Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Rozwój kulturalny Radomia w czasach II Rzeczypospolitej

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 4967 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

 Witold Kidacki
dareks9@wp.pl
muzyka
PSP-Zbrosza Duża


Wśród instytucji i organizacji mających największy wpływ na rozwój kulturalny miasta decydującą rolę odgrywały: szkolnictwo, towarzystwa kulturalne i muzyczne, teatr, prasa lokalna, kina, biblioteki, muzeum. Niemałe znaczenie miało również życie kulturalne środowisk robotniczych, kształtowane przez organizacje polityczne i społeczne np. samorząd miejski, związki zawodowe itp. Na gruncie wymienionych instytucji kształtowały się różnorodne formy działalności kulturalnej i muzycznej. Podstawową rolę do spełnienia w tej sferze miało szkolnictwo. Po długotrwałej niewoli narodowej stan oświaty w Polsce, a szczególnie na terenach byłego zaboru rosyjskiego, do którego należał Radom był bardzo niski. W okresie I wojny światowej było na terenie miasta tylko 17 szkół elementarnych, z których 15, to szkoły jednoklasowe i dwie pozostałe- dwuklasowe. W pierwszych dniach po odzyskaniu niepodległości zdołano uruchomić 25 szkół elementarnych publicznych, w których urządzono 96 klas. Praca odbywała się w bardzo trudnych warunkach lokalowych i sanitarnych, zwykle w wynajmowanych od prywatnych właścicieli pokojach, rozrzuconych niejednokrotnie po kilku domach. Szkoły nie posiadały wyposażenia ani pomocy naukowych. W 1919 r. istniało w Radomiu 27 szkół, w których naukę pobierało ok. 5 tys. dzieci. Skoro otworzyły się pierwsze możliwości inwestycyjne, władze miejskie przystąpiły do wznoszenia budynków dla szkół podstawowych. Pierwszą z nich była szkoła im. G. Narutowicza w dzielnicy Ustronie, której budowę rozpoczęto w 1924, a ukończono w 1927 r. W roku szkolnym 1929/ 1930 uczęszczało do miejskich szkół powszechnych 8 tys. dzieci, a nauka mogła się odbywać w nieco lepszych warunkach niż te w pierwszych latach powojennych. W roku 1934 otwarto nową szkołę w dzielnicy Glinice, która otrzymała imię M. Mireckiego.
Kolejna szkoła, im. I. Daszyńskiego, powstała w 1938 roku na Glinicach oraz rozpoczęta została budowa szkół na Zamłyniu i Żakowicach, którą ukończono już w okresie okupacji. W 1938 r., ogółem szkoły podstawowe miały 119 sal wykładowych, z czego 51 sal we własnych budynkach, a 68 sal w wynajętych oraz zatrudniały 185 nauczycieli przy 12 161 uczniach. Stan szkolnictwa podstawowego wobec rosnącej liczby dzieci w wieku szkolnym poprawiał się powoli i nieznacznie, dlatego grupa zamożniejszej ludności korzystała ze szkolnictwa prywatnego. W latach 1931/32 do prywatnych szkół powszechnych uczęszczało 1179 dzieci.

W stanie ilościowym szkolnictwa średniego ogólnokształcącego nie zaszły większe zmiany. W 1919 r. w Radomiu działały: 8-klasowa Miejska Szkoła Handlowa, Gimnazjum Filologiczne Męskie oraz Żeńskie, 8-klasowe Gimnazjum Matematyczno-Przyrodnicze Marii Gajl, Seminarium Nauczycielskie. Dla popularyzowania wiedzy wśród najszerszych mas ludowych powołano jeszcze w 1916 r. Uniwersytet Ludowy, a dla terminatorów, szkołę wieczorową. W roku 1925 gimnazjum matematyczno-przyrodnicze zostało upaństwowione i przyjęło nazwę Gimnazjum im. T. Chałubińskiego. W 1930 r. Towarzystwo „Oświata” zorganizowało Państwowe Żeńskie Gimnazjum jako oddziały przy Gimnazjum im. T. Chałubińskiego, które w latach 1935/36 stały się samodzielną szkołą. Drugie Męskie Gimnazjum im. J. Kochanowskiego upaństwowiono w 1919r. Zasłużonym dyrektorem tej szkoły był Stanisław Egejman. Prywatne gimnazjum M. Gajl o profilu matematyczno- przyrodniczym było jedną z najbardziej znanych szkół radomskich. Gimnazjum Filologiczne Żeńskie zostało przekształcone w 1925 r. na typ humanistyczny i przyjęło nazwę Gimnazjum im. M. Konopnickiej. Równocześnie przy tej szkole zostały zorganizowane 2- letnie kursy nauczycielskie po 6-ciu klasach gimnazjum, roczny kurs nauczycielski po maturze, szkoła ćwiczeń oraz 2- letnie liceum handlowe (dwie ostatnie szkoły zlikwidowane w 1932 r.) dawne gimnazjum żydowskie przekształcono w latach 1928- 1929 w 8-klasowe gimnazjum koedukacyjne typu humanistycznego. Dwa seminaria nauczycielskie prowadziły intensywną pracę wychowawczą nie tylko poprzez nauczanie, ale także przez oddziaływanie samorządu szkolnego i organizacji uczniowskich oraz wydawanie pism szkolnych. W wyniku reformy oba zostały zlikwidowane w 1937 r.
Najstarsza szkoła zawodowa w Radomiu, dawna Miejska Szkoła Rzemiosł została uruchomiona po odbudowie i remoncie zniszczonego podczas wojny budynku. W 1919 r., po reorganizacji, otrzymała nazwę Miejskiej Szkoły Rzemiosł im. J. Kilińskiego. Z powstałej jeszcze w 1918 r. Niższej Szkoły Handlowej utworzona została 3- klasowa Szkoła Handlowa Męska, a w latach 1930-1931 Szkoła Handlowa Żeńska. W roku 1932 szkoły te przekształcono na 4- letnie Gimnazjum Handlowe. W 1921 r. Państwowa Szkoła Kolejowa została przeniesiona ze Skarżyska do Radomia, a w latach 1922/23 przekształcona na Państwową Średnią Szkołę Techniczną. W 1936 roku przeprowadzono reformę, w wyniku której powstało 4- letnie gimnazjum i 3- letnie liceum, a szkoła otrzymała nazwę Państwowych Szkół Przemysłowych. Również w 1927 r. została założona 3- letnia, a od roku 1931/32 4- letnia Średnia Szkoła Chemiczno- Garbarska. Także w 1930 roku powstała Państwowa Żeńska Szkoła Zawodowa, którą po reformie przemianowano na Państwowe Żeńskie Gimnazjum Krawieckie. Tuż poza granicami administracyjnymi miasta założono w 1921 roku Męską Szkołę Rolniczą na Wakcynie, prowadzącą kursy przysposobienia rolniczego. W roku 1931/32 w szkołach średnich ogólnokształcących uczyło się 1799 uczniów, z czego 759 w szkołach prywatnych. W szkołach zawodowych było w tym czasie 1189 uczniów.

Rozwój kultury muzycznej w szkolnictwie przejawiał się poprzez wprowadzenie muzyki do programu nauczania i życia kulturalnego szkół, zwłaszcza w seminariach nauczycielskich. Realizacja programu rozśpiewania i umuzykalnienia młodzieży seminaryjnej wykształciła nową w środowisku radomskim grupę ludzi z zainteresowaniami muzycznymi. Sami oni, będąc na stanowiskach nauczycieli szkół podstawowych, przenosili swoje zainteresowania na znacznie szersze kręgi uczniowskie i społeczne. Działalność absolwentów seminarium nauczycielskiego była jednak najbardziej podstawowa, gdyż 5- letni okres nauki nie pozwalał na opanowanie techniki gry na instrumencie i poznanie repertuaru podstawowej literatury muzycznej. (Należy pamiętać, że w owym czasie radio dopiero zaczęło zdobywać popularność). Te warunki wykształciły nauczyciela śpiewu, grającego na skrzypcach, posiadającego duży repertuar pieśni polskiej, ale w gruncie rzeczy nie przygotowanego i nie posiadającego odpowiednich środków demonstrowania klasycznej literatury muzycznej, ani szerszej wiedzy o muzyce. Prawdziwa wiedza muzyczna, zatem nie przenikała do szkół podstawowych. Również szkolnictwo średnie nie zaspokajało braków wychowania muzycznego. Nauka śpiewu pojęta była zbyt ściśle, aby oprócz pieśni 1- i 2- głosowej nauczyć młodzież podstawowych zasad muzyki i wdrożyć do jej słuchania. Wszystkie te braki rekompensowały częściowo chóry jedno- i wielogłosowe działające przy szkołach, pogadanki i poranki muzyczne, koncerty organizowane dla szkół przez różne instytucje i organizacje.
Odrębne miejsce należy się próbie stworzenia zawodowego szkolnictwa muzycznego. W pierwszych latach powojennych istniała w Radomiu prywatna szkoła muzyczna Pawła Gisera, prowadząca dwie klasy: skrzypiec i fortepianu. Kształciło się w niej rocznie około 30 uczniów z zamożniejszych rodzin polskich i żydowskich. Na zakończenie roku szkolnego w czerwcu szkoła urządzała popisy, które były stałym punktem programu w życiu kulturalnym miasta. W 1925 roku, z inicjatywy radomskiej filii Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego im. F. Chopina została założona Szkoła Muzyczna, jako filia Konserwatorium Warszawskiego. W pierwszym roku działalności prowadzone były dwie klasy: skrzypiec i fortepianu, w których kształciło się dwudziestu kilku uczniów. W następnych latach powstawały kolejne klasy: śpiewu solowego, wiolonczeli, instrumentów dętych drewnianych i blaszanych. Uczniowie Szkoły Muzycznej zobowiązani byli do brania udziału w orkiestrze szkolnej prowadzonej przez prof. Tadeusza Piątka. Profesorowie szkoły muzycznej grali również w zespołach kameralnych. W Sali Szkoły Muzycznej odbywały się pogadanki i koncerty muzyczne, niejednokrotnie z udziałem profesorów z konserwatorium warszawskiego. Chociaż środowisko radomskiej szkoły im. F. Chopina było prężne w swojej działalności pedagogicznej i artystycznej, nie mogło się szczycić swymi absolwentami, którzy byliby kompozytorami czy sławnymi wirtuozami, jak również nie oddziaływało na rozwój kultury muzycznej wśród społeczeństwa miasta. Ze szkoły korzystała wciąż wąska grupa ludzi, a ogromna większość mieszkańców Radomia pozostawała poza jej wpływami i oddziaływaniem.

Poza szkolnictwem, drugim ważnym nurtem w upowszechnianiu kultury muzycznej Radomia, była działalność towarzystw kulturalnych i muzycznych. Na wstępie należy wymienić wspomniane wyżej Radomskie Towarzystwo Muzyczne im. F. Chopina, którego wielkim osiągnięciem było utworzenie w Radomiu szkoły muzycznej. Ponadto Towarzystwo organizowało koncerty i recitale, w których brali udział artyści z całego kraju, urządzało popisy uczniów i wykładowców szkoły muzycznej, prowadziło własny zespół kameralny oraz propagowało kulturę muzyczną poprzez pogadanki, poranki, wieczornice itp.
Drugą wielce zasłużoną, o przedwojennej tradycji instytucją było Towarzystwo Muzyczno – Dramatyczne „Lutnia” /zał. W 1896 r./, w którym z dwóch dawnych sekcji funkcjonowała tylko muzyczna. Sekcja ta, mająca przed I wojną światową orkiestrę smyczkową i chóry: męski i mieszany, w okresie międzywojennym utrzymywała jedynie chóry pod batutą St. Dalewskiego .
Pod koniec lat dwudziestych powstało Towarzystwo Śpiewacze „Echo” pod przewodnictwem inż. L. Łopaczewskiego, liczące początkowo ponad 50 śpiewaków . Ważne miejsce na polu szerzenia kultury należy się Stowarzyszeniu Polskiej Macierzy Szkolnej oraz Towarzystwu „Oświata”, które organizowały prelekcje, odczyty, pogadanki i wiele innych imprez, z których dochód zasilał budżety dzieci i rodzin najbiedniejszych. Również samorząd miejski organizował oświatowe kursy dokształcające dla dorosłych, wszelkiego rodzaju imprezy muzyczne, obchody i uroczystości ogólnomiejskie. Wyrazem twórczej aktywności środowiska robotniczego była działalność orkiestr : kolejowej i straży pożarnej, sekcji dramatycznej i orkiestry Koła Kulturalno-Oświatowego Państwowej Fabryki Broni, Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, orkiestry 72 pułku piechoty i in. Instytucje te nie tylko uświetniały swym udziałem wszelkie obchody jubileuszowe, akademie i uroczystości państwowe, ale dawały własne pokazy i koncerty lub towarzyszyły w koncertach znanych artystów występujących w owym czasie w Radomiu . Również przy szkołach podstawowych i średnich powstawały koła i kółka dramatyczne, literackie, muzyczne itp. Kolejną instytucją mającą duży wpływ w upowszechnianie radomskiej kultury był teatr. W 1915 roku, gdy Radom znajdował się pod okupacją austriacką, nastąpiło wyjątkowe ożywienie ruchu teatralnego. W czasach wojennych przedstawienia przeniesiono z resursy zamienionej na szpital do gmachu popijarskiego. Przebudowana i powiększona, duża i wygodna sala dla publiczności była miejscem widowisk organizowanych przez objazdowe trupy teatralne i miejscowe zespoły amatorskie. Po zlikwidowaniu szpitala wojskowego ośrodkiem widowiskowym stał się wyremontowany i oddany do użytku w 1922 roku gmach resursy, zwany odtąd teatrem „Rozmaitości”. W wyniku przebudowy w kolejnych latach wprowadzono centralne ogrzewanie, przerobiono widownię, poprawiono stan techniczny urządzeń, zbudowano 4- piętrową scenę z ośmioma zapadniami, zapewniono dobre efekty świetlne. Wystawiano również i grano w salach kinowych, na scenach teatrów amatorskich lub gościnnie w salach stowarzyszeń i organizacji.

W latach międzywojennych występowały w Radomiu zespoły Teatru Narodowego i Teatru Wielkiego z Warszawy, „Reduty” z J. Osterwą i K. Adwentowiczem, „Ateneum” ze S. Jaraczem, znany teatr żydowski „Ararat”, zespoły T. Wołowskiego, J. Ostrembskiego, H. Barwińskiego H. Czarneckiego, teatru „ Miraż” i wiele innych. Na scenie radomskiej największą popularnością cieszyła się wówczas operetka. Odwiedzali Radom artyści teatrów rewiowych „Qui pro Quo”, „Morskie Oko”, „Wesoły Wieczór”, trupy rewiowe Lucyny Messalówny,E. Gasińskiego, E. Szydłowskiego, A. Kaczorowskiego i inni. Bawili publiczność znakomitym humorem sławni artyści: L. Sempoliński, A. Fertner, K. Krakowski, E. Bodo.

Odrębne miejsce w dziejach teatru radomskiego stanowiło dążenie do stworzenia stałego teatru zawodowego. W 1916 roku podjął się tego zadania J. Siekierzyński, ale bez poważniejszych osiągnięć. Również bezskuteczna okazała się w 1931 roku inicjatywa Juliusza Osterwy, który proponował pomoc E. Skąpskiemu przy organizowaniu stałego teatru w Radomiu. Na początku 1934 roku teatr przestał istnieć, czego przyczyną był brak zainteresowania publiczności oraz niefortunny dobór repertuaru.

Spośród teatrów amatorskich na szczególne wyróżnienie zasługuje tzw. Teatr Popularny i koło dramatyczne Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich. Okres jego najbujniejszej działalności zaczyna się już w roku 1915 i trwa aż do wybuchu II wojny światowej. Ten zespół amatorski postawił sobie za zadanie rozwijanie wśród młodzieży robotniczej kultury teatralnej oraz zapewnienie jej godziwej rozrywki. Profil działalności rzutował więc na repertuar, w którym znalazły się utwory lekkie, przeważnie polskich autorów. Zasłużonym dla tej placówki aktorem i reżyserem był kierownik zespołu F. Potkański, który organizował nawet kursy dramatyczne, w celu kształcenia nowych aktorów.
Poważnym konkurentem teatru w czasach międzywojennych było kino, zresztą spektakle teatralne w kino- teatrach często łączono z seansami filmowymi. Z kolei seanse filmowe przeplatano małymi rewiami, inscenizacjami bądź indywidualnymi występami artystów. W okresie międzywojennym działały w Radomiu następujące kina: „Corso”, „Czary”
( potem „Nowe Czary”), „Odeon”, przejściowo „Raj”, od 1929 roku „Świt” (później „Apollo”).
Niemałą rolę w propagowaniu kultury odgrywała radomska prasa lokalna. Spośród czasopism cieszących się największym powodzeniem w okresie międzywojennym należy wymienić: dziennik „Głos Radomski” wychodzący w latach 1916- 1920, dziennik „ Słowo Radomsko- Kieleckie” ukazujące się od 1922 do 1930 roku, tygodnik „Gazeta Radomska” wydawany w latach 1934-1939, dziennik „ Dzień Dobry Ziemi Radomskiej” założony w 1930 roku i wychodzący do roku 1937, dziennik „Ziemia Radomska”, który ukazywał się w latach 1928-1935 oraz tygodnik „Radomianin” ( od 1923 roku „Życie Robotnicze”) wydawany od roku 1922 do wybuchu II wojny światowej. Ponadto ukazywały się: ABC Radomsko-Kieleckie”, „Echo Radomskie”, „Echo Radomsko- Kieleckie”, „Ekspress Radomski”, „Ekspress Poranny Radom- Kielce”, „Ostatnie Wiadomości Radomskie”, Odrodzenie’, „ Robotnik Radomski”, „Głos” i inne. Wydawane były także czasopisma dla określonych odbiorców np. „Przegląd Sejmikowy”, przeznaczony dla ludności rolniczej oraz wiele czasopism szkolnych, z których do najbardziej znanych należały : „Nasze Pismo” /później „Myśl i Czyn”/ - pismo Gimnazjum im. T. Chałubińskiego, „Jutrzenka”- pismo Gimnazjum im. J.Kochanowskiego, międzyszkolne pismo „Głosy Sztubackie” .

Największe znaczenie dla masowej kultury miało w tym czasie jednak czytelnictwo i rozwój bibliotek. Wraz z wprowadzeniem i rozwojem szkolnictwa polskiego podczas okupacji austriackiej rozpoczęto organizować biblioteki szkolne. W 1916 roku została otwarta biblioteka Seminarium Nauczycielskiego. W roku 1918 założono Bibliotekę Stowarzyszenia Urzędników Państwowych, a w roku 1921 z inicjatywy oficerów stacjonującego w Radomiu 72 pułku piechoty, Garnizonową Bibliotekę Wojskową. Z większych bibliotek działających w latach 1922-1928 można wymienić: Bibliotekę Kolejową „Zespół” ( założona w 1922 r.), Bibliotekę Związku Zawodowego Pracowników Bankowych ( założona w 1924 r.), Bibliotekę i Czytelnię ZNP Szkół Powszechnych ( założona w 1927 r.), Bibliotekę Publiczną Towarzystwa im. Stefana Hempla ( założona w 1927 r.), Bibliotekę Stowarzyszenia Urzędników Sądowych ( założona w 1928 r.), Bibliotekę Resursy Rzemieślniczej, Bibliotekę Koła Kulturalno- Oświatowego Pracowników Państwowej Fabryki Broni ( założona w 1928 r.) oraz Bibliotekę im. Izaaka Grunbauma ( założona w 1925 r.) przeznaczoną dla ludności żydowskiej. Poważną rolę spełniała Miejska Biblioteką Publiczna, założona w 1922 roku, przeznaczona dla szerokich rzesz ludności, która w 1939 roku posiadała 18 670 skatalogowanych tomów. W początkach 1930 roku Radom posiadał 26 bibliotek z ogólną liczbą 52 011 tomów. W bibliotekach tych brak było jednak fachowej obsługi i kierownictwa, co wpływało na ich poziom techniczny i skład księgozbiorów.
Podsumowując rozwój kulturalny Radomia w czasach II Rzeczypospolitej można wysnuć wniosek, że omawiany okres dziejów był etapem poznawania dziedzictwa kulturowego narodu, czasem intensywnej adaptacji panującego systemu wartości, wreszcie okresem tworzenia nowej kultury, kultury masta wolnego, odbudowującego się po dramatycznych czasach zaborów i I wojny światowej.



Literatura:

Maj M. Zarys dziejów szkolnictwa
radomskiego w: Radom. Dzieje
miasta w XIX i XX w.
(red.) S. Witkowski, PWN
Warszawa 1985

Muszyński P. A. O niektórych problemach kultury
robotniczej w Radomiu w latach
1918-1939
Biuletyn Kwartalny RTN
Radom 1982, T. XIX

Notkowski A. Polska prasa prowincjonalna
II Rzeczypospolitej
PAN Warszawa-Łódź 1982

Nowicka A. Działalność samorządu miejskiego
w Radomiu w dziedzinie oświaty
w latach 1918 - 39
Wilczyńska- Ratajczak M. Życie muzyczne Radomia 1915-39
Biuletyn Kwartalny RTN
Radom 1972

Witkowski S. Radom. Dzieje miasta w XIX i XX w.
PWN Warszawa 1985

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie