Głównym celem nauczania w klasach początkowych wynikającym z założeń programowych jest kształtowanie sprawności w zakresie mówienia, pisania, czytania i umiejętności pracy z tekstem. Zadaniem szkoły jest nie tylko „wyuczyć” czytania, ale także wyrobić w uczniach zamiłowania czytelnictwem. Chcąc osiągnąć ten cel uczeń musi opanować umiejętność czytania w takim stopniu, aby technika czytania nie zrażała go do sięgania po lekturę oraz by czytając doznawał radosnego uczucia poznawania wiedzy. Uczeń musi rozumieć, co czyta, a „dukając” nie osiągnie tego celu.
Lektura to pomocny element w realizowaniu celów i zadań związanych z nauką czytania. „Człowiek współczesny odbiera coraz większą liczbę różnych informacji, które mają wielki wpływ na kształtowanie jego umysłowości, jego kultury. Są to informacje słowne i wizualne.”1 Podstawową umiejętnością, która umożliwia odbiór informacji przekazywanych za pomocą języka pisanego jest czytanie. Zdobywanie umiejętności i sprawności czytania jest procesem trudnym i długotrwałym. Początki nauki czytania i samo czytanie zależne są od:
· Sprawności sensomotorycznej (głównie wzroku i słuchu)
· Rozwoju mowy (artykulacji i wymowy oraz zasobu słownictwa)
· Opanowania podstawowych mechanizmów analizy i syntezy wzrokowo-słuchowej
Zadaniem E. Malmagnista w procesie przyswajania umiejętności czytania można wyróżnić następujące stadia:
· przyswajanie techniki czytania polegające na dokonywaniu identyfikacji liter, głosek, wyrazów
· wykorzystywanie nabytej umiejętności czytania w sposób funkcjonalny
· zdobycie takiej wprawy w czytaniu, która pozwala odpowiadać na pytania, rozpatrywać zagadnienia wynikające z przeczytanego tekstu, pobudzać do refleksji i krytycznego myślenia
· osiągnięcie możliwości czytania twórczego, które wybiega poza recepcję (przyjęcie, zrozumienie i nauczenie się tego, co autor usiłował przekazać czytelnikowi w tekście).
Czytanie twórcze pozwala czytającemu wysnuć z tekstu nowe idee, zaczerpnąć pomysły do nowej działalności, odkryć nowe problemy, myśli i uczucia.
Czytając uczeń musi rozumieć poszczególne słowa, uchwycić zależności występujące między nimi, a także zależności istniejące między grupami słów. Taka umiejętność warunkuje, że uczeń zrozumie czytany tekst. „Zdolność rozumienia zależna jest od szeregu podstawowych umiejętności czytania, a oprócz tego ściśle jest powiązana z cechami intelektualnymi, posiadaną wiedzą i doświadczeniem, ze zdolnością wczucia się, interpretacji i myślenia”2
Kontakt uczniów klas młodszych z lekturą dziecięcą, również z lekturami szkolnymi wpływa na stopniowe rozwijanie ich świadomości czytelniczej. Aby dziecko z zainteresowaniem sięgało po książkę, odpowiadać jego zainteresowaniom, mieć urozmaiconą tematykę, posiadać interesującą fabułę, żywo i wartko tocząca się akcję i wyraziście wyodrębniać scenki i wydarzenia. Bohaterami tych książek powinny być postacie nakreślone zgodnie z psychiką dziecięcą, reprezentujące różne postawy moralne i obyczajowe. Książka dla dzieci powinna być pisana stylem jasnym, obrazowym i komunikatywnym. Powinna zawierać elementy dowcipu, barwności opisów, prze, które dzieci uczą się widzieć piękno w zjawiskach przyrodniczych i kształtować swój stosunek do przyrody.
Baśnie, podania i powieści historyczne powinny mieć język lekko archaizowany, przybliżający dzieciom minioną epokę, przez co wzbogaca się ich wiedza o świecie i kształtuje stosunek do przeszłości i teraźniejszości.
Ważnym i nieodzownym elementem literatury dla dzieci jest ilustracja oraz szata graficzna książki.
· B. Suchodolski widzi przydatność sięgania po lekturę w trzech aspektach, a mianowicie:
· Traktuje ją jako czynnik kształcenia myśli i krytycyzmu, rozszerzania horyzontów wiedzy, zdobywania materiału do porównań i wniosków
· Przypisuje jej doniosłe znaczenie dla rozbudzania zainteresowań i zamiłowań; dzięki lekturze świat i życie stają się bardziej interesujące, wiele rzeczy zaczyna pochłaniać, łatwiej zdobyć się na wysiłek i dyscyplinę
· Zwraca uwagę, że lektura ma wielkie znaczenie dla kształcenia uczuć i wyobraźni, najbardziej zaniedbanych w wychowaniu stron osobowości; to między innymi zadaniem szkoły powinno być jak najwcześniejsze wykształcenie nawyku sięgania po książkę, szukania zadowolenia w lekturze3
· Dużą rolę w rozwoju zainteresowań czytelniczych u młodych dzieci odgrywa nauczyciel, który musi poszukiwać coraz ciekawszych sposobów pracy z lekturą, jego pomysłowość w ukazywaniu treści lektury wzbogaca u ucznia chęć częstszego sięgania po książkę. To nauczyciel przejmuje rolę pośrednika między książką, a jej czytelnikiem. Treść lektury, bowiem czasami przerasta możliwości przeżywania i rozumienia ucznia. „Dobrze pojęta praca z lekturą daje nauczycielowi możliwość wiązania treści książek z różnymi sytuacjami wychowawczymi na terenie klasy, w życiu codziennym, inspirowania i pogłębiania zainteresowań i potrzeb małych czytelników oraz poszerzania ich horyzontów poznawczych i intelektualnych”4.
· Zainteresowanie książką można osiągnąć przez:
· Głośne czytanie książki przez nauczyciela lub odczytanie ciekawego urywka
· Nawiązanie do bezpośrednich przeżyć dzieci
· Przedstawienie sylwetek głównych bohaterów w teatrzyku kukiełkowym
· Zwrócenie uwagi na ciekawą szatę graficzną książki piękne ilustracje
· Zorganizowanie wystawy książek danego autora
· Wizytę w bibliotece szkolnej
· Przedstawienie za pomocą rysunku najciekawszego fragmentu książki
W celu zachęcenia ucznia do przeczytania lektury nauczyciel powinien:
· Obejrzeć i omówić ilustracje, aby pobudzić proces domyślenia się treści utworu, toku akcji i osób występujących
· Odczytać tytuły rozdziału i powiązać je z ilustracjami
· Przeczytać pierwszy rozdział, omówić go z uczniami, w celu przewidywania dalszego ciągu akcji
Wzorowe czytanie nauczyciela – jest czynnikiem dyscyplinującym klasę i stanowi przykład czytania dla uczniów. Czasami czytanie można zastąpić nagraniem tekstu na taśmie lub płycie. Innym elementem poznania lektury (oprócz czytania) jest opowiadanie nauczyciela. Jest to trudna sztuka, ponieważ musi on tak opowiedzieć, aby dzieci przeżywały słuchane wydarzenia i odbierały to jako przyjemność.
Dziecko podczas słuchania powinno wyczuć, że nauczyciel nie jest tylko biernym „opowiadaczem”, ale sam naprawdę uczestniczy w przedstawianych wydarzeniach. Opowiadać można tylko fragmenty z takich lektur, które zawierają akcję, jasne wątki, konkretne wydarzenia, które można udramatyzować. Nie nadaje się do opowiadania poezja. Po wysłuchaniu pięknego opowiadania dziecko z pewnością sięgnie po lekturę. Dużą atrakcją dla dzieci jest film. Warto, więc wspólnie obejrzeć sfilmowaną lekturę.
Należy jednak pamiętać, że film lub płyta z nagraniem utworu nigdy nie zastąpi pięknego opowiadania nauczyciela.
Zachęta do przeczytania lektury będzie również przybliżenie osoby pisarza. Poznanie ciekawostek z jego życia, zorganizowanie wystawki jego książek. Najlepszym sposobem poznania autora książki współcześnie żyjącego byłby osobisty kontakt dzieci z nim. Autora lektury mogą przybliżyć także audycje radiowe i telewizyjne.
Wśród różnych prac z lekturą ważniejsze z pedagogicznego punktu widzenia są te, które eksponują aktywność uczucia i współdziałanie nauczyciela z uczniami.
Przedstawię kilka z nich:
v IMPROWIZOWANIE TEKSTÓW LEKTURY
Różnica między inscenizacją, a improwizacją polega na tym, że w inscenizacji uczniowie swobodnie operują materiałem słownym. Tekst lektury jest tylko tworzywem, który uczniowie przedstawiają „swoimi słowami” – tak jak to czują. Po przeczytaniu i omówieniu lektury uczniowie samodzielnie bądź z nauczycielem przygotowują inscenizację – zabawę wybranych fragmentów książki. Taki sposób nie wymaga od uczniów pamięciowego wyuczenia tekstu, ani przygotowania specjalnej dekoracji.
Improwizacja pozwala na twórcze wyrażanie myśli i pobudza wyobraźnię, kształci precyzję słowa i płynność mówienia.
v INSCENIZACJE NA PODSTAWIE LEKTURY
Inscenizacja tekstu lektury jest doskonałym ćwiczeniem o charakterze twórczym i ekspresyjnym. „Próbę stworzenia scenariusza na podstawie tekstu lektury, obmyślanie rekwizytów rozbudzają twórczą wyobraźnię uczniów i zaspokajają potrzebę twórczej ekspresji. Najważniejszą rzeczą w inscenizacji jest pobudzenie wyobraźni dzieci. Inscenizacja przygotowuje dzieci do lepszego odbioru treści książki i głębokiego jej rozumienia. Inscenizacja jest jedną z metod analizy tekstu lektury, daje możliwość wprowadzenia w sposób naturalny śpiewu, muzyki szeroko pojętego ruchu jako tła ekspresji słownej. Za pomocą inscenizacji możemy rozwiązać wiele problemów wychowawczych” 5
v ZABAWY TWÓRCZE NA PODSTAWIE LEKTURY
Teksty lektur mogą być źródłem pomysłów do zabaw twórczych. Nauczyciel podczas czytania szczególnie zaakcentuje wybrane wydarzenia, które potem stają się inspiracją do zabawy podsuwają im pomysł.
Do tematu zaczerpniętego z lektury dzieci dobierają drobne rekwizyty, wprowadzają własne oryginalne powiedzonka i zwroty.
Dzieci mogą wzbogacać treść lektury o nowe wątki, nowe wydarzenia lub komponując jej dalszą fabułę.
Aby poprzez lekturę rozwinąć zainteresowania dzieci książką nauczyciel oprócz stosowania ciekawych form pracy na lekcji powinien szukać sprzymierzeńców, którzy mu w tym pomogą. Może to być pani z biblioteki, pracownik świetlicy itp. Jednak według przeprowadzonych badań uważa się, że największy wpływ na rozwój zainteresowań czytelniczych ma dom rodzinny, ponieważ pierwszy kontakt dziecka z książką najczęściej ma tutaj miejsce i to już od wczesnego dzieciństwa.
1. H. Starzec „Wychowanie literacie” Warszawa PWN 1980r
2. E. Malmquist „Nauka czytania w szkole podstawowej” Warszawa WSiP 1982r.
3. B. Suchodolski „Rola książki w kształceniu nowoczesnego człowieka” Przegląd Kulturalny 1958 nr 2
4. K. Lenartowska, W. Świętek „Lektura w klasach I-III” Warszawa 1993 WSiP
5. K. Lenartowska, W. Świętek „Lektura w klasach I-III” Warszawa 1993 WSiP
Opracowała: Lidia Szczepaniak SP Czyżówka |
