Dzisiaj należy wiedzieć,
co trzeba poznawać jutro,
by radzić sobie pojutrze.
Od wczesnej, wielospecjalistycznej diagnozy zależy ich rozwój i przyszłość.
Dziecko pozbawione wzroku lub mające wzrok bardzo osłabiony nie ma możliwości rozwoju poprzez naśladownictwo, dlatego też niezbędne jest wczesne wspomaganie jego rozwoju i pomoc jego rodzinie przez wielospecjalistyczny zespół rehabilitantów. Rodzice są pierwszymi rehabilitantami własnego, niepełnosprawnego dziecka, dlatego też rolą, najważniejszym zadaniem specjalistów jest wspomaganie ich, uczenie jak postępować z dzieckiem, aby ono mogło prawidłowo rozwijać się, jakie dobierać mu zabawki. Często drobne zabiegi i modyfikacje najbliższego otoczenia wystarczą, aby bodźce były wystarczające. Nauczenie rodziców, by pozwalali dziecku na samodzielność adekwatną do jego wieku rozwojowego i możliwości, tak, aby nie hamować naturalnej ciekawości świata zewnętrznego, które słyszy wokół siebie.
Dziecko poddane wczesnej rehabilitacji ma możliwość lepszego startu w edukację szkolną z wyrównanymi szansami w stosunku do widzących rówieśników.
ZNACZENIE WZROKU W ŻYCIU DZIECKA
Badania naukowe dowiodły, iż uszkodzenie analizatora wzroku uniemożliwia spontaniczny rozwój dziecka, ponieważ to przez zmysł wzroku dociera do nas aż 90 % informacji. Dzieci w pierwszym okresie swojego życia uczą się poprzez naśladowanie dorosłych, swojej mamy, np.: uśmiechania się, mimiki, poruszania się, czynności dnia codziennego.
Wzrok ma wprost nieocenione znaczenie w nauce dziecka, a więc w poznawaniu rzeczywistości – przedmiotów, ludzi, zwierząt i zjawisk, a także w kształtowaniu różnych umiejętności praktycznych, począwszy od tych najprostszych – czynności dnia codziennego, a skończywszy na bardzo złożonych – czytanie i pisanie. Nauka tych umiejętności w znacznym stopniu bazuje na obserwacji i demonstracji. Wykonywanie praktycznych czynności oparte jest na mechanizmie koordynacji wzrokowo – ruchowej, w którym wzrok pełni funkcję orientacyjną, kierującą i kontrolującą poprawność ich przebiegu.
Wzrok ma znaczenie w orientowaniu się dziecka w przestrzeni, co jest niezbędnym warunkiem samodzielnego poruszania się.
RODZAJE USZKODZENIA WZROKU
Narząd wzroku ma bardzo złożoną i delikatną budowę. Składa się on z gałek ocznych wraz z mięśniami umożliwiającymi ich ruchy oraz nerwów wzrokowych, łączących je z odpowiednią partią komórek nerwowych, zlokalizowaną w płacie potylicznym kory mózgowej, zwaną ośrodkiem wzrokowym. Zakończenia nerwów wzrokowych znajdujące się w siatkówce na dnie oka stanowią receptory wzrokowe. Są tzw. czopki i pręciki czyli wyspecjalizowane komórki światłoczułe, reagujące na bodźce wzrokowe, którymi są fale elektromagnetyczne, czyli światło.
W części funkcjonalnej narządu wzroku można wyodrębnić część fizjologiczną, czyli widzenie (czynności motoryczne gałek ocznych, czynności optyczne i czynności wzrokowe) oraz część psychologiczną, czyli percepcję wzrokową (wzrokowe czynności percepcyjne- spostrzeganie wzrokowe). Tak jak każdy inny narząd organizmu, również narząd wzroku i jego czynności mogą ulec uszkodzeniu na skutek działania różnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych. W wyniku takiego uszkodzenia może nastąpić częściowe lub całkowite zniesienie czynności wzrokowych, czyli słabowzroczność lub ślepota.
Przykłady uszkodzenia wzroku:
ZEZ- nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych, uniemożliwia konwergencję, powoduje widzenie zdwojone;
OCZOPLĄS – trudne do kontrolowania, mimo wolne i rytmiczne drgania gałek ocznych, uniemożliwiające fiksację;
KATARAKTA – zmętnienie soczewki; bielmo- zmętnienie rogówki;- powodują utrudnienie dostępu promieni świetlnych do gałek ocznych;
KRÓTKOWZROCZNOŚĆ I DALEKOWZROCZNOŚĆ- wynik nieprawidłowego funkcjonowania soczewki lub nieprawidłowej budowy gałek ocznych;
ASTYGMATYZM – nierównomierne załamywanie promieni świetlnych przez rogówkę lub soczewkę, w skutek czego powstają zniekształcone obrazy przedmiotów;
OBNIŻENIE OSTROŚCI WZROKU – przy schorzeniach siatkówki np. zwyrodnienie plamki żółtej, zanik nerwów wzrokowych, zaćma, wysoka krótkowzroczność i dalekowzroczność, bielmo;
OGRANICZENIE POLA WIDZENIA – stopniowe równomierne jego zwężanie się;
WIDZENIE POŁOWICZNE – wypadnięcie połowy pola widzenia oraz mroczki rozsiane;
UBYTKI POLA WIDZENIA – barwnikowe zwyrodnienie siatkówki, uszkodzenie szlaków wzrokowych i kory mózgowej, odwarstwienie siatkówki oraz masywnych krwotokach do ciałka szklistego, zmiany w siatkówce spowodowane cukrzycą;
BRAK WIDZENIA OBUOCZNEGO – uszkodzenie czynności motorycznych gałek ocznych - np. zez;
ZABURZENIE WIDZENIA BARW – gorsza lub całkowita niemożność widzenia barw wskutek zmian w centralnej części siatkówki;
ZABURZENIE WIDZENIA ZMIERZCHOWEGO – wskutek uszkodzenia pręcików tzw. zmierzchowa lub kurza ślepota;
ZABURZENIA WZROKOWYCH CZYNNOŚCI PERCEPCYJNYCH – powstają w wyniku uszkodzenia kory mózgowej, objawiają się nieprawidłowymi wrażeniami wzrokowymi i spostrzeżeniami, czyli zaburzona jest analiza, synteza i interpretacja obrazów przekazanych przez nerwy wzrokowe do ośrodka wzrokowego w korze mózgowej.
PRZYCZYNY USZKODZENIA WZROKU
U dzieci uszkodzenie wzroku może nastąpić na skutek:
CZYNNIKÓW GENETYCZNYCH – wady wzroku przekazywane są przez rodziców w drodze przekazu uszkodzonych genów np. zaćma, katarakta, dziedziczny zanik nerwu wzrokowego, dziedziczna wysoka krótkowzroczność.
CZYNNIKÓW WRODZONYCH – uszkodzenie wzroku powstaje w okresie płodowym i spowodowane jest chorobami matki w okresie ciąży, a także spożywaniem alkoholu i innych szkodliwych substancji.
CHORÓB OCZU – które występują po urodzeniu dziecka np. zaćma, jaskra, jaglica, nowotwory oka, barwnikowe zwyrodnienie siatkówki.
CHORÓB OGÓLNYCH – powodujących uszkodzenie narządu wzroku np. cukrzyca, gruźlica, choroby weneryczne, zapalenie opon mózgowych i mózgu, guz mózgu, albinizm (bielactwo).
NIEWŁAŚCIWEJ DIETY,czyli pożywienia pozbawionego witaminy A.
URAZÓW – będących wynikiem zabaw niebezpiecznymi dla oczu przedmiotami, wypadków.
FUNKCJONOWANIE DZIECI Z USZKODZONYM WZROKIEM
Z medycznego punktu widzenia dzieci z uszkodzonym wzrokiem dzielimy na:
dzieci całkowicie niewidome,
niewidome z resztkami wzroku- szczątkowo widzące,
dzieci słabo widzące.
Ponadto dzieci te można podzielić na:
dzieci z uszkodzonym wzrokiem od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa,
dzieci całkowicie lub częściowo ociemniałe, czyli dzieci, które w późniejszym okresie życia stały się niewidomymi lub słabo widzącymi.
Główną metodą funkcjonowania człowieka w obecnym świecie są sposoby wzrokowe, w których dominująca rola przypada zmysłowi wzroku, a pozostałym zmysłom, jak: słuch, dotyk, ruch kinestetyczny, węch przypada rola pomocnicza. Doświadczenie wykazuje, że w naszym świecie można także funkcjonować w inny sposób, osiągając ten sam cel, co za pomocą technik wzrokowych. Są to tzw. techniki alternatywne lub bezwzrokowe, w których dominująca rolę odgrywa słuch i dotyk. Sposób funkcjonowania dziecka wyznacza jego potrzeby i określa warunki, jakie należy mu stworzyć, aby mogło skutecznie realizować program nauczania..
TYFLOPEDAGOGIKA
Uczniowie z uszkodzonym wzrokiem mają odmienne możliwości edukacyjne i w związku z tym trzeba im zapewnić specjalne warunki dla uzyskania pełnego rozwoju psychofizycznego i społecznego oraz przygotowania ich do funkcjonowania w środo- wisku ludzi widzących. Powstała tyflopedagogika – jako nauka zajmująca się teorią i praktyką kształcenia i wychowania dzieci z uszkodzonym wzrokiem, która polega na: częściowej adaptacji programu nauczania, stosowaniu specjalnych lub zmodyfikowanych metod dydaktycznych, realizacji programu przez odpowiednio przygotowanych nauczycieli.
W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, zaakceptowano ideę kształcenia integracyjnego dzieci niepełnosprawnych, w tym także dzieci niewidomych i słabo widzących.
System segregacyjny, oparty na szkołach specjalnych, sprzyja izolacji dzieci niewidomych i słabo widzących od normalnego środowiska i nie stwarza im dostatecznych warunków dla przystosowania się do życia wśród ludzi pełnosprawnych. Natomiast umieszczając dziecko w szkole ogólnodostępnej unika się narażania go na wiele stresów, związanych z koniecznością opuszczenia w bardzo młodym wieku swojej rodziny i zamieszkania w internacie. Dłuższe rozstania wpływają na kształtowanie się osobowości. Dlatego zasadne jest, aby dzieci z uszkodzonym wzrokiem rozpoczynały naukę w szkole specjalnej, gdzie byłyby przygotowywane do pracy w normalnym środowisku szkolnym, a pobyt miałby na celu wyrównanie pewnych braków i opóźnień rozwojowych. W Polsce aktualnie jest 3 tysiące dzieci niewidomych i słabo widzących (76,8% pobiera naukę w systemie integracyjnym, a 23,1% w ośrodkach szkolno – wychowawczych dla dzieci niewidomych i słabo widzących).
REHABILITACJA OSOBY Z USZKODZONYM WZROKIEM
Rehabilitacja i usługi rehabilitacyjne spełniają istotną rolę w działaniach na rzecz osób niepełnosprawnych zwłaszcza w zakresie:
wczesnego wykrywania, diagnozowania i interwencji w ograniczaniu skutków niepełnosprawności;
opieki medycznej nad osobą niepełnosprawną i procesu jej leczenia;
doradztwa socjalnego, psychologicznego;
szkolenia w zakresie samoobsługi, poruszania się, korzystania z komunikacji, komunikowania się, wykonywania codziennych czynności;
rozwijania i przywracania osobom niepełnosprawnym zdolności do wykonywania podstawowych codziennych czynności;
przygotowania do w miarę samodzielnego życia w społeczeństwie;
stwarzania warunków i możliwości do kontaktów ze środowiskiem społecznym;
zapewnienia i dostarczenia środków kompensujących utratę danej funkcji, w tym zwłaszcza środków technicznych (m.in. przedmiotów ortopedycznych, środków osobistych i pomocniczych, sprzętu rehabilitacyjnego, itp.) oraz innych środków ułatwiających osobom niepełnosprawnym przystosowanie lub readaptację społeczną;
kształcenia specjalnego osób ciężko poszkodowanych.
O powodzeniu dziecka słabo widzącego lub niewidomego, w szkole, decydują oddziaływania rehabilitacyjne.
Dziecko słabo widzące wymaga wspierania przez rehabilitanta wzroku, który uczy go wykorzystywania resztek widzenia, pokazuje mu w jaki sposób można polepszyć jakość widzenia stosując proste zabiegi: np. odpowiednie oświetlenie, kontrast, wielkość czcionki, a także uczy go korzystania z pomocy optycznych do dali typu: monookulary, okulary lunetowe i do bliży: lupy, linijki powiększające, okulary lupowe. Poprzez systematyczne ćwiczenia ze specjalistą młody człowiek po ukończeniu szkoły ma szansę na dalszą edukację, na kolejnych etapach: gimnazjum, szkole średniej, a po uzyskaniu świadectwa dojrzałości również na kontynuację nauki w szkole wyższej.
Dziecko niewidome ma trochę odmienną drogę, ale również wymaga wsparcia specjalistów, na początek: nauczyciela pisma punktowego. Biegłe opanowanie umiejętności czytania i pisania dla każdego są przepustką do osiągania sukcesów szkolnych. Niewidomy uczeń musi opanować tę sztukę w języku brajla, a także musi nauczyć się odczytywania dotykiem pomocy dydaktycznych, wykonanych jako obrazy wypukłe: od prostych figur geometrycznych, aż do skomplikowanych map, wykresów, schematów. Obecna technologia pozwala na przekładanie obrazu czarnodrukowego na obraz dotykowy, rozszerzając i wyrównując szanse edukacyjne ludzi niewidomych.
Zgodnie z naturalnym rozwojem dziecka, jego chęcią i dążeniem do samodzielności, uczymy go samodzielnego poruszania się z długą, białą laską. Znajomość technik samodzielnego poruszania się zapewnią mu w przyszłości niezależność życiową, jednocześnie podnosząc własną samoocenę, jego wartość jako przyszłego studenta i pracownika. Instruktor orientacji przestrzennej i samodzielnego poruszania się uczy niewidomego również korzystania z pomocy osób widzących, ale w sposób przydatny dla niego. Poprzez różnego rodzaju symulacje i ćwiczenia osoba niewidoma uczy się tak pokierować osobą widzącą, żeby ta pomoc była dla niej czytelna i właściwa, np.: wykorzystanie przypadkowej osoby widzącej jako przewodnika.
Instruktor rehabilitacji podstawowej uczy młodzież czynności życia codziennego, np.: dziewczęta makijażu, podstawowych czynności życiowych, młodsze dzieci ścielenia łóżka, mycia zębów, prania, systematycznego sprzątania itp. Są to czynności na pozór prozaiczne, jednak niezbędne do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie.
Poprzez oddziaływania dydaktyczne i rehabilitacyjne, uczy się młodego człowieka życia w XXI wieku, wykorzystywania zdobyczy technologicznych i informacyjnych, np. internetu. Specjalistyczne oprzyrządowanie komputera w m.in. syntezę mowy, monitor brajlowski, programy powiększające, pozwalają na dostęp do wiedzy, a tym samym zapewnienie odpowiedniej jakości życia.
W szkołach dla niewidomych i słabo widzących młodzież ma możliwość zdobywania wiedzy pod czujnym okiem wysoko kwalifikowanych nauczycieli, rozumiejących problemy osób niepełnosprawnych wzrokowo, wykorzystując specjalistyczne pomoce dydaktyczne i odpowiedni sprzęt. Rehabilitanci wspomagają ten proces, w/w oddziaływaniami.
Celem kształcenia szkołach oprócz uzyskania świadectwa dojrzałości jest nabycie przez młodzież umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy, umiejętności życia we współczesnym świecie z jego zdobyczami, ale także radzenia sobie z trudnościami cywilizacyjnymi.
W trakcie edukacji i rehabilitacji dzieci natrafiają na bariery komunikacyjne, np. odczytywanie godzin na rozkładzie jazdy w komunikacji miejskiej lub na dworcu, uczy się ich, jak pokonywać tego rodzaju bariery, np.: poprzez wykorzystanie pomocy optycznych.
W czasie edukacji organizuje się różnego rodzaju spotkania, imprezy integrujące uczniów ze światem ludzi widzących, poprzez wycieczki, rozgrywki sportowe, prezentowanie się na zewnątrz (udział w targach edukacyjnych), pomoc hospicjum dla dzieci. Młodzi masażyści, z uszkodzonym wzrokiem, w trakcie praktyk w szpitalach, mają możliwość kontaktu z pacjentami – jest to dla nich rehabilitacja społeczna, ponieważ wtedy to oni niosą pomoc i ulgę w cierpieniu drugiemu człowiekowi.
A zatem wprowadzając system nauczania integracyjnego, który oznacza nowy model oświaty, należy przyjąć następujące założenia:
Humanizacja edukacji - każde dziecko jest inne i ma swoją indywidualną drogę rozwoju. Ma również swoją "historię", którą trzeba wziąć pod uwagę i z którą należy się liczyć.
Wychowanie i nauczanie pomaga dziecku "przetworzyć" napływające informacje, w najszerszym tego słowa znaczeniu. Owo "przetwarzanie" ma charakter indywidualny i nawet w przypadku względnej jednolitości "środowiska integracyjnego", w którym dziecko uczestniczy, efekty rozwoju są zróżnicowane. Liczenie się z tą różnorodnością i jej uwzględnianie jest swoistym stylem humanizacji procesów edukacyjnych. Humanizacja edukacji oznacza również możliwie pełne poznanie potrzeb i aspiracji edukacyjnych dzieci, stymulowanie ich rozwoju, a nade wszystko ich zaspokojenie. Brak zaspokojenia potrzeb i oczekiwań edukacyjnych i innych wywołuje u dzieci zachowania obronne: bierność, apatię, agresję, frustrację.
Zmiana metod i sposobu nauczania. Odejście od percepcyjno-odtwórczych form aktywności dzieci na rzecz form percepcyjno-innowacyjnych. Ograniczone nauczanie frontalne, pełna aktywizacja wszystkich dzieci.
Zmiana funkcji programu. Wyróżnia się dwie koncepcje programu:
- program jako arbitralny dokument, jako swoisty fetysz (przedmiot obdarzony swoistą siłą);
- program jako propozycja rozwijania wielokierunkowej aktywności dzieci.
W pierwszym przypadku podstawową funkcją programu jest funkcja realizacyjna ("przerabianie" kolejnych haseł programowych, w drugim uwzględnienie potrzeb edukacyjnych dzieci i wspieranie ich aktywności).
Nowe zadania szkoły dotyczą:
stworzenia atmosfery życzliwości, sympatii i szacunku;
kształtowanie postaw pełnych akceptacji;
stworzenie i stymulowanie sytuacji wychowawczych realizujących potrzebę akceptacji.
Edukacja powinna być podporządkowana idei możliwie wszechstronnego rozwoju jednostki, jej właściwości fizycznych, psychicznych i społecznych. Wyraża się to w indywidualnym i podmiotowym podejściu do określenia celów edukacji w odniesieniu do konkretnej osoby.
Analiza niedostatków w opiece nad ludźmi niepełnosprawnymi zmusza do odpowiedzi na następujące pytania: co przede wszystkim należy zrobić i kto za tę opiekę powinien być odpowiedzialny:
poprawić warunki materialne (podnieść renty, zasiłki, zarobki);
znosić bariery architektoniczne i komunikacyjne, udostępnić budynki publiczne;
przystosowywać mieszkania do potrzeb ludzi niepełnosprawnych, zapewnić opiekę w miejscu zamieszkania;
poprawić zatrudnienie osób niepełnosprawnych, zapewnić im pracę, tworzyć stanowiska pracy dla niepełnosprawnych;
-poprawić opiekę medyczną;
udostępnić i poprawić jakość sprzętu ortopedycznego, usprawniającego, zapewnić pomoc techniczną;
ułatwić kontakty społeczne, zapobiegać izolacji, wychowywać społeczeństwo w duchu integracji;
zapewnić i usprawnić pomoc społeczną.
Jak wynika z przedstawionego wyżej zestawienia, na pierwszym miejscu pojawiają się postulaty dotyczące sytuacji materialnej. Wiele jest jednak głosów dotyczących konieczności znoszenia barier architektonicznych i komunikacyjnych (w środowisku zewnętrznym), a także przystosowania mieszkań dla osób niepełnosprawnych, aby mogły żyć samodzielnie w naturalnym środowisku zamieszkania. Oba te postulaty mają wyraźnie integracyjny charakter, podobnie jak postulaty edukacji społecznej i umożliwienia osobom niepełnosprawnym kontaktów z innymi ludźmi. W sumie około 2/3 wypowiedzi nawiązuje do różnych form i sposobów integracji społecznej osób niepełnosprawnych. Wszystkie dostępne formy zajęć sportowych i rekreacyjnych stwarzają korzystną w sumie sytuację edukacyjną, gdyż pomnażają ich szanse na pełniejsze uczestnictwo w życiu społecznym. Reforma edukacji powinna ściśle określić potrzeby niepełnosprawnych dzieci oraz sposoby ich zaspokojenia, tak aby stworzone zostały rozwiązania systemowe, dające tym osobom szanse godnego życia w przyszłości.
PROBLEMY OSÓB Z NIESPRAWNYM WZROKIEM
A oto najważniejsze problemy i potrzeby niepełnosprawnego dziecka, wymagające uregulowań systemowych i podjęcia działań praktycznych. Konieczne jest spełnienie następujących warunków:
zapewnienie placówkom kształcenia specjalnego i integracyjnego wyposażenia w nowoczesne pomoce techniczne i dydaktyczne;
wprowadzenie do programów kształcenia nauczycieli szkół specjalnych i integracyjnych nowoczesnych metod nauczania;
opracowanie i wdrożenie programu terapii rodzin dzieci niepełnosprawnych, który umożliwi im współuczestnictwo w procesie rewalidacji własnych dzieci.
Spełnienie wyżej wymienionych warunków wyrównywania szans osób niepełnosprawnych wiąże się z oczekiwaniami uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych oraz ich rodziców.
Prawa osób niepełnosprawnych są zawarte w 15 punkcie Europejskiej Karty Społecznej, który brzmi następująco: „...osoby niepełnosprawne mają prawo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz adaptacji zawodowej i społecznej bez względu na przyczynę i rodzaj ich inwalidztwa”.
W celu skutecznego zapewnienia wykonania prawa osób niepełnosprawnych umawiające się strony są zobowiązane podjąć konieczne środki w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym ułatwień szkoleniowych, w tym, jeżeli to konieczne utworzenie wyspecjalizowanych instytucji publicznych lub prywatnych. A także podjąć odpowiednie środki w celu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, takie jak wyspecjalizowane służby pośrednictwa pracy, ułatwienie podejmowania pracy chronionej oraz środki dla zachęcania pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych.
Jak wygląda realizacja tych zadań na rzecz osób niepełnosprawnych?
Do najważniejszych czynników, które określają pozycję osoby niewidomej i słabo widzącej w społeczeństwie zaliczyć trzeba:
jej warunki ekonomiczne,
stopień integracji,
wyposażenie rehabilitacyjno – techniczne.
Podobnie jak przeważająca większość Polaków, niewidomi z nadzieją witali przemiany ustroju społecznego i ekonomicznego naszego państwa. Bardzo wielu z nich jednak spotkało gorzkie rozczarowanie. Spółdzielnie Niewidomych, stanowiące główną bazę zatrudnienia i rehabilitacji inwalidów, jedna po drugiej załamywały się, dokonywały drastycznych redukcji wśród inwalidów wzroku. Rynek pracy nie oferuje szybkiej alternatywy. Zwolnionym pozostaje życie w bezczynności o najniższych rentach, które nierzadko muszą wystarczyć na utrzymanie całej rodziny. W 1995 r. 14.762 osoby niewidome posiadały zatrudnienie, natomiast na koniec roku 1999 zatrudnienie zmniejszyło się o 54,6%. Wprawdzie niewidomi i słabo widzący podejmują pracę w nowych zawodach. ale w żadnej mierze nie równoważy to spadku zatrudnienia osób z dysfunkcją wzroku. Wraz z upadkiem zakładów kurczy się lub rozpada i niszczeje ich baza rehabilitacyjno – lecznicza będąca w przeszłości chlubą i dużym osiągnięciem spółdzielczości.
Nadchodzi czas, aby zdać sobie sprawę z istoty systemowych rozwiązań na rzecz osób niewidomych. Trzeba by zadać pytanie, czy Polska za tymi postępami nadąża? Postępowi rehabilitanci europejscy i światowi dostrzegają potrzebę interdyscyplinarnego traktowania osób niepełnosprawnych. Poza tym bardzo zwracają uwagę na to, aby w budowanych założeniach polityki społecznej nie było prymatu instytucji nad człowiekiem jako indywidualnością. Wiele mówi się o humanitaryzmie w medycynie, o potrzebie leczenia człowieka a nie chorego oka, serca czy innego organu. Po prostu człowiek jest jednostką bio- psycho- społeczną i z tego wynika konieczność odpowiedniego działania społeczników, służb medycznych i urzędników na różnych szczeblach.
W ostatnim czasie zidentyfikowano nowy w sensie merytorycznym problem, a mianowicie dzieci z inwalidztwem wzroku i z porażeniem mózgowym, sprawne intelektualnie. Dla tych dzieci nie ma miejsc w ośrodkach szkolno-wychowawczych dla dzieci niewidomych. Ośrodki te nie są przygotowane do przyjmowania uczniów na wózkach inwalidzkich, leżących, moczących się, mających zaburzenia afatyczne, a jednak mających potencjalne zdolności intelektualne. Dzieci te są bardzo często źle diagnozowane w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Zaburzenia mowy są interpretowane jako przejaw upośledzeń umysłowych i dzieci te otrzymują orzeczenia ze wskazaniem do kształcenia w placówkach dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym lub do nauczania indywidualnego.
Innym narastającym z roku na rok zagadnieniem jest problem dzieci z poważ- nymi problemami wzroku uczących się w szkołach ogólnodostępnych. W Polsce wg rejestrów PZN tylko w szkołach podstawowych na koniec 1999 r. uczyło się 1.853 takich dzieci. Ich sytuacja jest niezwykle trudna, gdyż większość nauczycieli nie posiada dostatecznej wiedzy z zakresu tyflodydaktyki. Brakuje szkoleń metodycznych i pomocy dydaktycznych. Niezadowalający jest poziom zaopatrywania uczniów w sprzęt rehabilitacyjny zarówno drogi, taki jak maszyny brajlowskie, komputery i powiększalniki, jak też tańsze, prostsze aczkolwiek bardzo poszukiwane pomoce, takie jak piórniki brajlowskie, kostki do nauki brajla, cyrkle, przybory do geometrii i kreślenia, folie i tablice do rysunków wypukłych, układanki fakturowe itd.
Bardzo poważnym problemem staje się zaopatrzenie dzieci i młodzieży w podręczniki brajlowskie i z powiększonym drukiem. Wydawane podręczniki za środki finansowe Ministerstwa Edukacji Narodowej nie zaspokajają potrzeb niewidomych i słabo widzących uczniów.
Wśród osób z dysfunkcją wzroku 10-15 % - to dzieci całkowicie niewidome. Większość zatem stanowią dzieci w różnym stopniu słabowidzące, wymagające indywidualnie dobranych pomocy optycznych oraz regularnych ćwiczeń usprawniania widzenia. Rehabilitacja prowadzona jest przez ośrodki szkolno- wychowawcze i okręgi PZN. Słabowidzące dzieci w wieku przedszkolnym i uczące się w szkołach ogólnodostępnych mają najwyżej sporadyczny kontakt z instruktorami rehabilitacji wzroku, ostatnio pojawili się rewalidanci.
Z danych PZN wynika, że ok. 40 proc. ogólnej liczby młodzieży zrzeszonej w PZN w wieku od 16 do 25 roku życia nie uczy się i nie pracuje. Wśród tej liczby młodzieży są osoby zarówno z wykształceniem wyższym, średnim zawodowym i ogólnokształcącym, jak też osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, podstawowym i podstawowym niepełnym. Dla tej grupy młodych ludzi ciągle brakuje propozycji, które podnosiłyby ich status społeczny i jakość życia.
Innym, tym razem pozytywnym zjawiskiem, jest wzrastająca liczba studiującej młodzieży. Zdecydowana większość studentów studiuje w normalnym rytmie i w przewidzianym terminie. Największym zainteresowaniem cieszą się nauki humanistyczne i społeczno-ekonomiczne, w tym: historia, prawo, psychologia, administracja i zarządzanie. Na drugim miejscu pod względem liczebności studentów znajdują się studia pedagogiczne i lingwistyczne. Wzrost liczby studiującej młodzieży może świadczyć o coraz powszechniejszym korzystaniu z nowoczesnych technik ułatwiających uczenie się inwalidom wzroku, takich jak techniki komputerowe czy różnego rodzaju pomoce optyczne i powiększalniki. Warto jednak zauważyć, że potencjał intelektualny wykształconej młodzieży nie jest wykorzystywany w działalności Związku. Brakuje atrakcyjnych form aktywizujących niewidomą i słabo widzącą młodzież .
Jedną z najcenniejszych form rehabilitacji wypracowanych przez Związek Niewidomych są turnusy. Warto podkreślić, że w ostatnich latach stale wzrosła liczba dzieci i ich rodziców uczestniczących w turnusach rehabilitacyjnych. Są to turnusy o bardzo zróżnicowanym programie i dla różnorodnej grupy dzieci i młodzieży, przeważnie wakacyjne - dla dzieci w wieku 3-6 lat, dla dzieci z podstawowych szkół ogólnodostępnych, turnusy lingwistyczne dla młodzieży z ostatnich klas szkoły podstawowej i szkoły średniej, turnus dla dzieci niewidomych z porażeniem mózgowym dziecięcym, głuchoniewidomych i turnusy dla młodzieży niewidomej z dodatkowymi ograniczeniami o charakterze warsztatów terapii zajęciowej.
Pedagogizacja rodziców i dokształcanie specjalistów pracujących z dziećmi z inwalidztwem wzroku - to właściwie najważniejszy obszar działalności Związku. Organizowane przez PZN szkolenia dla nauczycieli oraz innych specjalistów pracujących z dziećmi niepełnosprawnymi cieszą się ogromnym zainteresowaniem i jest na nie duże zapotrzebowanie. Świadczy to o tym, że w sprawach rehabilitacji niewidomych i słabowidzących dzieci pracownicy i instruktorzy Związku mogą być ekspertami i autorytetami. Związek prowadzi szkolenia dla pracowników wojewódzkich ośrodków metodycznych, poradni psychologiczno-pedagogicznych, powiatowych centrów pomocy rodzinie, szkolenia dla osób diagnozujących niewidome i słabo widzące dzieci na temat nowych metod diagnozy i rehabilitacji, szkolenia dla nauczycieli z ośrodków szkolno- wychowawczych dla niewidomych i słabo widzących oraz dla nauczycieli ze szkół ogólnodostępnych kształcących dzieci niewidome i słabo widzące. Obecnie ze wszystkimi niemal sprawami finansowymi osoby niepełnosprawne muszą kierować się do placówek pomocy społecznej. Tam jednak nie mogą rozumieć potrzeb edukacyjnych, kulturalnych, rehabilitacyjnych itp. osób o różnych rodzajach niepełnosprawności. Nie mogą rozumieć potrzeb osób dorosłych nowo ociemniałych i dzieci z poważnymi wadami wzroku oraz zapewnić odpowiednich szkoleń rehabilitacyjnych czy odpowiednich podręczników, pomocy szkolnych czy naukowych. Nie mogą także zapewnić odpowiedniego sprzętu umożliwiającego dostępu do literatury, nie zaopatrzą w ani jedno czasopismo brajlowskie, żaden dokument pisany pismem brajla.
W tego typu placówkach odbywa się „lustracja” naszych dochodów, aby usłyszeć, że są od nas ludzie bardziej potrzebujący. Często jeżeli nawet w czymś pomogą to wielokrotnie podkreślają wyjątkowy charakter udzielonej pomocy. Jak z tego wynika pomoc społeczna w dotychczasowym kształcie nie ma charakteru interdyscyplinarnego i nie może zadowolić. Trzeba więc znaleźć lepsze rozwiązania.
Bez pełnego partnerstwa służb państwowych i organizacji pozarządowych nie da się prawidłowo rozwiązać problemów osób niepełnosprawnych. Organizacje te mogą w imieniu państwa i za państwowe pieniądze pomagać w rozwiązywaniu problemów osób o nietypowych potrzebach. Nasze państwo choć o partnerstwie z organizacjami pozarządowymi wiele mówi, to jakoś w działaniu przed partnerstwem się broni. Tworzone procedury są niejasne i ulegają ciągłym zmianom. Utrudnia to starania o finanse z sektora publicznego. Sprawia też wrażenie, że władzom zależy, aby organizacjom osób niepełnosprawnych dać możliwie mało, albo w ogóle nie dać pieniędzy na pomoc rehabilitacyjną.
Środowiska osób niepełnosprawnych od dawna postulują o korzystniejsze usytuowanie pełnomocnika do spraw osób niepełnosprawnych i o powołanie jego odpowiedników na niższych szczeblach administracji. Głos ten ciągle nie jest słyszalny przy nowelizacji istniejącego, bądź tworzeniu nowego prawa.
ANNA BOBROWSKA ZE ŚWIEBODZIC
|
