AUTOR : Jasińska Lucyna
Trudność i specyfika diagnozy dysleksji powoduje, że niektórzy nauczyciele negują istnienie tego typu problemów u dzieci. Dzieje się tak dlatego, że wiele osób myli specyficzne trudności w nauce czytania i pisania z globalnymi opóźnieniami ( zaburzeniami ) intelektualnymi czy zaniedbaniami środowiskowymi.
Dla określenia specyficznych trudności w nauce czytania i pisania używano wielu różnych terminów, m.in. ślepota słowna, aleksja, legastenia. Obecnie najczęściej używanym terminem jest dysleksja rozwojowa. Pod tym pojęciem rozumie się specyficzne zaburzenia manifestujące się trudnościami w nauce czytania i/lub pisania mimo stosowania prawidłowych metod nauczania u dzieci o normalnej inteligencji i wychowywanych w sprzyjających warunkach społeczno – kulturowych. Jednocześnie przyjmuje się, że dzieci dyslektyczne należą do grupy dzieci o specyficznych potrzebach edukacyjnych.
Doświadczenia z pierwszych lat nauki mają duży wpływ na przebieg kariery szkolnej ucznia. Pozytywne doświadczenia mobilizują i rozbudzają ciekawość poznawczą dziecka, zaś trudności znacznie przekraczające jego możliwości, mogą nawet załamać.
W przypadku stwierdzenia, że dziecko nie wykazuje pełnej dojrzałości szkolnej, nauczyciel bądź rodzice powinni jak najszybciej skonsultować się z poradnią psychologiczno – pedagogiczną koniecznie przed rozpoczęciem przez dziecko nauki. Specjalistyczna pomoc udzielona w porę może znacznie zminimalizować szkolne niepowodzenia dziecka i związane z nim stresy. Bardzo istotne jest bowiem wczesne wykrycie opóźnień rozwojowych i wczesna specjalistyczna interwencja.
Zadaniem przedszkola w tym względzie jest więc:
· Obserwacja rozwoju dziecka ze szczególnym uwzględnieniem:
- sprawności ruchowej, manualnej, językowej,
- analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej.
· Stymulacja rozwoju dziecka poprzez:
- zapewnienie poczucia akceptacji i bezpieczeństwa,
- budzenie i rozwijanie ciekawości poznawczej,
- rozumienie siebie i otaczającego świata,
- wspieranie własnej aktywności dziecka w celu nabywania przez nie
umiejętności poprzez działanie,
- uczenie odnajdywania swojego miejsca w grupie rówieśniczej,
- kształtowanie systemu wartości.
· Korygowanie zaburzonych funkcji percepcyjno – motorycznych,
szczególnie istotnych w procesie nauki czytania i pisania poprzez ćwiczenia:
- koncentracji uwagi,
- orientacji w schemacie ciała i przestrzeni,
- sprawności manualnej
- percepcji wzrokowej,
- percepcji słuchowej,
- koordynacji słuchowo – wzrokowo – ruchowej,
- doskonalące mowę i umiejętność wypowiadania się.
Dzieci z zaburzeniami zdolności uczenia się czytania i pisania w przeważającej większości uczęszczają do masowych (publicznych) szkół, gdzie z zasady stawiane są im takie same wymagania, jak pozostałym dzieciom. W stosunku do tych dzieci stosuje się – na terenie szkoły, a także w domu – wiele nacisków mających oprowadzić do lepszych osiągnięć szkolnych. Mają one w swym doświadczeniu wiele negatywnych przeżyć, związanych z uczeniem się na lekcjach, uczestnictwem w różnego rodzaju zajęciach dodatkowych (zajęciach wyrównawczych czy terapeutycznych na terenie lub poradni psychologiczno – pedagogicznej), a także z uczestnictwem w niekiedy wielokrotnych badaniach diagnostycznych. Następnie w wyniku tych badań mają wystawione różne opinie, które jakoby mają im pomóc w przezwyciężaniu trudności (m.in. poprzez możliwość zastosowania przez szkołę różnego rodzaju ulg przy egzekwowaniu i ocenianiu ich wiedzy i umiejętności).
Większość opinii koncentruje się na brakach uczniów, na precyzyjnym opisywaniu opóźnień i innych słabszych aspektów ich rozwoju. Takie opinie –naszym zdanie - wpływają bardzo niekorzystnie na kształtujący się u uczniów obraz własnej osoby, na poczucie własnej wartości, wiarę we własne siły. Opinie te blokują bowiem kształtowanie się aktywnej postawy uczniów wobec zadań nie tylko szkolnych, lecz także życiowych.
Lansujemy, więc inną koncepcję diagnozy, a mianowicie koncepcję diagnozy pozytywnej – polegającej na szukaniu mocnych stron badanego ucznia, wzmacnianiu jego, a nie szukaniu patologii. Tą zasadą kierować się należy diagnozując małe dzieci – zwłaszcza dzieci w wieku przedszkolnym – a nawet uczniów młodszych klas szkoły podstawowej.
Stale przybywa uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Podstawą działań z ich przezwyciężeniem jest wczesna diagnoza postawiona przez nauczyciela, świadomego problemów, z jakimi na etapie nauczania początkowego spotykają się dzieci dyslektyczne oraz posiadającego umiejętność rozpoznawania objawów tych trudności.
Pierwszym etapem tej diagnozy jest obserwacja ucznia, mająca na celu rozpoznawanie zaburzeń w czytaniu i pisaniu. Ujawniają się trudności u dzieci z obniżoną sprawnością analizatora wzrokowego i kinestetyczno – ruchowego (trudności w rozpoznawaniu liter i odwzorowywaniu ich kształtu).
Drugi etap to profesjonalna diagnoza prowadzona w poradni psychologiczno – pedagogicznej przez pedagoga i psychologa, uzupełniana niekiedy konsultacją logopedy, psychiatry czy neuropsychiatry dziecięcego. Postępowanie diagnostyczne musi, więc być zespołowe i kilkuetapowe, jako wynik ścisłego współdziałania nauczyciela, pedagoga, psychologa, a czasem i lekarza, przy stałym kontakcie z rodzicami. Istotne jest nie tylko ustalenie rodzaju i stopnia głębokości zaburzenia, ale także wskazanie mocnych stron dziecka.
Zdiagnozowanie ucznia ze specyficznymi trudnościami w nauce pisania i czytania nakłada na nauczycieli obowiązek podjęcia następujących działań:
1. Indywidualizacja pracy w klasie szkolnej
Nauczyciel może zapewnić dziecku indywidualny program dydaktyczny oraz stosowany do jego sprawności sposób realizacji. Mogą to być np. dodatkowe ćwiczenia, realizowane podczas lekcji i w domu; częstsze odpytywanie ustne; wydłużanie czasu na prace pisemne.
2. Sposób oceniania
Nauczyciel oceniając uczniów dyslektycznych uwzględnia różnorakie czynniki wpływające na jakość pracy i docenia włożony wysiłek, a nie tylko uzyskany efekt. Ocena powinna dotyczyć przede wszystkim poprawności wypowiedzi ustnych i strony merytorycznej prac pisemnych.
3. Rozumienie zachowań współtowarzyszących dysleksji
Z zaburzeniami o charakterze dyslektycznym współwystępować mogą zaburzenia mowy, orientacji przestrzennej oraz zaburzenia emocjonalne. Zaobserwować można również nadmierną ruchliwość, której towarzyszy trudność w koncentracji uwagi, pochopność i pobieżność myślenia.
4. Kontakty oparte na zrozumieniu problemów dziecka i współpracy z rodzicami
Świadomy problemu nauczyciel i rodzic powinien pamiętać, aby:
- nie stwarzać atmosfery zdenerwowania, napięcia, przymusu, wyśmiewania, lecz dążyć do spokoju i wzajemnego zaufania,
- nie robić wymówek czy awantur, lecz rzeczowo wskazywać możliwości poprawienia błędów,
- nie przeciążać czytaniem i przepisywaniem, lecz dostosowywać ćwiczenia do możliwości dziecka,
- nie wyręczać dziecka w jego pracach, lecz zachęcać do samodzielnego ich wykonywania,
- nie karać, zakazywać i straszyć, lecz nagradzać nawet za niewielkie efekty,
5. Organizacja i prowadzenie zajęć korekcyjno – kompensacyjnych
Ćwiczenia korekcyjno – kompensacyjne to oddziaływanie kompleksowe, polegające na ćwiczeniu funkcji zaburzonych (korekcja) i takim ćwiczeniu funkcji nie zaburzonych, aby stały się wsparciem lub zastępstwem dla funkcji zaburzonych (kompensacja). Treść, formy, i metody pracy z uczniami w ramach tego typu zespołów, muszą być przez terapeutę dostosowane do potrzeb i możliwości każdego dziecka. Forma i materiały używane podczas zajęć powinny różnić się od stosowanych na lekcjach. Zajęcia powinny przebiegać w zróżnicowanych i relatywnie krótkich odstępach czasu, ze względu na problemy dzieci z koncentracją uwagi oraz niską wydolnością.
Nauczyciel prowadzący zajęcia korekcyjno – kompensacyjne musi posiadać specjalistyczne przygotowanie do pracy terapeutycznej z dziećmi dyslektycznymi, na które składają się:
· Pogłębiona wiedza psychologiczna na temat przejawów i przyczyn trudności w uczeniu się czytania i pisania,
· Umiejętności dydaktyczne i wychowawcze, które będą wykorzystywane w działaniach profilaktycznych i terapeutycznych, zarówno podczas zajęć indywidualnych jak i zespołowych,
· Znajomość zaleceń do organizacji warsztatu pedagogicznego niezbędnego do pracy z dziećmi dyslektycznymi.
Nabywanie i doskonalenie umiejętności prowadzenia terapii pedagogicznej możliwe jest dzięki uczestnictwu w prowadzonych szkoleniach, kursach kwalifikacyjnych oraz studiach podyplomowych.
Oprócz merytorycznego przygotowania terapeuty, nie bez znaczenia dla prowadzenia prawidłowej terapii jest zorganizowanie miejsca pracy. Ćwiczenia z zakresu terapii pedagogicznej powinny być prowadzone w osobnym gabinecie, wyposażonym w odpowiedni zestaw pomocy:
1. Usprawniających:
- funkcje wzrokowe na materiale bezliterowym,
- funkcje wzrokowe na materiale literowym, sylabowym i wyrazowym,
- percepcję słuchową;
2. Kształcących:
- koordynację wzrokowo – słuchową,
- sprawność manualną i koordynację wzrokowo – ruchową;
3. Doskonalących:
- techniki czytania i pisania,
- ortografię,
- mowę.
Terapia dziecka dyslektycznego jest oddziaływaniem długofalowym. Jej wyniki zależą od wielu czynników:
- poziomu inteligencji dziecka oraz umiejętności radzenia sobie przez nie z trudnościami,
- wieku – im młodsze dziecko, tym szybciej następuje usprawnienie zaburzonej funkcji,
- stopnia głębokości zaburzeń – im głębsze, tym trudniej o szybkie efekty
terapii,
- stanu psychicznego dziecka – przy nadpobudliwości psychomotorycznej i związanych z nią zaburzeniach koncentracji uwagi, postępy w terapii są powolne, a efekty mało trwałe,
- współpracy z rodzicami – konsekwencja i systematyczność we wzajemnych kontaktach prowadzi do większych osiągnięć uczniów,
- zrozumienia ze strony szkoły – nauczyciel znający problem dysleksji potrafi zindywidualizować zarówno pracę z dzieckiem, jak i wymagania wobec niego.
Codzienna praca dziecka w domu, uczęszczanie na zajęcia korekcyjno – kompensacyjne, wizyty w poradni psychologiczno – pedagogicznej nie zawsze dają szybkie efekty. Niewspółmierne do nakładu pracy wyniki, niemożność sprostania własnym ambicjom, oczekiwaniom rodziców i wymaganiom nauczycieli – rodzi w dziecku poczucie krzywdy, obniżając jednocześnie jego motywację do nauki. Należy pamiętać, że w tej trudnej sytuacji ( z czego często najbliżsi dziecku nie zdają sobie sprawy) nie ponosi ono winy za swoje niepowodzenia.
BIBLIOGRAFIA :
1. Forum Nauczycieli – Nauczanie Zintegrowane 2/2003 ; MAC Edukacja S . A . Kielce ; „Dysleksja rozwojowa w praktyce pedagogicznej ”- Urszula Oszwa
2. J. Malendowicz – „O trudnej sztuce czytania i pisania ” ; Warszawa 1990
3. Zborowski J. „Początkowa nauka czytania”; Warszawa 1995
4. Więckowski R. - Psychologiczne i fizjologiczne podstawy początkowej nauki czytania i pisania ; „Życie Szkoły” 2000, nr 1 , s. 3-8 .
5. Misiewicz B. „I Ty będziesz dobrze czytać ”(rec.) , „Życie Szkoły” 2002 , nr 8 , s. 505-508 .
|
