Beata Ołtarzewska
nauczyciel
Szkoła Podstawowa w Surażu
Sytuacja rodzinna a osiągnięcia szkolne uczniów
Istnieje wiele czynników mających wpływ na osiągnięcia szkolne uczniów. M. Tyszkowa wyróżnia trzy takie grupy czynników:
a) przyczyny tkwiące w treści i organizacji procesu nauczania, czyli przyczyny dydaktyczne;
b) przyczyny społeczno-środowiskowe, określające warunki procesu uczenia się i nauczania;
c) przyczyny tkwiące w samym uczniu, tj. jego właściwości fizyczne i psychiczne.
Takim najbliższym dziecku środowiskiem jest rodzina, więc w jego edukacji odgrywa nieocenioną rolę. Wśród elementów środowiska domowego wpływających na postępy uczniów A. Karpińska wymienia:
- sytuację materialną wyznaczoną przez dochody rodziców, warunki mieszkaniowe, udział dzieci w pracach zarobkowych i domowych,
- sytuację społeczną, o której decyduje wykształcenie i zawód rodziców, pozycja ucznia w rodzinie, jej liczebność,
- atmosferę kulturalną i wychowawczą panującą w domu.
Do powyższych elementów należy dodać także współpracę rodziców lub opiekunów ze szkołą.
Zła sytuacja materialna rodziny wpływa na obniżenie poziomu postępów szkolnych uczniów, ponieważ pogarsza atmosferę życia rodzinnego, stając się przyczyną napięć i konfliktów pomiędzy członkami rodziny, co z kolei odbija się ujemnie na samopoczuciu dziecka, a także na jego pracy szkolnej. Sytuacja, gdzie dziecko ma własny pokój, odpowiednie wyżywienie i odzież, przybory szkolne, dostęp do książek, czasopism, telewizji czy komputera, daje możliwość rozwijania zainteresowań i zdolności, co w efekcie prowadzi do podniesienia wyników w nauce. Nie zawsze jest prawdą, że jeżeli dziecko ma wszystko, czego potrzebuje lub „chce”, ma zaspokojone wszelkie potrzeby materialne, to jest dobrym i grzecznym uczniem z wysoką średnią stopni ze wszystkich przedmiotów. Często jest zgoła odwrotnie, luksusowa oprawa nie zastąpi dziecku zainteresowania rodziców i ciepła rodzinnego. „Dla współczesnej rodziny charakterystyczne są m.in. takie zjawiska, jak: praca zawodowa obojga rodziców poza domem, konieczność łączenia ról małżeńsko-domowych z zawodowymi, przeciążenie żony-matki pracą w gospodarstwie domowym, mniejsze zainteresowanie sprawami sukcesów szkolnych dziecka”(J. Nikitorowicz,1990), co zniechęca dziecko do jakichkolwiek wysiłków związanych z nauką.
Kolejnym czynnikiem mającym ogromny wpływ na osiągnięcia szkolne uczniów jest struktura rodziny. Coraz częściej spotykamy się w szkołach z dziećmi pochodzącymi z rodzin niepełnych, tj. takich, w których dziecko jest wychowywane tylko przez jednego z rodziców lub opiekunów. „Niekompletność” rodziny jest spowodowana rozwodami, decyzją matki o samotnym wychowywaniu dziecka lub coraz częstszymi wyjazdami jednego z rodziców w celach zarobkowych za granicę. Wprawdzie w rodzinach z samotną matką lub ojcem także wzrastają wartościowi ludzie, to jednak są to sytuacje niekorzystne, wymagające kompensacji, dlatego też należy w szkole stwarzać tym dzieciom takie warunki, żeby nie odczuły swojej własnej „odmienności” w porównaniu z innymi z rodzin pełnych, co podniesie ich poziom wartości.
Z. Kwieciński twierdzi, że „istnieje liniowa wręcz zależność między poziomem wykształcenia ojców i matek a poziomem wiedzy ich dzieci” (Z. Kwieciński, 1975). Fakt, że rodzice posiadają wyższe lub średnie wykształcenie wpływa na to, że bardziej interesują się pracą szkolną dziecka niż rodzice z niższym wykształceniem. „Rodzice wykształceni zwykle umieją lepiej pomagać swoim dzieciom, gdy mają one trudności w opanowaniu materiału nauczania, gdyż są lepiej do tego przygotowani merytorycznie i bardziej zainteresowani ich postępami w nauce” (M. Tyszkowa), częściej utrzymują kontakt ze szkołą i wychowawcą. Dzieci z takich rodzin są przyzwyczajone do kontaktu z książką, telewizją, kinem czy teatrem, dzięki temu mogą się lepiej rozwijać intelektualnie. Wprost odwrotnie jest w przypadku rodziców z niższym wykształceniem. Nie są oni w stanie udzielić pomocy swoim dzieciom w nauce, nie przejawiają zainteresowań pracą szkolną, nie rozumiejąc jej problemów, co w efekcie obniża i niekiedy powoduje zanik motywacji uczenia się dzieci. Nauczyciele-wychowawcy powinni starać się wzmacniać motywację do nauki poprzez organizowanie pomocy koleżeńskiej podczas odrabiania prac domowych w świetlicy, pochwałę chociażby za najmniejsze osiągnięcie, zachętę do wykonywania dodatkowych zadań prowadzących do sukcesów.
Dawniej dumą rodziny była jej dzietność. Obecnie przeważają rodziny z dwojgiem czy trojgiem dzieci. Takie rodziny mogą stworzyć najbardziej optymalne warunki do rozwoju dziecka. Na podstawie badań własnych przeprowadzonych w 1996 roku na grupie 2548 uczniów szkół podstawowych, mogę stwierdzić, że uczniowie osiągający bardzo dobre i dobre wyniki w nauce pochodzą z rodzin z dwojgiem lub trojgiem dzieci. Z kolei uczniowie z rodzin wielodzietnych często mają problemy w nauce, co spowodowane jest gorszymi warunkami materialnymi czy niemożnością poświęcenia uwagi wszystkim swoim dzieciom w równym stopniu. Nierzadko starsze dzieci są obciążane nadmierną opieką nad młodszym rodzeństwem lub pracą w gospodarstwie domowym, co może, mimo odpowiedniej motywacji, doprowadzić do załamania się ich kariery szkolnej. Dzieci te, przychodząc do szkoły nie mają odrobionych prac domowych lub są tak zmęczone, że nie mogą się skupić na zajęciach lekcyjnych.
Zła sytuacja materialna, niepełność lub wielodzietność rodziny, niskie wykształcenie rodziców i brak zainteresowania postępami dzieci nie sprzyjają wysokim osiągnięciom szkolnym, wobec czego należy brać pod uwagę te czynniki jako niezależne od samego ucznia. Musimy więc często sami, oprócz tego, że jesteśmy nauczycielami, być jeszcze dobrymi psychologami i wychowawcami, wyczulonymi na problemy związane ze środowiskiem rodzinnym ucznia. Należy pamiętać, że niepowodzenia szkolne przy braku możliwości współpracy z domem rodzinnym, w którym powinna być dobra atmosfera, ulegają pogłębieniu. Dlatego też, rodzice powinni troszczyć się o dobrą atmosferę w rodzinie i zaspokajanie potrzeb młodego człowieka, zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa, utrzymywać regularny kontakt ze szkołą i wychowawcą oraz systematycznie interesować się sprawami szkolnymi dziecka.
Bibliografia:
1. M. Tyszkowa, Czynniki determinujące pracę szkolną dziecka, Studium Pedagogiczne, PWN, Warszawa 1964
2. A. Karpińska, Minimalizacja drugoroczności – realia, warunki, szanse, UW Filia w Białymstoku, Białystok 1990
3. J. Nikitorowicz, Rodzinne uwarunkowania osiągnięć szkolnych. w: Uwarunkowania osiągnięć szkolnictwa, UW Filia w Białymstoku, Białystok 1990
4. I. Jundziłł, Trudności wychowawcze w rodzinie, Nasza Księgarnia, Warszawa 1989
5. Z. Kwieciński, Środowisko a wyniki pracy szkoły, PWN, Warszawa 1975
6. J. Nikitorowicz, Uczeń w sytuacjach szkolno-domowych, UW Filia w B-stoku, Białystok 1990
|
