Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Przyczyny powstawania i funkcjonowania sekt w Polsce

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 11074 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

Sekty i grupy kultowe są interesującym, zmiennym, barwnym, niezwykłym obszarem organizacji aktywności religijnej ludzi. Sprawiają, iż ustabilizowane i wielopokoleniowe Kościoły nie są w stanie zamknąć się w kręgu własnej doktryny, rzucają wyzwanie ustalonemu porządkowi religijnemu i społecznemu, kwestionują stosowane praktyki i ceremonie, podważają funkcjonujące kanony i autorytety.

„Przyczyny powstawania i funkcjonowania sekt w Polsce”

Człowiek w trakcie swojej ziemskiej egzystencji nieustannie napotyka na granice poznania. Poczynając od mitycznego początku wiedzy, biorącej swoją genezę z aktu zerwania owocu z rajskiej jabłoni poznania złego i dobrego, ludzie stale poszukują drogi powrotnej ku tej pierwotnej, boskiej formie świadomości, oznaczającej niewinność, jedność z otaczającym światem i Bogiem Stworzycielem.
Jednym z podstawowych filarów ludzkiej wiedzy jest przekonanie o przemijalności ludzkiego życia, świadomość związanych z nim cierpień, bólu i przykrości. Życie jest procesem gromadzenia doświadczeń. Plastrem na rany społecznej egzystencji, lekiem na ból towarzyszący konkretnemu bytowi stała się religia.
Tam gdzie kończy się ludzka wiedza, rozpoczyna się wiara. Świadomość ludzkiej niedoskonałości oraz ograniczoności prowadzi do wyjaśnień odwołujących się do zjawisk nadprzyrodzonych. Śledząc historię ludzkich dokonań trudno się oprzeć wrażeniu, że człowiek nie byłby tym, czym jest, gdyby nie miał Boga. Religia jest uniwersalnym i niezbywalnym składnikiem ludzkiej kultury.
Szczególnym rodzajem zbiorowości religijnej są sekty. To one, grupy-wspólnoty, komuny i sekty, które z trudem poddają się instytucjonalizacji i przekształcają się w Kościoły, decydują o różnorodności i wielowymiarowości aktywności religijnej.
Sekty i grupy kultowe są interesującym, zmiennym, barwnym, niezwykłym obszarem organizacji aktywności religijnej ludzi. Sprawiają, iż ustabilizowane i wielopokoleniowe Kościoły nie są w stanie zamknąć się w kręgu własnej doktryny, rzucają wyzwanie ustalonemu porządkowi religijnemu i społecznemu, kwestionują stosowane praktyki i ceremonie, podważają funkcjonujące kanony i autorytety.

I. Pojęcie „sekta”

Sekty to grupy nie odwołujące się do osobowego Boga ale do innych wartości. Znane u nas pojęcia: „sekta”, „sekciarstwo” wywodzą się z języka obcego. Pojęcie „sekta”(łac. sequi) – towarzyszyć, następować po kimś (czymś) sprowadza myśl o nowym, atrakcyjnym sposobie życia. Zwłaszcza, że „sequor” – słowo to znaczy „podążać” za swoim przewodnikiem przy jednoczesnym „odcinaniu się” lub rozdzielaniu („secare” lub „secui”) od właściwej grupy macierzystej w sensie negatywnym.
Ze względu na ewolucyjny charakter procesów prowadzących do przemian wielu wspólnot religijnych spotyka się pojęcia „związki wyznaniowe” czy „wspólnoty religijne” zamiast „sekta”. Dla zrozumienia ich sensu istotnym staje się wydobycie głównych cech z tych określeń. Sekta jako związek wyznaniowy to „odszczepieńcza (dysydencka) grupa religijna, która odłączyła się od wyznania macierzystego (jako) odłam wyznaniowy w obrębie danej religii.
W chrześcijaństwie „sekta” to termin pejoratywny na oznaczenie grupy wyznaniowej, która oddzieliła się od macierzystej organizacji kościelnej dla zaznaczenia swej odrębności w kwestiach doktryny, liturgii i organizacji „wspólnoty religijnej”.
Emil Durkheim, Max Weber i Ernst Troeltsch twierdzą, że „sekta i każda zbiorowość religijna to grupa w sensie socjologicznym, stanowiąca element struktury społecznej i wpisanej w system organizacji politycznej i kulturalnej”. Ale Bryan Wilson dodaje: „Sekta zmienia całkowicie kontekst jednostki aprobując cechy, które zupełnie inaczej oceniane są w świecie, stwarzając nastrój bezpieczeństwa w stabilnej i uczuciowo powiązanej wspólnocie a także udziela swoim członkom gwarancji szczególnej łaski Bożej”. Jeżeli takie przeświadczenie pada na grunt podatny, jakim jest jednostka głęboko religijna, to sekta osiąga swoje cele. Wyrażenie „być religijnym” i słowo „religia” pochodzi od łac. „religare”, co znaczy „odczytać na nowo” a Cyceron tłumaczy to jako „pilne przestrzeganie tego, co ma związek ze czcią bogów”. Lantancjusz rozszerza pojęcie „religare” (wiązać, łączyć, spajać) dodając, że religia to „połączenie i związanie z Bogiem, związek moralny człowieka z Bogiem”.
Istnieje także inne określenie, które kojarzy się z działalnością sekt – „reeligere” (ponownie wybierać), które św. Augustyn objaśnia: „Zapomnieliśmy o Bogu, ale ponownie wybieramy Go jako Pana naszego”.
Jeśli owo „ponowne wybieranie” połączyć z przyjmowaniem nowinek ze świata kultury, to takie pojmowanie sprzyja rozwojowi sekt. Istnieje wiele grup tworzących się w ten sposób (zespoły paraliturgiczne). W religioznawstwie odróżnia się Kościoły od sekt. Kościół jest wspólnotą religijną, w której czynnikiem tworzącym społeczność są różne sposoby uświęcenia człowieka. Obrzęd przyjęcia i przynależności do Kościoła nie zapewniają dokonane czyny ani kwalifikacje. W Kościele istnieje specjalny urząd kapłański i własne moralne prawo. Przykładem tego typu wspólnoty religijnej jest Kościół katolicki czy Kościół prawosławny oraz główne wyznania protestanckie (luteranie, anglikanie, kalwini). Sektą natomiast jest grupa oderwana od wspólnoty kościelnej.
Przyglądając się sektom, śledząc poczynania sekt, dochodzi się do wniosku, że opierają się zaledwie na ułożonej doktrynie...

II. Podział sekt.

W klasycznej typologii opisowej rozróżnia się: grupy „przebudzenia”, jak kwakrzy czy zielonoświątkowcy; sekty „uzdrawiaczy”, jak antoniści lub Chrześcijańska Nauka; millenarystów, jak Świadkowie Jehowy albo Dzieci Boże; religie synkretyczne, jak kaodaizm i antropozofia; ruchy gnostyczne, jak scjentologia czy teozofia; religia orientalne, jak Świadomość Kryszny oraz wszystkie pochodne hinduizmu i buddyzmu.
Socjolog Bryan Wilson wprowadza odrębną typologię ze względu na motywy powstania sekt:
 sekta konwertyczna – proponuje drogę wewnętrznego i indywidualnego nawrócenia (ruch Jezusowy, zielonoświątkowcy)
 sekty rewolucyjne – charakteryzują się przekonaniem, że świat zostanie odmieniony przez bezpośrednią interwencję Boga (Świadkowie Jehowy, Powszechny Kościół Królestwa Bożego)
 sekty introwersyjne – poszukują zbawienia wewnątrz jednej wspólnoty religijnej, po całkowitym zerwaniu ze skorumpowanym społeczeństwem (amisze, krysznaici)
 sekty manipulatorskie – poszukują środków nadprzyrodzonych i okultystycznych bądź technik dostępnych człowiekowi do osiągnięcia zbawienia (Kościół Scjentologiczny, Zakon Róży i Krzyża)
 sekty taumaturgiczne – oczekują zarówno zbawienia, jak i dobrobytu, a to w rezultacie bezpośredniej i cudownej akcji ratunkowej ze strony Boga (antoniści, wyznawcy makihari)
 sekty reformistyczne – zmierzają do przekształcenia świata poprzez przekształcenie świadomości (kwakrzy)
 sekty utopijne – upatrują możliwości przekształcenia świata poprzez odbudowę społeczeństwa, opierając się wyłącznie na podstawach religijnych (Przyjaciela Człowieka, bahaizm)

Wg Raportu Watykańskiego mamy trzy rodzaje sekt:

 sekty o pochodzeniu chrześcijańskim, posługujące się Biblią, ale mające też własne księgi „objawione" (Mormoni- Księga Mormona) lub „przesłania prorocze" (Proroctwa Elleny White), lub też grupy radykalnie zmieniające ich treść (Świadkowie Jehowy);
 sekty o wymiarze religioznawczym. Są to grupy religijne posiadające własny, indywidualny światopogląd, wywodzący się z nauk jakiejś wielkiej religii światowej, lecz nie tożsamej z nią (wywodzące się z Hinduizmu - związek Ajapa Joga, Tantra Joga; z Buddyzmu - szkoła Zen „Kuan Un", Stowarzyszenie Buddyjskie Zen Soto; z Islamu -Stowarzyszenie Jedności Muzułmańskiej, Stowarzyszenie Braci Muzułmańskich, z Judaizmu - Bractwo dla Poznania Judaizmu);
 sekty „destrukcyjne" to grupy swoistego rodzaju, z programem i kultem stanowiącym szczególne zagrożenie dla wolności obywateli i ogólnie dla społeczeństwa. Charakteryzują się one pewnymi szczegółowymi zachowaniami, jak np.:
-posiadanie struktury autorytarnej,
-stosowanie w różnej formie prania mózgów i kontroli myśli,
-stosowanie nacisku grupowego,
-wsączanie w swych członków poczucia winy, strachu itp.(Moon, Niebo, Satanizm, Scientologia, Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny)


II. Sekty w Polsce

Działalność nowych ruchów religijnych w Polsce szczególnie rozkwitła po 1989 roku, kiedy to nastąpiło załamanie dotychczas istniejących i obowiązujących norm i wartości, kiedy obowiązywać zaczęła gospodarka rynkowa (z jej wszystkimi konsekwencjami). Zmianie uległ model państwa i jego ideologia. Państwo przestało być jednym dysponentem prawdy. W okresie transformacji wzrosło, szczególnie wśród młodzieży, zainteresowanie sferą duchowości. Coraz bardziej zaczęły się stawać popularne nowe związki wyznaniowe.
Jedną z przyczyn tak szybkiego rozwoju sekt w naszym kraju jest liberalny pod tym względem system prawny. Ogólnie panuje norma, że wszystkie ruchy religijne mają zagwarantowane prawo do istnienia. Każdy człowiek może przynależeć do dowolnej grupy religijnej, pod warunkiem ,że działalność dowolnej grupy nie wykracza przeciw prawom człowieka oraz obowiązującym normom prawnym i moralnym.
W Polsce istnieje ponad 300 sekt na terenach dużych miast i miejscowości przygranicznych, z czego 100 jest zarejestrowanych; pozostałe działają nielegalnie. Ale jest ich dużo mniej niż na Zachodzie. W wielkich miastach znane są grupy takie jak: Adwentyści, Antrovis, Badacze Pisma Świętego, Buddyjskie wspólnoty wyznaniowe. Sekty o rodowodzie hinduistycznym to: Krysznaici (Hare Kryszna, Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny), Stowarzyszenie Świadomości Duchowej Miłości w Polsce; Karaimi, Komuny, Kościół Zjednoczeniowy, Miasto Chrystusa Jeruzalem Nowe, Mormoni, Neopoganie, Realianie, Różokrzyżowcy, Starowiercy, Stowarzyszenie Chrześcijańskie Nowy Początek, Zachodni Zakon Sufi, Zielonoświątkowcy i in. Trzeba nadmienić także o Satanistach jako fenomenie obecnym w wierzeniach i praktykach religijnych nastoletnich Polaków.
Najbardziej jednak znane w Polsce są sekty: Niebo, „Rodzina” i „Rodzina Miłości”. W związku z propagowaniem przez sektę „Rodzina” plakatów i ulotek znane są przykłady tajemniczych zaginięć. Młodzież poprzez tę reklamę związaną z propozycjami nauki języków obcych nawiązuje kontakt z sektą. „Rodzina Miłości” inaczej „Dzieci Boże” powstała wśród hippisów (koniec lat 60-tych). Twórca – David Brandt Berg, pastor metodystów, który zmienił imię na Mojżesz Dawid („Mo”). Głosili kategoryczne odrzucenia świata , skorumpowanego we wszystkich swych aktualnych przejawach. Szerzyła się prostytucja, która była traktowana jako symbol miłości Jezusa do wszystkich bez wyjątku ludzi. Przepowiadali koniec świata w formie katastrofy atomowej w roku 1993. Jest to organizacja totalitarna: „Posłuszeństwo zawsze jest usprawiedliwione, nieposłuszeństwo zawsze karane”. Sekta Niebo (Zbór Chrześcijan Leczenia Duchem Bożym) założona została w 1982 r. przez Bogdana Kacmajora, który ma nakaz leczenia przez nakładanie rąk. Uzdrawiał w ten sposób, uważał się za proroka Eliasza. Grupa osiadła w Majdanie Kozłowieckim k. Lublina..

III. Sekty w szkole

Szkoła, podejmując proces wychowania i edukacji, ma ogromny wpływ na kształtowanie sposobu myślenia i życia swych uczniów. W okresie rozwoju można skutecznie oddziaływać na konkretne osoby, ale także proces wychowania może być nadużywany do manipulowania młodym człowiekiem. Takim „wychowaniem” zainteresowane są różnego rodzaju grupy wpływu, które szukają możliwości bezwarunkowego podporządkowania sobie jednostki. Mogą to być jednostki typu militarnego, politycznego, ekonomicznego, kulturalnego, a także sekciarskiego.
Współczesna szkoła narażona jest na różne tego typu niebezpieczeństwa. Wiąże się to z jej odejściem od tradycyjnego modelu wychowania na rzecz poszukiwania nowej pedagogiki, wprowadzania innowacji szkolnych, uspołecznienie szkoły, integrowanie treści programowych, zmianę metod nauczania na aktywne uczestnictwo w zdobywaniu wiedzy przez samodzielne rozwiązywanie nowych problemów, poszukiwanie, odkrywanie. Nowe koncepcje niosą niekiedy szkodliwe dla kształtowania osobowości młodzieży modele wychowania, np. model konsumpcyjny, propagujący prymat potrzeb nad wartościami, model wychowania bez wymagań – idea wychowania „bezstresowego”.
Jednym ze sposobów przejęcia prze sektę pełnej kontroli nad rozwojem intelektualnym i duchowym dzieci i młodzieży jest podjęcie totalnej krytyki tradycyjnej szkoły. Świadkowie Jehowy powtarzają często, że jedyną naukową książką wartą poznania jest Biblia. Za Russellem twierdzą, że z niej można się uczyć nie tylko religijności, lecz także historii i nauk przyrodniczych. Prawdziwy wyznawca nie powinien kończyć szkół średnich, a tym bardziej studiować, gdyż wiedza psuje go i demoralizuje.
Sekta Rodzina Miłości (inna nazwa Dzieci Boże) poddawała krytyce wszelkie obowiązki, które spoczywają na młodych ludziach.
W miejsce krytykowanej szkoły tradycyjnej sekty proponują własny system szkolnictwa. Korzystając ze swobody zakładania szkół wyznaniowych stały się sponsorami lub właścicielami placówek oświatowych. Jeden z najgłośniejszych współczesnych hinduskich mistrzów duchowych, Satya Sai Baba jest właścicielem rozbudowanej sieci szkół we wszystkich stanach Indii. System nauczania w tych szkołach jest połączeniem przedmiotów ogólnokształcących z „głębokim pojmowaniem prawd religijnych”, kładzie szczególny nacisk na rozwój „spirytualny i etyczno-moralny”.
Otwarcie i prowadzenie własnej szkoły łączy się z koniecznością posiadania zasobów finansowych. Dlatego sekty najczęściej próbują wykorzystać do własnych celów szkoły już istniejące.
Obiektem szczególnego zainteresowania sekt są nauczyciele. Sekty próbują się do nich zbliżyć poprzez proponowanie im nowych, ciekawych zajęć, bądź wprowadzając w ich szeregi „swoich ludzi”. Każdy z takich kontaktów może zaowocować zyskaniem kolejnych sympatyków lub wyznawców.
Innym sposobem wejścia sekty do szkoły jest wynajęcie przez nią w budynku szkolnym sali do spotkań lub ćwiczeń grupowych. Oferowana opłata za wynajem jest zwykle atrakcyjna. Pozwala to na umieszczenie adresu szkoły na plakatach informujących o spotkaniach. Adres szkoły uwiarygodnia i pozbawia rodziców ostrożności przy podejmowaniu decyzji związanej z ofertą.
Niekiedy sekcie udaje się wejść ze swoją ofertą na zajęcia szkolne. Przyjmując nazwę stowarzyszeń lub fundacji o charakterze edukacyjnym sekty mogą składać ofertę niektórych zajęć lub wykładów tematycznych i może się okazać, że spotkanie było indoktrynacją manipulacyjną.
Interesującą ofertą dla szkoły może też być bezpłatne prowadzenie stołówek, świetlic, bibliotek, klubu uczniowskiego, sklepiku, co pozwala na codzienny kontakt dzieci z przedstawicielami ruchu.
Najprostszym sposobem obecności sekty w szkole jest posiadanie swych przedstawicieli w gronie uczniów. Najszerszą ofertą ze strony różnego rodzaju sekt i ruchów religijnych jest zagospodarowanie dzieciom i młodzieży czasu pozalekcyjnego. Braki finansowe placówek kulturalno-oświatowych ułatwiają sektą zyskiwanie kandydatów do włączenia się w oferowane przez nich ćwiczenia i spotkania. Zajęcia proponowane przez sekty mogą mieć różny charakter: warsztatów teatralnych, pracowni plastycznej, grup relaksacyjnych, ćwiczeń językowych, sztuk walki.
Bardzo często propozycją są ćwiczenia różnych sztuka walki, cieszących się wśród dzieci i młodzieży ogromną popularnością. Podczas werbunku do grup treningowych najczęściej nie uświadamia się rodziców i nauczycieli, że mają one charakter religijny.
Działalność sekt w szkole przynosi ogromne szkody. Niektóre z nich są przyczyną chorób psychicznych, niszczą rodzinę, „wykradają” dzieci z ich środowiska, wypaczają pogląd uczniów na sens szkoły, nauki i pracy edukacyjnej. Nadszarpują zaufanie do nauczycieli i władz oświatowych, zniechęcają do pracy, rozbijają środowisko.
Obowiązkiem władz szkolnych jest podjęcie odpowiednich środków zabezpieczających dzieci i młodzież przed szkodliwym działaniem sekt. Szeroko pojęta profilaktyka powinna polegać na informowaniu nauczycieli, rodziców i uczniów o różnych sposobach wejścia sekty w obręb szkoły, rodziny, środowiska. Konieczne jest także stworzenie mechanizmów kontroli treści i sposobów działania na terenie szkoły nauczycieli, wychowawców a zwłaszcza zapraszanych na sporadyczne zajęcia wykładowców, prelegentów, „specjalistów”.

IV. Przyczyny atrakcyjności sekt

Analizując przyczyny przystępowania ludzi do różnych sekt zauważamy, że są one rozliczne i bardzo złożone. Jedną z nich, jest kryzys instytucji takich jak państwo, partie polityczne, związki zawodowe, a także tradycyjny Kościół Katolicki. Główną jednak przyczyną jest kryzys rodziny. Rodzina przestała być ostoją bezpieczeństwa. Ludzie nastawieni są na konsumpcyjny styl życia. Goniąc za zdobywaniem dóbr materialnych, często nie mają czasu na budowanie i pielęgnowanie więzi rodzinnych, które przez to się rozluźniają. Dużo ludzi straciło pracę, główne źródło własnego utrzymania. Pojawiły się poważne problemy ekonomiczne. Wiele rodzin rozpadło się. Rodzice utracili autorytet. Rodzina niejednokrotnie przestała pełnić swą podstawową rolę, którą jest wychowywanie własnego potomstwa w świetle zdrowych moralnie zasad i wartości duchowych. Dzieci i młodzież pozostawione same sobie, często mając zaspokojone potrzeby materialne, nie znajdują duchowego oparcia w swych najbliższych. Takie osoby są dogodnym łupem dla sekt.
„Wyalienowani młodzi ludzie, poszukujący w życiu trwałych wartości, ciepła, zaufania, sensu życia, spełnienia potrzeb przynależności i więzi, pozornie znajdują je w sektach"- podaje Raport Biura Bezpieczeństwa Narodowego. Młodzi ludzie czują się sfustrowani, wykorzenieni, bezdomni, pozbawieni obrony i nadziei, bezradni, a przeto nie mający motywacji, samotni w domu, w szkole, przy pracy, na uniwersytecie, w mieście; zagubieni w anonimowości, izolacji, zepchnięci na margines. Czują, że nigdzie nie przynależą, że są zdradzeni, uciśnieni, oszukani, wyobcowani, nic nie znaczący, nie słuchani, nie akceptowani, nie traktowani serio.
Kryzys rodziny, dotąd ostoi tradycji, ciągłości kulturowej i myśli jest jednym z najbardziej bolesnych faktów współczesności. Pierwotny wybór wyznania, w rodzinie, dokonuje się automatycznie, bez angażującego udziału zainteresowania, w drodze wychowania rodzinnego. W Polsce, w skali całego kraju, około 80 % Polaków kontynuuje rodzinną tradycję światopoglądową. Na Zachodzie ten wskaźnik jest już znacznie niższy: 65-70%, co warunkowane jest często brakiem konfesyjnej zgodności w rodzinie. Odrzucenie rodzinnego przekazu na rzecz nowej wiary nie jest zjawiskiem powszechnym lecz występuje coraz częściej. Rodzina ma ogromny wpływ na wprowadzenie dzieci w świat kultury religijnej, symboliki, tradycji, obyczajów, języka, systemu wartości. Wrastanie w kulturę, które jest „ zadomowieniem się" w świecie, dokonuje się głównie przez rodzinę. Bardzo niepokojące są więc wszelkie oznaki osłabienia tej roli rodziny, co ma bezpośredni związek z podjęciem przez dzieci poszukiwań nowych wspólnot i grup.
Rodziny nieustabilizowane, rozbite (poprzez rozwód, separację rodziców lub nieobecność fizyczną i duchową rodziców żyjących tylko pracą, pomnażaniem dóbr materialnych), jak również rodziny patologiczne (alkoholizm) mogą być środowiskiem, w którym rodzi się doświadczenie wyobcowania. Ma to z pewnością wpływ na poszukiwanie nowych wspólnot, w których można zaspokoić swe elementarne potrzeby psychiczne i duchowe. Częstym brakiem w rodzinach jest brak dialogu między rodzicami i dziećmi, co zwykle tłumaczy się „liberalnym wychowaniem". Sekty natomiast nie szczędzą czasu na wysłuchiwanie zwierzeń i na pomoc w rozwiązywaniu problemów swoich adeptów.
Zaniedbania ze strony rodziny polegają najczęściej na: braku właściwej opieki wychowawczej; braku miłości rodzicielskiej i ciepła rodzinnego; braku pozytywnej roli ojca jako osoby znaczącej w rodzinie i w procesie wychowania oraz braku pozytywnych przykładów wychowawczych ze strony rodziców; złych stosunków pomiędzy rodzicami, awanturach, wulgarnym zachowaniu, prymitywizmie, nadużywaniu alkoholu. Dzisiejsi młodzi ludzie, bardziej niż ich rodzice, są skłonni szukać w sektach ciepła i braterstwa, gdyż nie znajdują tego we własnej rodzinie. W sektach zostają przyjęci, wysłuchani i spotkają się z uznaniem. Chętnie więc otwierają się na nowe propozycje życia i myślenia. Szczególnie dotyczy to młodzieży wrażliwej, która nie bardzo potrafi znaleźć swoje miejsce w życiu.

V. Sposoby pozyskiwania nowych członków.

Sekty werbują nowych członków wśród osób osamotnionych, zagubionych, szukających braterstwa, religijnych przeżyć. Doskonały materiał stanowi głównie młodzież i dzieci z rodzin nieustabilizowanych, często rozbitych, w których stale lub czasowo, fizycznie lub psychicznie odczuwa się brak ojca. Dotyczy to także młodzieży bezrobotnej, nie zaangażowanej w życie parafii, z bezkrytyczną ciekawością. Narażeni są także ludzie szukający rozwiązania swych życiowych problemów, często ludzie o nieuregulowanej sytuacji małżeńskiej, żyjący w związkach nieformalnych, katolicy, którzy weszli w konflikt religijno-moralny z kościołem lub księdzem. Często werbowani są ludzie, którzy przeżyli tragedię, śmierć kogoś bliskiego (wystarczy poszukać nekrologów w gazetach). Sekta daje wówczas poczucie bezpieczeństwa, pociechy.
Młodzież werbowana jest w różnych miejscach. Werbownicy trafiają do szkół, środowisk muzycznych, na różne zgrupowania i obozy, oazy, a nawet na pielgrzymki do miejsc świętych. Werbunek prowadzony jest na organizowanych kursach językowych, kursach walk wschodu, w grupach terapeutycznych, grupach rozwoju indywidualnego. Sekty organizują nawet różne imprezy o dużym zasięgu, na których łatwiej natrafić na osoby podatne na ukrytą sugestię.
Pierwszy kontakt z daną sektą może odbyć się też poprzez zagadnięcie na ulicy, ulotki, reklamy przesyłane pocztą, ogłoszenia, książki, czasopisma. Wykorzystuje się fakt, że wielu ludzi nie umie poradzić sobie odpowiednio z problemami, sprawami osobistymi. Obiecując kandydatowi spełnienie elementarnych życzeń (np. siłę przebicia, sukces, zdrowie, inteligencję ), przedstawia się siebie jako pewien rodzaj instytucji dobroczynnej, będącej w stanie ukazać mu drogę do poprawienia jego osobistej sytuacji życiowej. Potem proponuje się testy osobowości, kursy, które są dalszym etapem wtajemniczenia.
Świadkowie Jehowy odwiedzają ludzi w ich domach, próbują nawiązać rozmowę na temat religii, Boga, Biblii. Pozostawiają swoje wydawnictwa, ponawiają spotkania, w czasie których przedstawiają własną interpretację Biblii, wskazują na wady i błędy religii katolickiej, przekonują o słuszności poglądów ich wyznania i konieczności przystąpienia do nich jako jedynej drogi do zbawienia.
Do nawiązania pierwszych kontaktów z sektą może służyć kuchnia dla ubogich, apteka z bezpłatnymi lekami, szkoła, w której brak pieniędzy na obsadzenie pewnych pilnych etatów. Członkowie sekty oferują darmowe zajęcie się dziećmi, bezpłatne kursy języków, tanie lub darmowe wyjazdy weekendowe i obozy.
Do wstępnych technik manipulacyjnych, mających na celu werbowanie nowych członków, zaliczyć należy także technikę flirtu. Członek sekty aranżuje przypadkowe spotkanie, potem kontynuuje znajomość poprzez listy i kartki z pozdrowieniami, by następnie przejść serię spotkań o charakterze miłosnego flirtu, często połączonego ze wspólną lekturą odpowiednich tekstów i dyskusji. Bardziej drastyczną formą tej techniki werbowania jest prostytucja.
Werbownicy zawsze starają się zaprzyjaźnić z upatrzonymi ofiarami, zdobyć ich zaufanie, nakłonić do zwierzeń, przy czym nie przyznają się do przynależności do sekty. Potem osoba taka jest zapraszana na wspólne spotkania, na których zawsze panuje miła, serdeczna atmosfera, życzliwość, chęć niesienia pomocy. Początkowo nie wspomina się o religii ani o przywódcy. Dopiero po kilku spotkaniach napomyka się o problemach nurtujących świat i wskazuje na sposoby ich rozwiązania: poprzez przynależność do nich, ludzi naprawdę wierzących w Boga. Potem następują spotkania w szerszym gronie, gdzie można poznać mistrza, jego świtę. Później następuje etap izolacji od dotychczasowego środowiska i rodziny, wspólne zamieszkanie. Rodzina traci powoli swojego członka na rzecz sekty.
Neofita, czyli nowo pozyskany członek sekty, złowiony z zainscenizowaną premedytacją jest pod kontrolą „opiekuna", który odtąd stale mu towarzyszy i wyciąga od niego informacje o „nikczemnym" świecie, o rodzicach, o stosunkach panujących w jego domu, o kościele, znajomych, przyjaciołach. Poza tym stara się zapełnić mu cały czas pracą, medytacjami, modlitwami, śpiewem, mantrowaniem. Często podaje się narkotyki w ukrytej formie, które powodują stan euforii.
Indoktrynacja połączona z nieustannym wewnętrznym naciskiem przez grupę szybko odnosi skutek. Ludzie po takim doświadczeniu zmieniają się, mówią inaczej, działają inaczej, nawet spojrzenie i uśmiech jest inne. Wyglądają na zaprogramowanych. Następuje tzw. psychomutacja, będąca wynikiem całego procesu, którego jedynie pierwsza faza zależy od woli przyszłego członka sekty. Jeśli jest on osobą podatną na sugestie, zagubioną, jeśli nie oprze się w tym pierwszym etapie, to dalsze decyzje wymykają mu się spod kontroli,
względnie nie zdaje sobie sprawy z zagrożenia.
Sekta wabi nowych członków różnymi metodami: oferuje im pomoc materialną lub psychologiczną oraz oparcie w grupie rówieśniczej; daje „nowy" sens życia (drogę do „zbawienia"), ale jedyny, wyłączny i negujący wszystkie inne; odpowiada szybko, jasno, precyzyjnie na wszystkie możliwe pytania i zagadki istnienia (guru, nauczyciel, który wie wszystko); oferuje iluzję jedynej prawdy, idealnej wspólnoty, jedynie słusznego przekazu nauczyciela, guru, przewodnika.

VI. Rodzaje technik manipulacyjnych.

Manipulacja jest działaniem jednego człowieka lub grupy ludzi (instytucji), które jest adresowane do innych oraz w wyniku którego inni bezwiednie realizują cele pomyślane i zamierzone przez manipulatorów. Manipulacja polega więc na sterowaniu drugim człowiekiem, który nie zdaje sobie sprawy ze swej instrumentalności. Warunkiem powodzenia manipulacji jest zawsze działanie niejawne, z ukrycia, w taki sposób, by manipulowani musieli i chcieli robić to, czego życzy sobie manipulator i by wydawało im się, że w danej sytuacji jest tylko jedno wyjście, właśnie to, którego pragnie manipulator.
Różnorodne techniki manipulacji są szeroko stosowane w sektach. Jednym z pierwszych, wstępnych zabiegów jest delikatne wprowadzenie w sektę i stopniowe uświadomienie sobie przez kandydata, co jest prawdziwym celem działań podjętych przez „apostołów" sekty. Stosowana jest tu „taktyka małych kroczków" albo „metoda salami", w której treść jest „wsączana" w świadomość jej adresatów. Podanie pełnej treści programowej „w jednym rzucie" mogłoby grozić blokadą recepcji.
Ludzie ulegający manipulacji są nieświadomi tego. Sekty narzucają często własne normy myślenia, odczuwania i zachowania. Zarówno młodzież jak i ludzie starsi, pozostający w nieładzie wewnętrznym, bywają łatwym łupem takich technik i metod, stanowiących często połączenie serdeczności i podstępu. Techniki te wywodzą się od postawy życzliwości, stopniowo jednak przekształcają się w coś w rodzaju kontroli umysłu, poprzez stosowanie zniewalających technik modyfikujących zachowanie.
Bardzo często stosowaną w sektach manipulacją wstępną jest tzw. „bombardowanie miłością". Nowego członka sekty otacza się wyjątkową serdecznością, której ukrytym celem jest przywiązanie potencjalnego adepta do grupy. Początkowo nie żąda się niczego, a oferuje prawie wszystko (np. darmowe posiłki, mieszkanie). Metoda ta szczególnie jest stosowana w przypadku osób mających problemy rodzinne, problemy psychiczne bądź problemy z akceptacją samego siebie.
Dalszym etapem „pracy" nad już pozyskanym kandydatem jest przebudowa jego świadomości. Adept sekty jest poddany „intelektualnemu bombardowaniu" blokującemu myślenie. Sekta często posługuje się sugestią lub przymusem. Każdy rodzaj sugestii jest dobry, jeśli tylko prowadzi do pożądanego wyniku. Stosuje się więc sugestię fizyczną (poprzez gest), zmysłową (poprzez różne narządy zmysłów), słowną, mentalną, itp. Stosowana jest również przemoc emocjonalna. Grupa stosunkowo łatwo może wyeliminować lub sparaliżować psychicznie i emocjonalnie jednego ze swych uczestników. Psychopatyczny przywódca uczyni wszystko, by jego wyznawcy byli posłuszni. Często nawet biciem narzuca uczucia. W jednej z amerykańskich sekt EST przywódca zastrasza i poniża swych adeptów, obraża ich najbardziej wulgarnymi słowami, wywołuje u nich napady konwulsji, szloch, wymioty, niekontrolowane oddawanie moczu i kału. Po trzech dniach takiej „kuracji" człowiek czuje się tak poniżony, złamany, pozbawiony godności, że dochodzi do „nowej wizji rzeczywistości” narzuconej mu przez przywódcę.
Szczególnym rodzajem manipulacji zmierzającym do zmiany osobowości jest tzw. „pranie mózgu", polegające na zmianie przekonań, nastawień, światopoglądu oraz elementów struktury osobowości; zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa; doprowadzanie do degradacji obrazu siebie i do wyzwolenia silnego poczucia winy; doprowadzenie osobowości do stanu regresji; ofiarowanie nowego życia.
Rozstrajanie organizmu i rozbicie struktury osobowości jest skutkiem różnego rodzaju przeciążeń fizjologicznych i psychicznych, prowadzących do silnych sytuacji stresowych. Najczęściej stosowane są takie zabiegi stresogenne jak: izolowanie od dotychczasowego środowiska, pozbawienie snu, wycieńczenie głodem, narażenie na frustracje seksualne.
Izolacja to głównie oderwanie jednostki od rodziny, przyjaciół i znajomych, od każdej osoby, która mogłaby nakłonić ją od wystąpienia z grupy. Metodę tą stosuje większość nowych ruchów religijnych. Stąd obserwujemy tak często, że nagle tracimy członka rodziny, który oddala się psychicznie a niejednokrotnie w ogóle znika z domu.
Izolacja wprowadzana jest pod pretekstem konieczności medytacji i koncentracji
na modlitwie. Długo trwające stany izolacji od jakichkolwiek bodźców wywołują intensywne
obrazy, złudzenie, a często także halucynacje wzrokowe i słuchowe. Szczególne efekty osiąga się pozbawiając adepta snu lub drastycznie ograniczając jego ilość do trzech, czterech godzin na dobę. Dodatkowo sen jest przerywany, często odbywa się w spartańskich warunkach, np. na twardej podłodze. Przemęczony człowiek przeżywa intensywne halucynacje wzrokowe i słuchowe. Jest też niezwykle podatny na sugestie, które podawane są w czasie długich godzin wykładów i modlitw. Tego typu praktyki stosuje m.in. Kościół Zjednoczenia a także sekty praktykujące jogę i medytacje wschodu.
Sekty niejednokrotnie zmuszają swoich członków do przestrzegania specyficznych diet lub wręcz dręczą głodem. Najczęściej jest to dieta wegetariańska, pozbawiona białka zwierzęcego. Brak białka spowalnia procesy psychiczne. Intensywny głód czyni człowieka apatycznym, potulnym, podatnym na sugestię, pozbawionym krytycyzmu.
Wiele sekt stosuje jako technikę manipulacji frustracje seksualne. W tym celu poddaje się adepta różnym bodźcom pobudzającym seksualnie (np. bodźcom słownym, wyobrażeniowym, a nawet zmysłowym). Pobudzony seksualnie człowiek, sfrustrowany, przenosi uczucia oraz potrzebę emocjonalnego oparcia i zaspokojenia seksualnego na osobę prowadzącą, co czyni go jeszcze bardziej zależnym i związanym z tą osobą, bardziej podatnym na dalsze zabiegi manipulatorskie.
Liczne sekty starają się wzbudzić w swych członkach lęk, zmniejszyć poczucie bezpieczeństwa. Źródłem lęku może być poznawana doktryna, poczucie własnej bezwartościowości, obawa przed zdradą, przed końcem świata, chorobą, śmiercią, piekłem itp. Lęk może wywołać różne objawy fizjologiczne (np. biegunki, wymioty, bóle głowy, wzrost ciśnienia krwi) lub psychiczne np. poczucie osamotnienia.
Następnym etapem jest pogarszanie obrazu siebie adepta i stopniowa degradacja osobowości, aż do uzyskania stanu regresji. Człowiek oceniający się negatywnie łatwiej poddaje się działaniom zewnętrznym, poleceniom i pouczeniom, odczuwa smutek i przygnębienie, czuje się winny, odczuwa nienawiść do siebie, martwi się o siebie, o swoje zdrowie i przyszłość. Prowadzi to często do obniżenia wewnętrznej dyscypliny, nadużywania alkoholu, brania narkotyków, psucia własnej kariery itp. U poniżonego człowieka wyzwala się poczucie winy, wstyd, żal, złość na siebie, niepokój. Celem tego typu działań jest obniżenie dotychczasowego dobrego mniemania adepta o sobie, poddanie w wątpliwość nawyków myślenia i zmuszenie do działań zgodnych z intencją manipulatorów.
Ostatnim etapem tego typu manipulacji jest ofiarowanie nowego życia. Odbywa się to poprzez namowę, sugestię, perswazję. Nie otrzymuje się tego jednak od razu, lecz po spełnieniu szeregu czynności, w przyszłości. Pozwala to tak pozyskanym ludziom działać optymistycznie i wciąż ponawiać wysiłki dla osiągnięcia owej szczęśliwości.
Człowiek poddany tak wielu złożonym etapom indoktrynacji na ostatnim etapie jest już tak silnie uzależniony od nowego środowiska, że nie potrzebna jest mu już stała kontrola. Nowi członkowie sekty poprzez naukę prowadzenia wykładów, praktyki religijne, śpiewy, medytację i inne zachowania sami się kontrolują.
Najbardziej radykalnymi formami manipulacji stosowanymi w niektórych sektach jest hipnoza, wspomagana często narkotykami i środkami psychotropowymi. Hipnotyzer wprowadza adepta w trans, oddziałuje na jego podświadomość, co ułatwia „przeszczepianie" myśli i słów do umysłu adepta.
Większość sekt wymaga od swych członków pracy na rzecz grupy, świadczeń finansowych, a nawet przekazanie całego majątku i pieniędzy dla sekty. Ludzie pozbawieni dotychczasowych dóbr materialnych kurczowo trzymają się sekty, gdyż nie mają dokąd wrócić. Są przekonani, że sekta jest ich jedynym, prawdziwym domem i ma prawo żądać od nich czegoś więcej, choćby niewolniczej pracy. Zastanawiające jest to, że ludzie decydują się na porzucenie własnych rodzin, które w tym momencie stają się mało dla nich ważne, że narażają swych najbliższych na biedę i niedolę, zatracają przy tym poczucie odpowiedzialności za swą dotychczasową rodzinę. Często w sekcie zakładają nowe rodziny, wstępując w związek małżeński z osobą narzuconą przez przywódców. Szczególnie znane są praktyki masowego zawierania małżeństw z osobami wyznaczonymi przez guru w sekcie „Kościół Zjednoczenia" oraz w sekcie „Niebo".


VII. Skutki wejścia osoby do sekty

Osoby, które związały się z jedną z sekt o charakterze destrukcyjnym i przeszły cały proces indoktrynacji, bardzo zmieniają się fizycznie i psychicznie. Nerwicowy lęk, wzbudzany przez manipulatorów powoduje szereg zaburzeń wegetatywnych, np. bóle, zawroty głowy, szum w uszach, przyśpieszone bicie serca, kurcze żołądka, pogorszenie koordynacji ruchów. Objawy te wzmagają dodatkowo lęk, że dzieje się coś złego w organizmie. Skutkiem niedożywienia i braku snu jest wyniszczenie fizyczne organizmu, spadek wagi ciała, zmniejszona odporność na różne choroby.
U osób dłużej pozostających w sekcie pojawia się tzw. "syndrom sekty”, z którym nie mogą poradzić sobie lekarze, psychiatrzy ani duchowni. Osoby takie zwykle są również „głuche" na głosy przyjaciół, rodziny. „Uzależniony" od sekty nie może odnaleźć się w normalnym świecie. Przeżywa nieuzasadnione lęki, depresje, które nie dają się leczyć farmakologicznie. Często ma koszmarne sny, a nawet na jawie widzi jakieś zjawy, twarze, słyszy głosy. Przestaje się modlić lub ma trudności w modlitwie. Czasami sprawia wrażenie opanowanego przez demony, co wymagałoby interwencji egzorcysty.
Szczególne drastyczne skutki wywierają sekty na dziecko. Niewłaściwa dieta, zbyt męczący tryb życia, brak snu - szczególnie szkodzą młodemu rozwijającemu się organizmowi. Wychowanie proponowane przez sektę wypacza charakter dziecka, niszczy jego osobowość. Postępowanie zachwalane przez sekty stanowi negację postępowania rozumowego: trzeba wierzyć, nigdy nie starać się sprawdzać, zdać się na guru, odrzucać inność. Dzieci sekt, uwarunkowane od swych najmłodszych lat, akceptują z uległością miejsce, jakie im przydziela sekta, nie dążą do swego rozwoju. Często nie są posyłane do szkoły. Są one poddawane są takim samym lub nawet gorszym technikom manipulacyjnym. Niejednokrotnie są także wykorzystywane seksualnie, przymuszane do pracy, do żebractwa, do prostytucji.
Sekty wyrządzają krzywdę nadwerężając zdrowie fizyczne, finanse, mszcząc więzi między ludźmi, odbierając poczucie własnej wartości, uniemożliwiając naukę, odbierając człowiekowi perspektywy życiowe. Najtrudniejszą do naprawienia jest z pewnością krzywda psychiczna, gdyż zdrowie psychiczne w wyniku pobytu w sekcie ulega rozchwianiu. Mogą to być urojenia na temat ludzi spoza sekty, niezdolność do podejmowania samodzielnych decyzji, zatrzymanie rozwoju emocjonalnego i intelektualnego na etapie wstąpienia do sekty. W skrajnych przypadkach może to być załamanie nerwowe, schizofrenia lub próba samobójcza. Czasem nawet niezbędny jest pobyt w szpitalu dla umysłowo chorych.


VIII. Zakończenie

Problem powstania nowych ruchów religijnych towarzyszy chrześcijaństwu od zarania jego dziejów. W dobie dzisiejszej, na przełomie wieków i tysiącleci, obserwujemy szczególny rozkwit sekt o różnym charakterze. Sekty obiecują człowiekowi wolność, a przynoszą zniewolenie. Obiecują prawdę i spełnienie, a w konsekwencji okazują się, jak pokazuje historia i doświadczenie, miejscem ludzkiego nieszczęścia i cierpienia. Chociaż media wciąż ostrzegają przed destruktywnym wpływem na człowieka, który przynoszą wraz ze swoją filozofią i w swej praktyce sekty i nowe ruchy religijne, obserwuje się ponowny ich rozkwit. Niektóre grupy religijne oferują przystępne objaśnienie niepokojących zmian zachodzących w świecie i wskazują jednoznacznie, że droga zachowania życia i zbawienia wiedzie poprzez wstąpienie w ich szeregi. Czasami te nowe religie pomagają swym adeptom doznać nowych przeżyć duchowych, doznać Bożej obecności, miłości i wezwania. Najczęściej jednak sekty sprowadzają człowieka na manowce wiary.
Praca ta jest próbą analizy wpływu nowych ruchów religijnych, w tym szczególnie sekt o charakterze destrukcyjnym na rodzinę. Szczególnie uwzględnia problem wpływu sekt na młodzież i dzieci.
Jak wynika z przeprowadzonej analizy, jedną z podstawowych przyczyn atrakcyjności sekt jest kryzys współczesnej rodziny, brak oparcia w niej, emocjonalna pustka, zagubienie. Zjawiska te są szczególnie nasilone wśród ludzi młodych, a także ludzi którzy stracili oparcie w rodzinie na skutek śmierci bliskiej osoby lub rozwodu.
Sekty nie czekają, aż ktoś się sam do nich zgłosi. Aktywnie werbują nowych członków, przy czym uciekają się często do metod podstępnych, zdradliwych, nagannych z punktu widzenia etyki, a często także prawa.
Sekty poddają nowych członków przeróżnym manipulacjom, które bardzo zmieniają osobowość człowieka, czynią go wrogiem dotychczasowej wiary Kościoła. Niszczą jego relacje z rodziną i przyjaciółmi. Sekty wykorzystują ludzi. Guru, jego rodzina, elita sekty, żyją kosztem pozostałych członków. Ludzie oddają swoje dobra materialne, są wykorzystywani do ciężkiej pracy, żebrzą na rzecz sekty, często są zmuszani do prostytucji, czy wreszcie są wykorzystywani do różnych orgii seksualnych. Manipulacja psychiką człowieka powoduje, że ludzie stają się bezwolni, niezdolni do podejmowania osobistych decyzji, przestraszeni. Zwykle potrzebna jest pomoc z zewnątrz, aby wyrwać taką osobę ze szpon sekty.
Osoby należące do sekt możemy rozpoznać po szeregu charakterystycznych objawów, z których najbardziej drastyczny to całkowite odejście od rodziny. Związanie się z sektą zwykle powoduje zaburzenia życia rodzinnego, prowadzi do różnych dramatów, rozwodów, choroby psychicznej, alkoholizmu, narkomani, samobójstw i zabójstw (np. wśród satanistów).
Nie możemy pozostać obojętni wobec sekt. Tylko właściwa postawa społeczeństwa może zapobiec szerzeniu się sekt o charakterze destrukcyjnym. Szczególną rolę może tu spełniać rodzina. Należy wychowywać dzieci i młodzież do miłości, trzeba otoczyć je opieką i uczyć prawdziwej wiary. Obok rodziców ważną rolę w tym zakresie może pełnić szkoła, katecheci, księża. Trzeba wyjść naprzeciw oczekiwaniom młodzieży. Potrzebują oni silnych doznań religijnych, duchowych. Sekty zdają się dostarczać im takich wrażeń.
Sekty są wyzwaniem dla Kościoła do ponownej i zarazem ciągłej ewangelizacji. Są też wyzwaniem dla rodziny, szkoły i środowisk wychowawczych do wzmożenia wysiłków na rzecz wychowania w wierze i miłości. Potrzebne są odpowiednie przykłady, wzorce osobowe.
Aby w większym stopniu zapobiegać szerzeniu się niezbędna jest pomoc państwa, odpowiednie przepisy prawne, które uniemożliwią prowadzenie działalności przez sekty szczególnie zagrażające człowiekowi i rodzinie. Konieczne jest także istnienie placówek niosących pomoc zagrożonym i poszkodowanym.

BIBLIOGRAFIA

Bilska E., Poczytajmy o sektach, Edukacja i Dialog, 1998, nr 5,
Brusiło J., Etyczna ocena niekonwencjonalnego uzdrawiania w: Sekty, sekty[...],
Bukowski K., Religie świata wobec chrześcijaństwa, Wyd. „M”, Kraków 1999,
Lesisz M., Kacprzak J., Zapobiegajmy! Chrońmy! Niebezpieczeństwo – SEKTY, Wszystko dla Szkoły, 2000, nr 5,
Vernette J., Sekty, Warszawa 1998,
Makowska J., Sekty, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 1994, nr 5,
Nowakowski P.T., Sekty – oblicza werbunku, Wyd. Maternus Media, Tychy 2001,
Paleczny T., Sekty, w poszukiwaniu utraconego raju, Kraków 1998,
Pindel R., Co powinni robić rodzice, gdy sekty zagrażają ich dziecku,
Posacki A., Sekty, nowe ruchy religijne, psychokulty – geneza, definicja, typologia w: Sekty, sekty [...],
Sekty i fakty, kwartalnik informacyjno-profilaktyczny Kraków 2001,
Sekty, sekty... Zeszyt 2 „W poszukiwaniu prawdy”, Kielce 1997,
Sekty i kulty religijne destrukcyjne we współczesnym świecie, Problemy Alkoholizmu, 1996, Tatarowicz J., „Niebo w płomieniach” dzisiaj... Młodzieżowe ruchy religijne czy niebezpieczne sekty, Nowa Szkoła, 1996, nr 1,
Tatarowicz J., Opętani, zagubieni w rzeczywistości, poszukujący przewodników duchowych. Czyżby renesans Szatana i społecznego irracjonalizmu?, Nowa Szkoła, 1996, nr 2,
Tatarowicz J., Zagubieni w życiu i osamotnieni, Nowa Szkoła, 1995, nr 9,
Uwaga sekty! Zeszyty Niedzieli, nr 10, Częstochowa 1998,
Mountacir El H.: Dzieci w sektach. Wyd. WAM, Kraków 2000,
Pawłowicz Z.: Kościoły i sekty w Polsce. Wyd. Stella Maris, Gdańsk 1992,
Raport Biura Bezpieczeństwa Narodowego. Rozdział 7. Warszawa 1995,
Siek S.: Pranie mózgu. Wyd. ATK, Warszawa 1993,
Wychowawca, miesięcznik nauczycieli i wychowawców katolickich, Kraków 2001.


opracowała
Edyta Mantykiewicz

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie