkiem osiągnięcia takiego stanu jest pełne zaangażowanie w tym momencie procesów myślowych, koncentracja uwagi i zainteresowanie pisanym wyrazem.
Bezmyślne przepisywanie nie służy niczemu!!!
Tak więc na prawidłowy przebieg nauki poprawnego pisania ma bardzo duży wpływ świadomość ucznia, jego aktywność, zaangażowanie oraz zdolność spostrzegania i zapamiętywania.
Im częściej uczeń styka się z prawidłowo napisanym wyrazem, im częściej ze świadomością zwróci na niego uwagę, tym lepiej pamięta jego pisownię.
Co więc utrudnia niektórym dzieciom opanowanie poprawnej pisowni?
Dlaczego często popełniają błędy mimo, że angażują się w naukę pisania?
Jedną z podstawowych przyczyn trudności w tym zakresie są wady i błędy wymowy. Niepoprawna wymowa dziecka lub otoczenia, w którym ono przebywa jest często źródłem błędów w pisaniu i utrudnia naukę ortografii. Przecież dziecko tak pisze jak słyszy. Do wad wymowy zaliczamy: seplenienie, szeplenienie, reranie, mowę bezdźwięczną, jąkanie, mowę nosową itp.
Poważną przyczyną są również złe wzory mowy otoczenia. Chodzi tu nie tylko o
dialekty-gwarę regionalną, ale również o zniekształcenia środowiskowe, zaniedbania językowe. Drogą do eliminowania takich błędów jest uczenie dzieci właściwej wymowy i poprawnego posługiwania się językiem ogólnopolskim. Starajmy się mówić przy dzieciach starannie i wyraźnie.
Inną przyczyną trudności w nauce poprawnego pisania jest dysgrafia, czyli zespół trudności w opanowaniu techniki pisania. Dzieci dysgraficzne piszą wolniej, kreślą litery niekształtne, o różnej wysokości, niewłaściwie rozmieszczają je w liniaturze. Czasami piszą od końca kartki.
Specyficzną trudnością w opanowaniu poprawnego pisania jest jednak dysortografia, czyli zaburzenie uniemożliwiające opanowanie umiejętności poprawnego zapisu również wyrazów o wymowie zgodnej z pisownią. Dzieci dysortograficzne nie pamiętają obrazu pisanych słów, nie zauważają popełnianych błędów, opuszczają litery, sylaby lub całe wyrazy.
Dysgrafia i dysortografia mają ze sobą ścisły związek. Brzydkie, niekształtne i nieczytelne pismo utrudnia zapamiętanie pisowni wyrazów. Dziecku utrwala się obraz wyrazu takiego jak napisał, nieczytelny.
Dlatego też, bardzo ważne jest korzystanie zarówno z badań diagnostycznych w poradni jak i ćwiczenie zaburzonych lub zaniedbanych funkcji.
Pilnujmy, czy błędnie napisane wyrazy są przez dziecko poprawione, utrwalone. Mobilizujmy do tych czynności również rodziców. Dopilnujmy, aby dziecko aktywnie, z zaangażowaniem ćwiczyło. Co jakiś czas można zrobić tak zwaną „wyrazówkę” z tymi wyrazami, które sprawiały dzieciom kłopot.
Nauczanie ortografii w klasach I-III ma charakter okazjonalny i okolicznościowy, realizowane jest przy okazji kształcenia językowego, a doskonalone nawet poprzez treści matematyczne czy przyrodnicze (np. pisanie odpowiedzi do zadania tekstowego, zapis notatki itp.).
Nauczaniu ortografii sprzyjają również pory roku i święta. Dziecko obserwując co się wtedy dzieje, opisując to co widzi, znacznie łatwiej rozbudza swoje zainteresowanie, jego prace pisemne są bliskie rzeczywistości. Bliskość tematyki pobudza zainteresowanie, a to z kolei służy lepszemu zapamiętaniu materiału ortograficznego.
Ćwiczenia służące utrwalaniu poprawnej pisowni muszą być ciekawe i dostosowane do wieku uczniów. W klasach I-III stosuje się często wszelkiego rodzaju: zgadywanki, krzyżówki, wyrazy lub teksty z lukami, wierszyki, rymowanki, zadania obrazkowe itp. Na podstawie tego typu ćwiczeń dzieci często same dochodzą do pewnych wniosków i formują regułę ortograficzną. Następnie, w toku dalszej pracy często do niej wracają, utrwalają ją, aż w końcu piszą poprawnie bez dłuższego zastanawiania się.
Ucząc ortografii, pamiętajmy więc o konieczności stosowania następujących zasad:
- zasada systematyczności, czyli rytmiczne realizowanie zaplanowanego materiału nauczania ortografii oraz stosowanie systematycznej kontroli i oceny stopnia opanowania wiedzy i umiejętności,
-zasada profilaktyki, czyli zapobieganie błędom, stała troska o poprawny zapis nowych i trudnych wyrazów,
-zasada integracji ortografii z innymi działami nauczania, czyli konieczność łączenia ćwiczeń ortograficznych z innymi ćwiczeniami językowymi,
-zasada stopniowania trudności, czyli stopniowe przechodzenie od przepisywania, pisania z pamięci, poprzez pisanie ze słuchu utrwalające, aż do pisania ze słuchu traktowanego jako sprawdzian,
-zasada poglądowości, czyli właściwy dobór i celowe wykorzystanie środków dydaktycznych, wspomagających zapamiętywanie wyrazów i formułowanie zasad pisowni,
-zasada aktywności, czyli tworzenie takich warunków, które zapewnia wszystkim uczniom aktywny i świadomy udział w zajęciach,
-zasada kontroli i oceny postępów uczniów stosowana jest głównie w celu likwidowania niedociągnięć i braków oraz jako czynnik motywacyjny do zdobywania przez uczniów nawyku ortograficznego pisania.
Wszyscy zdajemy sobie sprawę, że ortografia polska nie jest łatwa do opanowania. Poprawne pisanie sprawia wiele trudności nie tylko uczniom, często błędy popełniają również dorośli. Starajmy się jednak jak najbardziej świadomie dbać o poprawność naszego języka i wdrażać dzieci do rzetelnej i systematycznej pracy w tym zakresie.
Po krótkiej analizie wiedzy dotyczącej nauczania ortografii można już wskazać główne zadania ortografii w klasach I-III.
Należą do nich:
* opanowanie przez dzieci umiejętności poprawnego zapisywania wyrazów w zakresie czynnego słownika uczniów,
* kształtowanie spostrzegawczości ortograficznej,
* wytworzenie stanu czujności ortograficznej,
* zapobieganie błędom,
* uczenie samokontroli, itp.
Bibliografia:
Jedut Anna, Pleskot Anna : „Nauczanie ortografii w klasach I-III”, WsiP Warszawa, 1991.
Kaleta-Sawicka Maria, Skalska Irena : „Vademecum nauczania ortografii w klasach początkowych”, KOW Kielce, 1999.
Szurmiak Maria : „Podstawy reedukacji uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu”, WsiP Warszawa, 1987.
Opracowała Anna Ceglińska,
nauczycielka nauczania zintegrowanego w Szkole Podstawowej w Chodlu
Przykładowe wyrazówki i dyktanda wiosenne.
W klasie drugiej dyktuję umownie 20 wyrazów, czas nie jest ograniczony, czekam, aż każde dziecko napisze kolejny wyraz. Każdy błędnie napisany wyraz powinien być omówiony i utrwalony poprzez kilkakrotne napisanie (z zaznaczeniem trudności na kolorowo), albo wypisanie rodziny tego wyrazu.
WYRAZÓWKA 1
wiosna, przygrzewa, piękna, słońce, ludzie, lekko, ogródek, ubranie, porządkuje, dróżka, przy, grządki, które, róża nasiona, marchew, buraki, ogórki, cebula, warzywa.
DYKTANDO
Wiosna to piękna pora roku. Słońce przygrzewa coraz mocniej. Ludzie rozpoczynają prace w ogródkach. Są lekko ubrani. Porządkują grządki i rabatki kwiatowe. Posieją nasiona warzyw: marchewki, buraków, ogórków, cebuli i fasolki. Na rabatkach posadzą piękne róże. Zgrabią suche trawy i liście. Będzie czysto i pięknie.
WYRAZÓWKA 2
wiosenny, dzieci, rzeka, nad, chmury, burza, zasnuło się, deszcz, wichura, kurz, wkrótce, piorun, świeże, powietrze, wrócili, szczęśliwi, trzecia, kwiatki, już, trawki.
DYKTANDO
Był wiosenny poranek. Dzieci wybrały się na wycieczkę nad rzekę. Na tle zielonej trawki zobaczyły stokrotki. Nagle niebo zasnuło się chmurami. Zerwała się wichura. Wiatr unosił kurz, padał deszcz. Dzieci szybko nasunęły kaptury. Wkrótce uderzył wiosenny piorun, ale dzieci były już blisko domu. Po chwili burza ucichła. Szczęśliwi odetchnęli świeżym powietrzem.
WYRAZÓWKA 3
skończyła się, nadchodzi, zima, upragniona, chłód, głód, już, dokucza, wróble, pęka, rzeka, lód, przebiśniegi, śnieg, słychać, skowronek, śpiew, inne, zakwitły, skowronek.
DYKTANDO
Skończyła się zima. Nadchodzi upragniona wiosna. Już głód i chłód nie dokucza wróbelkom i innym ptaszkom. Pęka lód na rzece. Śnieg topi się na polach. Zakwitły już przebiśniegi. Słychać śpiew skowronka. Jest coraz milej i weselej.
Anna Ceglińska
|
